Vì sao trẻ dễ béo phì tuổi dậy thì?

Tuổi dậy thì bao gồm một chuỗi các giai đoạn ảnh hưởng đến hệ xương, cơ, sinh sản và gần như tất cả các hệ thống cơ thể khác. Những thay đổi về thể chất trong tuổi dậy thì làm tăng chiều cao và cân nặng của trẻ, thậm chí khiến trẻ có xu hướng gặp phải tình trạng béo phì tuổi dậy thì, đây hiện là nỗi lo chung của không ít bậc phụ huynh.

Béo phì ở trẻ em là một mối quan tâm lớn về sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới. Dinh dưỡng, cân bằng năng lượng và nội tiết tố ảnh hưởng lẫn nhau trong quá trình tăng trưởng và phát triển dậy thì. Trẻ thừa cân béo phì thường cao hơn so với tuổi, giới tính và có xu hướng trưởng thành sớm hơn trẻ gầy. Theo đó, cần nỗ lực phát hiện tác động béo phì ở trẻ em để ngăn ngừa bệnh chuyển hóa và tim mạch trong cuộc sống sau này.

Các nguyên nhân khiến trẻ dễ gặp phải tình trạng béo phì tuổi dậy thì bao gồm:

1.1 Giảm tốc độ chuyển hóa năng lượng khi trẻ bước vào tuổi dậy thì

Khi trẻ đến tuổi dậy thì, tức tuổi thanh thiếu niên, mức độ hoạt động thể chất giảm hơn so với khi trẻ ở tuổi thiếu nhi. Sự khác biệt này do trẻ bắt đầu dành thời gian cho việc học cũng như ý thức của trẻ dần chuyển sang quá trình tư duy nội tâm chiếm ưu thế. Đúng vậy, trong một nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học cũng cho thấy rằng trẻ có khuynh hướng sử dụng ít năng lượng hơn, hiệu số trung bình là 450 calo mỗi ngày, tăng thời gian nghỉ ngơi đáng kể hơn hẳn so với cùng thời điểm khi trẻ 10 tuổi.

Điều này có thể gây mâu thuẫn với suy nghĩ thông thường là trẻ vào tuổi dậy thì sẽ cần nhiều năng lượng hơn để phát triển, tăng nhanh kích thước cơ thể. Tuy nhiên, trong thực tế, một phần lớn năng lượng dư thừa do giảm vận động khi trẻ dậy thì lại chuyển hóa thành chất béo và khiến trẻ trở nên dễ béo phì hơn.

1.2 Tăng lượng calo tiêu thụ hằng ngày

Do “làn sóng” của nồng độ cao các hormone kích thích tăng trưởng trong giai đoạn dậy thì, trẻ có khuynh hướng tiêu thụ khá nhiều thức ăn so với nhu cầu thực sự của cơ thể cần. Trẻ ăn ngon miệng hơn, đặc biệt là các thực phẩm giàu năng lượng như tinh bột, bánh kẹo ngọt, nước ngọt. Bên cạnh đó, cùng với sự quan tâm, chăm sóc kỹ lưỡng của cha mẹ, cũng như các cách chế biến, hình thức của thức ăn ngày càng phong phú, đa dạng đã tác động làm tăng khẩu vị cho trẻ và khiến trẻ ăn nhiều hơn. Do đó, nếu quá trình tiêu thụ calo trong giai đoạn đầu dậy thì vẫn giữ nguyên thì trẻ vẫn có khuynh hướng sẽ tăng cân một cách nhanh chóng.

1.3 Tác động của lối sống

Tỷ lệ trẻ béo phì tuổi dậy thì bắt đầu tăng nhanh trong thời đại công nghiệp hiện nay, đặc biệt ở các nước phát triển và đang phát triển. Sự khác biệt này rất lớn so với thế hệ trước đây, khi các loại thức ăn nhanh chưa hình thành. Ngoài ra, một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến tình trạng béo phì ở trẻ em trong xã hội hiện đại là trẻ đã được tự do sử dụng tiền tiêu vặt hàng ngày khá sớm, tự chi tiêu vào việc mua thức ăn vặt khi trẻ ở trường vào giờ ra chơi hoặc giờ ra về.

Bên cạnh đó, sự phát triển của khoa học kỹ thuật với các thiết bị công nghệ, mạng internet và các trò chơi điện tử càng khiến trẻ có khuynh hướng giảm hoạt động thể chất, tăng thời gian nghỉ thụ động.

Tuổi dậy thì đã được chứng minh là một yếu tố gây tăng cân quá mức, khiến trẻ trở nên béo phì. Những thay đổi tâm sinh lý xung quanh tuổi dậy thì với một vẻ ngoài kém hoàn thiện đôi khi là một nỗi lo lắng. Lúc này, một số trẻ sẽ quá chú trọng vào việc giảm cân để có được thân hình "lý tưởng", lâu dài có thể gây sang chấn tâm lý hay thậm chí rối loạn ăn uống.

Chính vì vậy, cha mẹ cần giải thích cho trẻ hiểu phạm vi cân nặng hợp lý là gì và quan trọng hơn là trọng lượng cân nặng của cơ thể không phải lúc nào cũng nói lên toàn bộ giá trị của con người. Đồng thời, trẻ cũng cần có cha mẹ như người hướng dẫn hay người bạn đồng hành hỗ trợ giảm cân an toàn, bao gồm các phương pháp tập luyện và chế độ dinh dưỡng phù hợp.

Một cách cơ bản để kiểm soát lượng calo là di chuyển, vận động thể lực nhiều hơn. Trẻ nên được khuyến khích làm điều này bằng các bài tập có cấu trúc ít nhất một giờ và cả các hoạt động chung trong cả ngày của mình. Những hoạt động này có thể bao gồm:

• Đi xe đạp
• Trượt ván
• Bơi lội
• Khiêu vũ, nhảy múa
• Đi bộ hoặc chạy bộ
• Các môn thể thao phối hợp

Theo đó, cơ thể trẻ sẽ có thể đốt cháy nhiều calo hơn bất cứ lúc nào trẻ rời khỏi màn hình TV hoặc máy tính và vận động cơ thể để giúp giảm cân. Điều quan trọng là trẻ cần chọn được những việc thực sự thích làm và duy trì đều đặn trong thời gian dài, trở thành một thói quen thường xuyên. Cố gắng dành thời gian mỗi ngày để tập thể dục và tạo nó thành một phần tự nhiên trong cuộc sống.

Ngoài việc vận động tích cực hơn, cha mẹ cần quan tâm đến những gì trẻ ăn, bởi đây cũng là một thành phần quan trọng trong việc hỗ trợ giảm cân an toàn. Đồng thời, cha mẹ cũng nên dành thời gian phân tích cho trẻ hiểu một thực đơn với cách ăn kiêng giảm cân an toàn như thế nào để bản thân trẻ được chủ động cải thiện thói quen ăn uống của mình.

Ngoài ra, các cách khác để cắt giảm lượng calo không cần thiết bao gồm:

• Xem lại các lựa chọn đồ uống: Quá nhiều nước sô-đa, nước trái cây và đồ uống thể thao thực sự có thể gây nghiện. Thay thế chúng bằng nước lọc và cắt giảm lượng calo rỗng và đường thêm vào.
• Tăng cường trái cây và rau củ: Hầu hết các loại trái cây và rau quả đều có nhiều chất xơ và chất dinh dưỡng trong khi chúng cũng ít calo. Điều đó có nghĩa là dạ dày sẽ no nhanh hơn mà lại ăn ít hơn. Hãy thử ăn trái cây như đồ ăn nhẹ hoặc trước bữa ăn để cắt giảm calo mà không cảm thấy đói.
• Tránh xa thức ăn nhanh: Không có gì sai khi thỉnh thoảng ăn bánh mì kẹp thịt và khoai tây chiên, nhưng hãy tránh ăn những loại thực phẩm đó hàng ngày.
• Tránh ăn vặt thường xuyên: Nếu trẻ cảm thấy đói vào buổi chiều, cha mẹ hãy dự trữ sẵn đồ ăn nhẹ lành mạnh như trái cây, ngũ cốc, sữa chua... và tránh kẹo, bánh quy, đồ ngọt vốn chứa rất nhiều calo. Ngoài ra, hãy chú ý đến các lý do khác khiến trẻ có thể thèm ăn, như buồn chán, mệt mỏi hoặc cảm thấy căng thẳng. Ăn uống theo cảm xúc có thể khiến cân nặng cơ thể trở nên tồi tệ hơn và càng làm quá trình giảm cân trở nên khó khăn.

Một trong những sai lầm lớn nhất mà trẻ dậy thì và nhiều khi cả người lớn mắc phải là cố gắng tìm đường tắt hoặc cách để giảm cân nhanh. Những phương pháp giảm cân không lành mạnh này có thể nhanh chóng phản tác dụng và thậm chí có thể gây nguy hiểm.

• Bỏ bữa ăn: Trẻ vì mặc cảm ngoại hình đều có cảm giác muốn bỏ bữa, đặc biệt nếu đã ăn quá nhiều vào cữ trước đó. Tuy nhiên, việc bỏ bữa có thể phản tác dụng. Nguyên nhân là vì trẻ có thể ăn nhiều calo hơn vào bữa ăn tiếp theo và vì quá đói, trẻ sẽ có nhiều khả năng ăn đồ ăn vặt hơn.
• Chế độ ăn kiêng không phù hợp: Các chế độ ăn kiêng ít calo một cách khắc nghiệt có thể rất hấp dẫn, làm giảm cân nhanh chóng nhưng những kiểu ăn kiêng này thường không lành mạnh và có thể phá hoại nỗ lực giảm cân ban đầu. Khi không tiêu thụ đủ calo, cơ thể thực sự giữ lại chất béo để cung cấp năng lượng cho chính nó, điều này sẽ càng làm tăng chuyển hóa chất béo. Thêm vào đó, phần lớn trọng lượng giảm ban đầu là nước mà không phải chất béo.
• Thuốc giảm cân: Thuốc giảm cân nhằm mục đích là để giảm cân nhanh chóng nhưng hầu hết người tìm đến đều có hành vi sử dụng thiếu kiểm soát. Trong khi đó, những sản phẩm này vốn dĩ không phù hợp với trẻ dậy thì, khi cơ thể đang nằm trong giai đoạn cần nhận được tất cả các chất dinh dưỡng để phát triển một cách khỏe mạnh, đặc biệt là ở lứa tuổi thanh thiếu niên.
• Tập thể dục quá mức: Tập thể dục có thể là một cách lành mạnh để kiểm soát cân nặng nhưng quá nhiều có thể gây ra các vấn đề về cả thể chất và tinh thần. Một số trẻ tự gây áp lực về tập luyện một cách ám ảnh đến mức được coi là một dạng rối loạn hành vi.

Tóm lại, béo phì tuổi dậy thì là một vấn đề khá thường gặp trong cuộc sống hiện đại ngày nay. Tuy nhiên, nếu có sự chuẩn bị trước về kiến thức và kỹ năng cơ bản, cha mẹ chính là những người bạn đồng hành, hỗ trợ tốt nhất cho trẻ trải qua cột mốc phát triển quan trọng. Hơn nữa, các phương pháp giảm cân an toàn không dùng thuốc luôn được khuyến khích bằng chế độ rèn luyện và dinh dưỡng sẽ là nền tảng cùng trẻ phát triển trong tương lai.

Hiện Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có triển khai gói khám sức khỏe tổng quát dành cho mọi đối tượng, lứa tuổi, giới tính. Việc trẻ được kiểm tra sức khỏe trong độ tuổi này giúp bác sĩ phát hiện ra những bất thường và có hướng can thiệp kịp thời. Đặc biệt ở những trẻ béo phì thường có nguy cơ cao mắc bệnh tim mạch, huyết áp.

Qua kiểm tra, bác sĩ sẽ tư vấn về chế độ ăn uống, lối sống phù hợp với thể trạng từng trẻ, giúp trẻ có một sức khỏe tốt nhất cho giai đoạn phát triển về sau. Việc thăm khám luôn được thực hiện bởi các chuyên gia, bác sĩ giàu chuyên môn đến từ nhiều bệnh viện lớn trên cả nước.