Phân loại rối loạn cơ vòng Oddi

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Một hệ thống phân loại cho rối loạn cơ vòng như một bất thường cấu trúc được thành lập vào năm 1988. Ban đầu được gọi là phân loại Hogan-Geenan rối loạn chức năng cơ vòng, sau đó được sửa đổi thành phân loại Milwaukee nhằm phân loại bệnh nhân rối loạn chức năng cơ vòng thành các loại 1, 2 và 3 dựa trên biểu hiện lâm sàng cũng như các bất thường trong phòng thí nghiệm hoặc hình ảnh.

Rối loạn chức năng cơ vòng Oddi là một hội chứng lâm sàng do rối loạn vận động cơ vòng Oddi (chức năng) hoặc tắc nghẽn giải phẫu (cơ học) liên quan đến đau bụng và tăng men gan hoặc tụy; giãn nở ống mật chủ, ống tụy hoặc viêm tụy.

Thuật ngữ rối loạn cơ vòng Oddi biểu thị cụ thể hơn các rối loạn vận động của cơ vòng Oddi, trong khi rối loạn chức năng cơ vòng bao gồm cả tắc nghẽn cơ học và rối loạn vận động cơ vòng Oddi. Kể từ khi có kỹ thuật xạ hình, rối loạn chức năng túi mật hiện được công nhận là một thực thể rời rạc và cần được phân biệt với rối loạn vận động cơ vòng Oddi.

Các dạng khác nhau của rối loạn chức năng cơ vòng nguyên phát được coi là rối loạn tiêu hóa chức năng và có thể xảy ra ở người lớn hoặc trẻ em ở mọi lứa tuổi, nhưng rối loạn chức năng cơ vòng thường gặp nhất ở phụ nữ từ 20–50 tuổi. Tỷ lệ lưu hành ước tính của rối loạn chức năng cơ vòng là 1,5% trong dân số nói chung và có thể cao tới 72% ở những bệnh nhân bị viêm tụy cấp tái phát vô căn dựa trên các nghiên cứu thuần tập nhỏ. Tuy nhiên, tỷ lệ phổ biến thực sự của nó rất khó xác định do thiếu các dấu ấn sinh học hoặc tiêu chuẩn chẩn đoán xác định cũng như vô số nguyên nhân thứ phát của rối loạn chức năng cơ vòng, chẳng hạn như xơ hóa kênh cơ thắt (hẹp nhú và viêm nhú xơ cứng) hoặc ung thư biểu mô tắc nghẽn.

Rối loạn chức năng cơ vòng Oddi có thể liên quan đến cơ vòng đường mật, cơ vòng tuyến tụy hoặc cả hai. Rối loạn chức năng cơ vòng đường mật thường biểu hiện với cơn đau đường mật tái phát, đặc trưng là đau vùng thượng vị hoặc hạ sườn phải kéo dài từ 30 phút đến vài giờ có hoặc không có tăng men gan.

Đau có thể lan ra lưng, vai hoặc xương bả vai và có thể kèm theo buồn nôn và nôn. Đau không liên tục sau ăn và không thuyên giảm khi thay đổi tư thế, dùng thuốc kháng axit hoặc đi tiêu.

Rối loạn cơ vòng tuyến tụy được cho là nguyên nhân của một phần bệnh nhân bị các đợt viêm tụy cấp tái phát. Bệnh nhân sẽ bị đau vùng giữa bụng, vùng tụy, lan ra sau lưng, liên quan đến tăng amylase và lipase huyết thanh. Các triệu chứng liên quan đến cơ vòng tuyến tụy thường trầm trọng hơn khi ăn vào. Không có nguyên nhân nào khác gây viêm tụy thường được tìm thấy ở những bệnh nhân này và họ có thể được phân loại là bị viêm tụy cấp tái phát vô căn (IARP).

Chẩn đoán rối loạn chức năng cơ vòng là một thách thức, nhưng tiền sử, khám lâm sàng, các xét nghiệm mô bệnh học thường quy ống nghiệm liên quan và nghiên cứu hình ảnh là rất quan trọng. Một số xem rối loạn chức năng cơ vòng như một bất thường về cấu trúc, trong khi những người khác xem nó như một rối loạn chức năng.

Một hệ thống phân loại cho rối loạn cơ vòng như một bất thường cấu trúc được thành lập vào năm 1988. Ban đầu được gọi là phân loại Hogan-Geenan rối loạn chức năng cơ vòng và sau đó được sửa đổi thành phân loại Milwaukee, nó phân loại bệnh nhân rối loạn chức năng cơ vòng thành các loại 1, 2 và 3 dựa trên biểu hiện lâm sàng cũng như các bất thường trong phòng thí nghiệm và/ hoặc hình ảnh. Các tiêu chí này nhằm làm cho việc đánh giá chẩn đoán áp dụng nhiều hơn cho thực hành lâm sàng và bất cứ khi nào có thể, tránh các thủ thuật xâm lấn bằng cách nhấn mạnh vào hình ảnh không xâm lấn của đường kính ống mật chủ.

Các nghiên cứu trước đó cho thấy tỷ lệ trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế và lo lắng ở bệnh nhân rối loạn chức năng cơ vòng loại 3 cao hơn khi so sánh với nhóm chứng. Ngược lại, một thử nghiệm ngẫu nhiên, có đối chứng trên bệnh nhân rối loạn chức năng cơ vòng loại 3 cho thấy khuyết tật tâm lý xã hội ở bệnh nhân có các triệu chứng nghiêm trọng có thể không khác so với dân số chung.

3.1. Phân loại Milwaukee cho rối loạn chức năng cơ vòng đường mật

• Loại 1: Cơn đau quặn mật liên quan đến cả ba điều sau: Các aminotransferase huyết thanh> 2 lần giới hạn bình thường; Độ giãn ống mật chủ ≥ 10 mm trên siêu âm hoặc 12 mm đối với ERCP; Dẫn lưu chậm (> 45 phút) thuốc cản quang từ ống mật chủ trên ERCP.
• Loại 2: Cơn đau quặn mật liên quan đến một hoặc hai trong số những điều sau: Các aminotransferase huyết thanh> 2 lần giới hạn bình thường hoặc độ giãn ống mật chủ ≥ 10 mm đối với siêu âm hoặc 12 mm đối với ERCP và dẫn lưu chậm (> 45 phút) thuốc cản quang từ ống mật chủ trên ERCP.
• Loại 3: Chỉ có cơn đau kiều cơn đau quặn đường mật.

3.2. Phân loại Milwaukee cho rối loạn chức năng cơ vòng tuyến tụy

• Loại 1: Loại đau tuyến tụy liên quan đến cả ba điều sau: Amylase huyết thanh hoặc lipase> 2 lần giới hạn bình thường; Sự giãn nở của ống tụy (ống tụy )> 6 mm ở đầu tụy và> 5 mm ở thân tụy; Dẫn lưu chậm (> 9 phút) của thuốc cản quang từ ống tụy trên ERCP.
• Loại 2: Loại đau tuyến tụy liên quan đến một hoặc hai trong số những điều sau: Amylase huyết thanh hoặc lipase> 2 lần giới hạn bình thường hoặc độ giãn nở ống tụy > 6 mm ở đầu tụy và> 5 mm ở thân tụy hoặc dẫn lưu chậm (> 9 phút) của thuốc cản quang từ ống tụy trên ERCP.
• Loại 3: Chỉ đau kiểu tụy.

3.3. Phân loại Rome III của rối loạn chức năng cơ vòng

Đau vùng thượng vị hoặc vùng bụng trên bên phải có liên quan đến ≥1 trong số các trường hợp sau:

• Thời lượng ≥30 phút
• Các triệu chứng tái phát xảy ra trong các khoảng thời gian thay đổi (không phải hàng ngày)
• Xảy ra trên 1 lần trong 12 tháng qua
• Đau tăng dần đến mức ổn định
• Đau từ vừa đến nặng đủ để làm gián đoạn hoạt động hàng ngày
• Không có bằng chứng về bất thường cấu trúc

Trước đây, xét nghiệm không xâm lấn để chẩn đoán rối loạn cơ vòng bao gồm xạ hình gan mật định lượng để đánh giá dòng chảy của mật, siêu âm nội soi hoặc chụp mật tụy cộng hưởng từ với tiêm secrettin. Tuy nhiên, các thử nghiệm này không nhạy và không đặc hiệu cho rối loạn chức năng cơ vòng.

Phép đo cơ vòng Oddi được coi là phép thử tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán rối loạn chức năng cơ vòng. Trong quá trình đo áp suất cơ vòng Oddi, một ống thông được đưa vào tá tràng và được hiệu chỉnh đến 0 mmHg. Tiếp theo, ống thông được đưa vào ống mật chủ và/ hoặc ống tụy trong 30 giây; áp suất cơ bản ≥ 40 mmHg cho thấy rối loạn chức năng cơ vòng. Trước khi làm thủ thuật, bệnh nhân nên tránh các tác nhân ức chế chức năng cơ vòng Oddi, chẳng hạn như thuốc kháng cholinergic, nitrat, thuốc chẹn kênh canxi và những thuốc kích thích nhỏ như thuốc phiện và cholinergic.

Có những hạn chế đối với phép đo cơ vòng Oddi, đó là:

• Thứ nhất, nó đòi hỏi bác sĩ nội soi có tay nghề cao với thiết bị đặc biệt không có sẵn ở hầu hết các viện;
• Thứ hai, nó có liên quan đến việc tăng tới 30% nguy cơ mắc bệnh viêm tụy cấp;
• Cuối cùng, các phép đo áp suất thời gian cô lập thu được trong quá trình áp kế cơ vòng Oddi có thể không phản ánh bản chất động lực học của cơ vòng Oddi, dẫn đến khó khăn trong việc áp dụng kết quả.

Do đó, việc sử dụng áp kế cơ vòng Oddi làm phép thử tiêu chuẩn vàng vẫn còn nhiều tranh cãi. Hơn nữa, áp lực cơ bản cô lập không thể phân biệt giữa rối loạn vận động cơ vòng Oddi và hẹp giải phẫu. Đáng lưu ý, áp lực kế không thể khẳng định được ở 13–40% bệnh nhân cuối cùng được chẩn đoán mắc rối loạn chức năng cơ vòng loại 1.

Tài liệu tham khảo:

Elham Afghanistan. Sphincter of Oddi Function and Risk Factors for Dysfunction. Front Nutr. Năm 2017; 4: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5276812/