Nguyên nhân vô sinh ở phụ nữ dưới góc nhìn Đông y

Bài viết bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Nguyễn Đình Tú - Bác sĩ Y Học Cổ Truyền - Trung tâm Y Học Cổ Truyền Vinmec - Sao Phương Đông.

Mang thai là sự kết hợp giữa tinh cha với huyết mẹ (tây y là sự kết hợp giữa tinh trùng và trứng thành phôi thai). Nguyên nhân dẫn đến vô sinh có thể đến từ người chồng (số lượng, chất lượng tinh trùng không đảm bảo), hoặc đến từ người vợ (các bệnh lý phụ khoa, tình trạng sức khỏe gây vô sinh) hoặc đến từ cả 2 vợ chồng (2 vợ chồng đều có bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng thụ thai).

Dấu hiệu vô sinh là khi 2 vợ chồng sống cùng nhau, sinh hoạt vợ chồng diễn ra bình thường, không dùng biện pháp tránh thai mà sau 2 năm không có thai hoặc đã từng có thai mà sau đó liên tiếp 2 năm không có thai lại đều được chẩn đoán là vô sinh. Trường hợp đầu gọi là vô sinh nguyên phát, trường hợp sau gọi là vô sinh thứ phát.

“Nữ khoa chính tông” một tác phẩm phụ khoa Y Học Cổ Truyền nổi tiếng có nói “nam tinh vượng nữ kinh điều, hữu tử chi đạo dã” ý nói rằng, điều kiện cơ bản và cần thiết nhất để có thai đó là người chồng tinh khí vượng, người vợ kinh nguyệt điều hoà, để đạt được điều này thì cả 2 vợ chồng cần có thận khí thịnh, khí huyết trong xung nhâm 2 mạch đủ đầy.

Tổng kết theo Y Học Cổ Truyền các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến vô sinh nữ gồm có: thận khí hư, can khí uất, đờm thấp trở trệ, huyết ứ mạch lạc. Cụ thể:

2.1. Thận khí hư

Có thể do thể trạng cơ thể suy yếu từ nhỏ, do quan hệ tình dục không điều độ, do bệnh nặng bệnh lâu ngày làm tổn thương thận khí, dẫn đến vô sinh. Chia ra thận dương hư hoặc thận âm hư hoặc thận âm dương cùng hư.

2.2. Can khí uất

Do công việc, áp lực, cuộc sống không thuận lợi gây ức chế uất ức nín nhịn lâu ngày, hoặc do tính cách nhạy cảm dễ cáu giận dễ u sầu phiền muộn hoặc do lâu ngày không có con dẫn đến lo lắng bất an, điều trị nhiều mà không đem lại hiệu quả dẫn đến buồn rầu phiền muộn,... làm cho can khí không thông, khí huyết bất hoà mà dẫn đến vô sinh.

Trương Cảnh Nhạc trong tác phẩm Y Học Cổ Truyền nổi tiếng “Cảnh Nhạc toàn thư” có ghi sản dục do khí huyết, khí huyết do tình chí, tình chí không thông thoát thì xung nhâm khí huyết không đủ đầy, xung nhâm khí huyết không đủ đầy thì không thể có thai.

2.3 Đờm thấp trở trệ

Thể trạng béo, thích ăn uống nhiều đồ ngọt, nhiều dầu mỡ hoặc tỳ thận yếu, chức năng vận hoá kém làm tân dịch vận chuyển hạn chế, thấp khí ứ trệ thành đờm, đờm thấp trở trệ khí cơ, xung nhâm khí huyết trở trệ mà không thể mang thai.

2.4. Huyết ứ lạc mạch

Kỳ kinh đến hoặc sau khi sinh đẻ huyết không ra sạch sẽ gây ứ đọng lại cung bào; hoặc do cảm nhiễm hàn lạnh, ăn uống đồ lạnh gây ra hàn ngưng huyết ứ; hoặc do công việc ngồi nhiều ít vận động; hoặc do quan hệ không điều độ,... gây khí trệ huyết ứ, tinh huyết ứ trở bào cung, không thể thụ tinh dẫn đến vô sinh.

Vô sinh nữ nguyên nhân phức tạp, bởi vậy chữa vô sinh nữ bằng Đông y cần kết hợp biện chứng và biện bệnh điều trị. Căn cứ đặc điểm kinh nguyệt, khí hư, kết hợp triệu chứng toàn thân tổng hợp phân tích để xác định chính xác nguyên nhân cơ chế gây bệnh, vị trí của bệnh, từ đó thiết lập phương pháp và phương dược điều trị. Quá trình điều trị luôn cần quan tâm tránh bị ảnh hưởng tâm lý.

3.1.Thể thận dương hư

• Thận dương hư làm cho mệnh môn hoả suy yếu, chức năng ôn ấm không được đảm bảo;
• Thận dương hư làm hàn khí nội sinh, không thể sinh huyết hành huyết; ôn ấm không đủ, khí huyết nuôi dưỡng không đủ dẫn đến xung nhâm huyết hải trống rỗng, sẽ gây ra kinh nguyệt chậm, kỳ kinh kéo dài, hoặc mất kinh;
• Thận dương hư sẽ kèm theo các triệu chứng toàn thân như đau lưng mỏi gối lạnh gối, lãnh cảm, tiểu tiện nhiều, lưỡi nhạt bệu, mạch trầm tế hoặc trầm trì vô lực,...

Điều trị cần sử dụng các bài thuốc có tác dụng ôn dương bổ thận, dưỡng huyết sinh tinh. Thuốc dùng thận khí hoàn, hữu quy hoàn gia giảm thêm các vị ôn dương bổ thận như thỏ ty tử, đỗ trọng, bổ cốt chỉ, nhung hươu, tiên mao, tiên linh bì,...

3.2. Thể thận âm hư

Thâm âm bất túc, âm hư hỏa vượng, âm hư huyết thiếu niên kinh nguyệt đến sớm, kinh nguyệt lượng ít, đau lưng mỏi gối, hoa mắt chóng mặt, tâm phiền mất ngủ, miệng khô khát nước,...

Điều trị cần bổ thận dưỡng âm dưỡng huyết sinh tinh. Thuốc dùng lục vị, tri bá lục vị, tứ vật thang gia giảm tử hà xa, a giao, toan táo nhân, hà thủ ô,...

3.3. Thể can khí uất kết

Can khí uất kết gây khí huyết bất hòa, xung nhâm bất điều, gây ra kinh nguyệt rối loạn lúc đến sớm khi đến muộn, kinh lượng ít, kinh đến đau tức ngực, đau bụng kinh tình chí rối loạn, ức chế bực bội phiền muộn cáu giận...

Điều trị cần sơ can giải uất, kiện tỳ dưỡng huyết. Thuốc dùng sài hồ sơ can tán, khai uất chủng ngọc thang gia giảm. Các vị thuốc thường dùng như sài hồ, quế chi, hương phụ, uất kim, đương quy, bạch thược, đan bì, thanh bì,...

3.4. Thể đờm thấp trở trệ

Sinh ra đờm thấp là ở tỳ, tiêu được đờm thấp cũng do tỳ, tỳ thận suy nhược, tụ thấp thành đờm, đờm thấp trở trệ bào cung mà cản trở việc thụ thai, biểu hiện chậm kinh kỳ kinh kéo dài hoặc tắc kinh, khí hư nhiều, đặc; kèm theo các biểu hiện toàn thân của đờm thấp như tức ngực buồn nôn, nặng đầu chóng mặt, chân tay nặng nề,...

Điều trị cần trừ thấp hóa đờm, lý khí điều kinh, kiện tỳ bổ thận. Thuốc dùng thương truật, trần bì, chỉ xác, hương phụ,... lý khí hoá đờm; hoàng kỳ, đảng sâm, bạch truật, thỏ ty tử, ba kích kiện tỳ bổ thận,...

3.5. Thể huyết ứ lạc mạch

Huyết ứ tắc nghẽn trở trệ bào cung gây ra chậm kinh tắc kinh, kinh đến sắc nâu sẫm hoặc đen, vón cục, đau bụng, vị trí đau cố định, hoặc gây ra xuất huyết ngoài chu kỳ kinh, hoặc kinh đến không sạch rong kinh kéo dài...

Điều trị cần hoạt huyết hóa ứ, điều kinh chỉ thống. Thuốc dùng đào nhân, hồng hoa, đương quy, xuyên khung, nga truật, bồ hoàng,... tuỳ chứng gia giảm.

Y Học Cổ Truyền điều trị vô sinh nữ đem lại hiệu quả cao, chú trọng biện chứng biện bệnh kết hợp luận trị, điều trị từ gốc, giải quyết mâu thuẫn cơ bản từ đó đem lại hiệu quả cao, an toàn, chi phí thấp, không những không tổn hại sức khoẻ người phụ nữ mà còn giúp họ cơ thể khoẻ mạnh hơn, cân bằng hơn.