Cảnh giác trật bánh chè đầu gối

Trật bánh chè đầu gối cấp tính thường xảy ra do chấn thương, thường là chấn thương xoắn không tiếp xúc với đầu gối hoặc do một cú đánh trực tiếp vào mặt giữa của đầu gối. Các đối tượng có cấu trúc khớp gối lỏng lẻo mãn tính thường bị trật bánh chè tái diễn.

Sự không ổn định của xương bánh chè là hệ quả của một loạt các điều kiện khác nhau, từ sự chuyển dịch không liên tục cho đến sự trật khớp. Bệnh nhân thường có biểu hiện biến dạng rõ ràng và không thể mở rộng đầu gối. Tỷ lệ bị trật bánh chè tái diễn sau khi trật bánh chè lần đầu vào khoảng 15-60%. Trong hầu hết các trường hợp, trật bánh chè đầu gối có thể được quản lý bảo tồn bằng vật lý trị liệu và nẹp gối, ngoại trừ trường hợp gãy xương bánh chè hoặc các đợt tái phát.

Trật bánh chè đầu gối cấp tính thường xảy ra do chấn thương, thường là chấn thương xoắn không tiếp xúc với đầu gối hoặc do một cú đánh trực tiếp vào mặt giữa của đầu gối. Một cơ chế phổ biến gây trật bánh chè là quay mâm chày bên ngoài với bàn chân cố định trên mặt đất. Trật khớp gối cơ chế nào cũng có thể xảy ra ở những bệnh nhân bị lỏng dây chằng toàn thân. Tuy nhiên, những bệnh nhân này hầu hết có xu hướng trật bánh chè tái diễn nhiều lần.

Bên cạnh đó, các biến thể giải phẫu như chứng loạn sản xương bánh chè và loạn sản xương cẳng chân cũng có thể khiến người bệnh gặp hệ quả trật khớp xương bánh chè. Tình trạng lỏng lẻo các dây chằng thường thấy ở phụ nữ hoặc thứ phát sau các rối loạn mô liên kết như hội chứng Marfan hoặc Ehlers-Danlos, làm tăng nguy cơ trật khớp nói chung.

Trật bánh chè đầu gối bẩm sinh cũng có thể xảy ra, thường gặp nhất ở những bệnh nhân mắc hội chứng Down. Đây là hệ quả do xương bánh chè có kích thước nhỏ kết hợp với các cấu trúc khác trong khớp giảm đàn hồi và thường cần can thiệp phẫu thuật để giảm tỷ lệ tái phát.

Bệnh nhân thường mô tả tình trạng trật bánh chè đầu gối bằng cơn đau đột ngột và biến dạng đầu gối sau chấn thương xoắn không tiếp xúc hoặc một cú đánh trực tiếp vào mặt trước hoặc mặt giữa của đầu gối. Người bệnh thường ghi nhận tiếng “bốp” trên gối và sau đó là sưng tấy trong giai đoạn cấp tính, các triệu chứng tồi tệ hơn khi gập gối và quỳ.

Khi kiểm tra trật khớp gối cấp tính, tràn dịch khớp hoặc tổn thương mô xung quanh thường được ghi nhận nhưng ít có khả năng xảy ra hơn trong trường hợp trật bánh chè tái diễn. Các bất thường về liên kết cũng có thể được ghi nhận như lệch xương đùi, lệch xương bánh chè, xoắn xương chày và lỏng lẻo dây chằng nói chung. Đầu gối và các cấu trúc xung quanh cũng có thể được sờ nắn, kiểm tra độ đau hoặc bất thường dọc theo tất cả các cực của xương bánh chè (trên, dưới, giữa và bên), đặc biệt là cực giữa. Nếu cơn đau cho phép, nên kiểm tra độ gập và duỗi của khớp gối, xem có vết nứt hay hạn chế cử động không. Đánh giá dây chằng chéo trước khi thăm khám.

Sau khi thăm khám, bác sĩ sẽ đề nghị các hình ảnh học để chẩn đoán trật bánh chè đầu gối. Trong đó, chụp X-quang trước, sau và bên của đầu gối bị ảnh hưởng khi nghi ngờ bị trật bánh chè đầu gối là bằng chứng ban đầu giúp xác định gãy xương, sự sai lệch hoặc các thay đổi về khớp. Các phương tiện cao cấp hơn có thể áp dụng là chụp cắt lớp vi tính (CT) hay cộng hưởng từ (MRI). Trong đó, MRI rất hữu ích trong việc xem xét các cấu trúc mô mềm của đầu gối. Trong trường hợp trật khớp hoàn toàn, MRI thường có một mô hình bầm tím đặc trưng của xương đùi bên và xương bánh chè giữa. Hình ảnh này rất hữu ích trong việc chẩn đoán tổn thương sụn khớp ở mặt giữa, dự báo nguy cơ trật bánh chè tái diễn.

Xử trí trật khớp xương bánh chè cấp tính là làm giảm ngay tình trạng trật khớp. Thủ thuật này thường được thực hiện trong khoa cấp cứu với một số thuốc an thần cần thiết. Bác sĩ chỉnh hình sẽ lần lượt từng bước gập hông, tạo áp lực nhẹ nhàng lên cực bên của xương bánh chè, theo hướng chính giữa, đồng thời từ từ mở rộng đầu gối.

Phương pháp điều trị chính cho những người lần đầu bị trật khớp mà không có dấu hiệu lỏng lẻo hoặc tổn thương nội khớp chủ yếu là bảo tồn, bao gồm giảm đau, chườm đá, sử dụng thuốc NSAID để giảm đau và sưng, vật lý trị liệu và điều chỉnh hoạt động. Việc đeo nẹp J hoặc nẹp ổn định xương bánh chè có thể có lợi trong thời gian ngắn (2 đến 4 tuần) để cho phép cá mô mềm lành lại. Sau đó, vật lý trị liệu nên được bắt đầu với sự tập trung vào cơ tứ đầu và tăng cường sức mạnh theo phương xiên của cơ bụng. Bệnh nhân có thể từng bước điều chỉnh khả năng chịu trọng lượng theo mức chịu đựng được.

Can thiệp phẫu thuật trong các trường hợp trật bánh chè đầu gối có thể được xem xét trong một số tình huống:

• Lần đầu bị trật khớp kết hợp vỡ xương bánh chè
• MRI chứng minh sự gián đoạn của đường nối xương đùi (MPFL)
• Quan sát thấy xương bánh chè phụ trên ảnh chụp X quang
• Bất thường các yếu tố giải phẫu có thể dẫn đến trật bánh chè tái diễn
• Trật bánh chè tái diễn thường xuyên.

Thời gian hồi phục sau phẫu thuật trật bánh chè đầu gối có thể kéo dài từ 6 tháng đến một năm và các bài tập vật lý trị liệu rất quan trọng sau một thời gian bất động. Tuy vậy, không khuyến khích bệnh nhân trở lại quá sớm để tiếp xúc với các môn thể thao trước khi đã trải qua vật lý trị liệu đầy đủ để hỗ trợ tăng cường các cơ xung quanh khớp gối. Song song đó, đeo nẹp đầu gối chống trượt có thể có lợi trong giai đoạn phục hồi sớm. Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ kế hoạch vật lý trị liệu sau khi trật khớp ban đầu, vì tuân thủ tốt có thể giảm thiểu nguy cơ trật khớp thêm và sự cần thiết phải can thiệp phẫu thuật.

Các biến chứng của trật khớp xương bánh chè cấp tính bao gồm gãy xương sụn liên quan, nguy cơ tái phát và viêm khớp thoái hóa.

Các biến chứng phẫu thuật trật bánh chè đầu gối nói chung bao gồm nhiễm trùng, tổn thương mạch máu - thần kinh, huyết khối tĩnh mạch sâu hoặc thuyên tắc phổi. Sau khi phẫu thuật cắt xương, bệnh nhân thường kêu đau ở vị trí bắt vít, có thể mất khả năng quỳ gối thoải mái. Ngoài ra, người bệnh còn bị tiềm ẩn nguy cơ gãy xương chày đoạn gần.

Tóm lại, trật bánh chè cấp tính thường do chấn thương đầu gối và có thể được kiểm soát bảo tồn bằng nẹp và vật lý trị liệu tập trung vào cơ tứ đầu đùi. Trong khi đó, cần tích cực tìm kiếm các căn nguyên tiềm ẩn, đặc biệt là ở những người bị trật bánh chè tái diễn vì điều này có thể làm thay đổi kế hoạch điều trị lâu dài, giúp duy trì tối đa cho chức năng khớp gối.