Giảm nguy cơ bướu cổ do thiếu iod

Khi cơ thể bị thiếu iot dẫn đến tình trạng thiếu hụt các hormone tuyến giáp, gây nhiều rối loạn như: bướu cổ do thiếu iod, khuyết tật bẩm sinh, suy tuyến giáp, cường giáp, thiểu nǎng trí tuệ, đần độn, sảy thai, thai chết lưu, chậm phát triển, giảm khả nǎng lao động, thường xuyên mệt mỏi... Thế giới hiện nay có khoảng 1,5 tỷ người sống trong các khu vực thiếu iốt và có nguy cơ bị các rối loạn do thiếu muối iot. Trong số đó có 655 triệu người mắc phải các tổn thương não và 11,2 triệu người bị chứng đần độn.

Thiếu muối iot khi xảy ra ở phụ nữ trong thời kỳ mang thai rất nguy hiểm, tình trạng này có thể gây sảy thai tự nhiên, thai chết lưu hoặc đẻ non. Đối với trẻ sơ sinh, tình trạng thiếu iot nặng có thể gây đần độn hay tổn thương não vĩnh viễn. Trẻ sơ sinh có thể bị các khuyết tật bẩm sinh như điếc, câm, liệt tay hoặc liệt chân, nói ngọng, mắt lác... Các hậu quả đó sẽ tồn tại vĩnh viễn cả đời, hiện nay y học vẫn chưa chữa được.

Nước ta cũng là một trong số các nước nằm trong vùng thiếu iot. Từ miền núi cho đến đồng bằng, tỷ lệ thiếu muối iot đều ở mức rất cao và phổ biến. Với những vùng thực hiện tốt chương trình phòng chống nguy cơ bướu cổ do thiếu iod thì tỷ lệ thiếu iot bị bướu cổ giảm đi đáng kể. Lượng iot tối ưu cung cấp cho cơ thể người trưởng thành là 200 mg/ngày, với giới hạn an toàn là 1000 mg/ngày.

Hơn 75% iot trong cơ thể người tập trung ở tuyến giáp để tổng hợp nên các hormon tuyến giáp T3 (triiodothyronine) và T4 (thyroxine). T3 và T4 có vai trò quan trọng trong sự phát triển bình thường của cơ thể và quá trình chuyển hóa năng lượng. Khi cơ thể thiếu iot dẫn đến tình trạng thiếu hụt các hormone tuyến giáp, tuyến giáp phải làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp trạng, điều này làm cho tuyến giáp to lên, gây ra bệnh bướu cổ. Có thể nói bướu cổ (bướu giáp) là một cách thích nghi của cơ thể để bù đắp lại một phần do tình trạng thiếu muối iot. Khi tuyến giáp có kích thước quá to sẽ chèn ép đường thở, đường ǎn uống gây ra các vấn đề nguy hại cho sức khỏe.

Thiếu muối iot trong thời kỳ niên thiếu ngoài việc gây ra bướu cổ, chậm lớn, nói ngọng, chậm phát triển trí tuệ, nghễnh ngãng, với trường hợp nặng trẻ có thể bị liệt cứng hai chân, đần độn. Trẻ bị thiếu muối iot ảnh hưởng xấu đến kết quả học tập, trẻ không linh hoạt và giảm khả nǎng học tập, mệt mỏi, hạn chế sự phát triển kinh tế, xã hội.

Chẩn đoán thiếu iot ở người lớn và trẻ em thường dựa vào các xét nghiệm chức năng tuyến giáp, kiểm tra bướu cổ, xét nghiệm hình ảnh nhận diện những bất thường chức năng và cấu trúc tuyến giáp. Tất cả trẻ sơ sinh khi sinh ra cần được sàng lọc về chứng suy giáp bằng cách đo nồng độ TSH.

Nếu bướu giáp nhỏ và không gây ảnh hưởng nào cho cơ thể hoặc thẩm mỹ thì người bệnh thường có xu hướng không quan tâm đến nó. Tuy nhiên khi bướu giáp lớn sẽ gây tình trạng khó thở hoặc khó nuốt, thậm chí gây ho, khàn tiếng và trở thành mối bận tâm lớn của người bệnh. Bướu giáp là biểu hiện của các bệnh khác của tuyến giáp như suy giáp hoặc cường giáp, bệnh có thể liên quan đến một số biểu hiện như mệt mỏi, tăng cân hoặc giảm cân ngoài ý muốn, khó chịu, khó ngủ.

Tất cả các rối loạn do thiếu muối iot kể cả bệnh đần độn hoàn toàn có thể phòng ngừa được bằng cách bổ sung một lượng iot rất nhỏ vào bữa ǎn hàng ngày. Những thức ǎn cung cấp iot cho cơ thể bao gồm các loại hải sản như cá, sò hay rong biển..., đặc biệt là các thức ăn có nguồn gốc từ biển, dùng nước sạch, cải thiện điều kiện nhà ở, trồng cây phủ xanh đồi trọc chống xói mòn đất nhằm giữ các yếu tố vi lượng trong đất, chữa trị kịp thời các bệnh về đường tiêu hóa và chú ý đến việc dùng thuốc hợp lý...

Ngoài ra, hai biện pháp chủ yếu đang được áp dụng hiện nay để giảm nguy cơ bướu cổ do thiếu iod là:

• Sử dụng muối iot trong bữa ǎn hằng ngày: ở nước ta nhà nước đã quy định các loại muối ǎn đều được tǎng cường lượng iot trong thành phần;
• Tại một số vùng có tỷ lệ bướu cổ cao hơn 30% thì việc sử dụng dầu iode để làm hạ nhanh tỷ lệ bướu cổ, trong đó có các đối tượng ưu tiên là trẻ em < 15 tuổi và phụ nữ từ 15 - 45 tuổi. Các rối loạn do thiếu iot như cường giáp hay suy tuyến giáp hoàn toàn có thể phòng ngừa được nếu mỗi ngày ǎn vào cơ thể 10 gam muối iot.

Không dùng kéo dài các thuốc, thức ăn có khả năng ức chế hấp thu iot như đậu nành, đậu tương, các loại phụ gia thực phẩm...