Hệ thống vi sinh vật trên da có gì đặc biệt?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Lê Thị Thu Hằng - Bác sĩ Da Liễu - Khoa Khám bệnh & Nội khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Da là cơ quan chiếm diện tích lớn nhất trên cơ thể và cũng là nơi thường xuyên tiếp xúc với môi trường bên ngoài. Có hàng triệu vi khuẩn thường trú trên da, bao gồm cả vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại, tạo nên sự cân bằng cho hàng rào sinh học của da.

Làn da được ví như chiếc áo giáp có khả năng bảo vệ cơ thể người trước các tác nhân gây hại, đặc biệt là các vi khuẩn gây bệnh. Tuy nhiên, theo nghiên cứu, mỗi centimet da lại có tới 1 triệu vi khuẩn thường trú. Da chính là địa bàn cư ngụ của hơn 500 loài vi khuẩn khác nhau, bao gồm cả vi khuẩn có lợi và vi khuẩn gây hại cho cơ thể. Hai loại vi khuẩn có mặt trên da sẽ kiểm soát lẫn nhau để tạo nên sự cân bằng vi sinh, giúp cơ thể chống lại các mối đe dọa từ bên ngoài.

Mỗi vùng da sẽ có những loài vi khuẩn khác nhau cư ngụ, tùy thuộc vào điều kiện của từng vùng. Thông thường, các loại vi sinh vật trên da sinh trưởng trong 3 môi trường: khu vực bã nhờn hay da dầu (vùng đầu, cổ và thân), các khu vực ẩm ướt (nếp gấp của khuỷu tay và giữa các ngón chân) và khu vực khô (cánh tay, cẳng chân, đùi,...). Vùng da dầu, ẩm ướt có nhiều vi khuẩn và vùng da khô sẽ có ít vi khuẩn hơn. Những yếu tố làm giảm lượng vi sinh vật trên da gồm: độ pH thấp, axit béo của chất xuất tiết nhầy và lysozym.

Hầu hết các chủng vi khuẩn trên da là vô hại, thậm chí có lợi cho cơ thể. Cụ thể, chúng bảo vệ cơ thể chống lại vi khuẩn gây bệnh bằng cách tiết ra các chất ngăn chặn sự sinh trưởng, phát triển của vi khuẩn có hại. Bên cạnh đó, một số lợi khuẩn khác bảo vệ cơ thể chống lại các mầm bệnh bằng cách cảnh báo các tế bào miễn dịch và gây ra phản ứng miễn dịch. Tuy nhiên, một số chủng vi sinh vật trên da có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe như: nhiễm trùng nhẹ (nhọt, áp xe, viêm mô tế bào) hay nhiễm trùng nặng (viêm màng não, ngộ độc thực phẩm).

Propionibacterium acnes là chủng vi khuẩn kỵ khí, phát triển tốt trong những môi trường có nồng độ oxy thấp. Chúng sử dụng bã nhờn được sản xuất bởi các tuyến bã nhờn ở da và nang tóc làm năng lượng sinh trưởng và phát triển. Bã nhờn là một lipid gồm chất béo, cholesterol cùng hỗn hợp các lipid khác. Khi da không được vệ sinh sạch sẽ, bã nhờn sẽ tích tụ ngày càng nhiều, dẫn tới tắc nghẽn lỗ chân lông, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn Propionibacterium acnes sinh sôi. Khi sinh sôi tới một mức độ nhất định, vi khuẩn Propionibacterium acnes sẽ gây viêm, dẫn tới hình thành mụn mủ hoặc thậm chí là mụn bọc.

Vi khuẩn Staphylococcus cholermidis thường vô hại với da. Không chỉ vậy, nó còn tạo nên một hàng rào sinh học, giúp bảo vệ làn da khỏi các tác nhân gây hại như khói bụi, hóa chất hay các loài vi khuẩn gây hại khác.

Tuy nhiên, khi sự cân bằng vi sinh vật trên da bị phá vỡ, vi khuẩn Staphylococcus cholermidis có thể xâm nhập vào cơ thể và gây những tác động tiêu cực tới hệ miễn dịch. Loại vi khuẩn này có thể gây nhiễm trùng cho những người đang sử dụng thiết bị y tế cấy ghép như ống thông, chân tay giả, máy tạo nhịp tim và van nhân tạo. Vi khuẩn Staphylococcus cholermidis cũng là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nhiễm trùng ở bệnh viện và chúng đang ngày càng đề kháng với thuốc kháng sinh.

Chi vi khuẩn Corynebacterium bao gồm cả vi khuẩn gây bệnh và vi khuẩn không gây bệnh. Cụ thể, một loài vi khuẩn thuộc chi này là Corynebacterium Diphtheriae sản xuất độc tố gây bệnh bạch hầu - một bệnh nhiễm trùng ảnh hưởng tới cổ họng, niêm mạc mũi và tổn thương da. Nếu không kịp thời điều trị, bệnh có thể gây tổn thương thận, tim và hệ thần kinh.

Staphylococcus aureus hay tụ cầu vàng là một loại vi khuẩn phổ biến trên da, thường được tìm thấy ở da, khoang mũi và đường hô hấp. Tụ cầu vàng có tỷ lệ gây bệnh cao và có sức đề kháng với kháng sinh rất mạnh. Vi khuẩn Staphylococcus aureus thường lây qua tiếp xúc cơ thể, khi dính vào các vết rách da, vết cắt. Khi xâm nhập vào các hệ thống bên trong cơ thể, chúng có thể gây nhiễm trùng hoặc một số bệnh nghiêm trọng khác hay thậm chí là dẫn đến tử vong.

Streptococcus spp. hay liên cầu khuẩn là loại vi khuẩn thường cư trú trên da và cổ họng. Trong hầu hết các trường hợp thông thường, ở người khỏe mạnh chúng sẽ không gây ra bất kỳ vấn đề nào cho sức khỏe. Tuy nhiên, với những người bị rối loạn miễn dịch hoặc suy yếu sức đề kháng da, Streptococcus spp. có thể thừa cơ tấn công.

Vi khuẩn Streptococcus spp. có thể gây ra các bệnh nhiễm trùng từ nhẹ tới nặng, thậm chí đe dọa tới tính mạng. Một số bệnh thường gặp do liên cầu khuẩn gây ra là viêm họng liên cầu, bệnh ban đỏ, chốc lở, hội chứng sốc nhiễm độc, hoại tử fasciitis, nhiễm trùng máu và sốt thấp khớp cấp tính.

Hệ vi sinh vật trên da dễ bị biến động bởi thói quen sống không lành mạnh (hút thuốc lá, uống rượu bia, hay lo âu căng thẳng,...) hoặc các tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài như khói bụi, ô nhiễm, hóa chất,... Điều này làm suy giảm sức mạnh của lớp hàng rào sinh học trên da, khiến da dễ bị tấn công bởi các tác nhân gây hại. Không chỉ vậy, các vi khuẩn gây hại đang cư trú trên da có thể tận dụng thời điểm sức đề kháng da suy yếu để xâm nhập vào cơ thể, gây ra các bệnh: cảm cúm, nhiễm trùng đường tiêu hóa, nhiễm trùng đường hô hấp hay nghiêm trọng hơn là nhiễm trùng máu,...

Vì vậy, duy trì sự cân bằng của các loài vi sinh vật trên da sẽ tạo hàng rào sinh học vững chắc, giúp làn da khỏe mạnh hơn. Cụ thể, mỗi người nên chú ý chăm sóc da theo hướng dẫn sau:

• Có chế độ ăn uống khoa học, đầy đủ dưỡng chất, nên ăn nhiều rau xanh và trái cây tươi;
• Duy trì lối sống lành mạnh, không hút thuốc lá, hạn chế uống rượu bia, không làm việc quá sức và tránh căng thẳng, mệt mỏi kéo dài;
• Uống đủ nước;
• Tập thể dục đều đặn;
• Vệ sinh cơ thể đúng cách bằng các sản phẩm chăm sóc da phù hợp, hạn chế sự phát triển quá mức của các loại vi khuẩn gây hại trên da.

Làn da là nơi cư trú của hàng triệu vi khuẩn có lợi và vi khuẩn có hại. Mỗi người cần thực hiện các biện pháp kiểm soát sự phát triển của các vi khuẩn gây bệnh trên da và duy trì sự tồn tại của các vi khuẩn có lợi, đảm bảo sự toàn vẹn của hàng rào sinh học, giúp bảo vệ sức khỏe làn da.