Rối loạn cảm xúc theo mùa (SAD): Những điều cần biết

Một số người gặp phải tình trạng thất thường, năng lượng suy giảm mỗi khi bắt đầu mùa thu hoặc kéo dài sang cả những tháng mùa đông với các dấu hiệu trầm cảm từ từ hoặc đột ngột. Đây là những dấu hiệu gợi ý cho tình trạng rối loạn cảm xúc theo mùa.

Rối loạn cảm xúc theo mùa (còn gọi là rối loạn cảm xúc SAD) là một loại trầm cảm theo mùa, xảy ra đồng thời tại một thời điểm hàng năm. Hầu hết những người bị rối loạn cảm xúc theo mùa đều bắt đầu các triệu chứng của bệnh vào mùa thu và tiếp tục trong những tháng mùa đông, hiện tượng này ít xảy ra hơn vào mùa xuân hoặc đầu hè.

Một số nghiên cứu cho thấy rối loạn cảm xúc SAD thường gặp hơn ở nữ giới, tuy nhiên khi những người đàn ông mắc bệnh lại có biểu hiện triệu chứng nặng hơn. Rối loạn tình cảm theo mùa phổ biến ở những nơi xa về phía bắc hay phía nam của xích đạo. Tương tự như các loại trầm cảm, chứng rối loạn cảm xúc theo mùa có khả năng liên quan đến quan hệ huyết thống.

Rối loạn cảm xúc theo mùa được lý giải là do sự mất cân bằng sinh hóa trong bộ não của con người, điều đó được thúc đẩy bởi sự rút ngắn lại của thời gian nắng vào ban ngày và sự thiếu mất nguồn ánh sáng mặt trời vào mùa đông. Điều này tương tự như việc ánh nắng mặt trời ảnh hưởng đến các hoạt động theo mùa ở các loài động vật.

Có thể thấy, rối loạn cảm xúc SAD là do tác động của sự thay đổi ánh sáng theo mùa đến cơ thể con người. Khi thay đổi mùa trong năm, con người cũng sẽ trải sự chuyển đổi về đồng hồ sinh học nội tại hay nhịp sinh học, thay đổi thời gian biểu hàng ngày.

Các nghiên cứu đã chứng minh rằng ánh sáng chói tạo ra một sự khác biệt trong các chất hóa học của não, mặc dù cơ chế chính xác vẫn chưa được biết. Một vài bằng chứng cho rằng nếu con người sống càng xa xích đạo thì càng có khả năng phát triển chứng rối loạn cảm xúc theo mùa. Rối loạn cảm xúc theo mùa có thể khởi phát ở bất kỳ lứa tuổi nào, tuy nhiên phổ biến nhất là từ 18 - 30 tuổi.

Melatonin là nội tiết tố liên quan đến giấc ngủ và có mối liên kết với bệnh trầm cảm, nội tiết tố này được sản xuất khi cấp độ bóng tối tăng lên. Vào những tháng mùa đông, khi thời gian ban ngày trở nên ngày ngắn hơn và trời có xu hướng tối hơn, melatonin sẽ được sản xuất nhiều hơn. Vì vậy, đây là nội tiết tố gắn với chứng rối loạn cảm xúc theo mùa.

Bên cạnh đó, việc giảm serotonin - một hóa chất trong não giúp dẫn truyền thần kinh có ảnh hưởng rất lớn đến tâm trạng. Serotonin cũng có thể là một trong nhưng yếu tố đóng vai trò quan trọng trong rối loạn cảm xúc theo mùa. Khi giảm ánh sáng mặt trời có thể gây ra sự sụt giảm serotonin, từ đó dẫn đến trầm cảm.

Các triệu chứng thường xuất hiện trong những tháng có nhiệt độ lạnh hơn của mùa thu và mùa đông và giảm dần trong những ngày nắng sớm của mùa xuân và mùa hè.

Triệu chứng trầm cảm có thể xuất hiện từ nhẹ đến trung bình hoặc trở nên nghiêm trọng. Người làm việc nhiều giờ trong tòa nhà văn phòng ít cửa sổ có thể gặp phải các triệu chứng rối loạn cảm xúc quanh năm, đặc biệt có thể dễ dàng nhận thấy những thay đổi tâm trạng trong những ngày thời tiết âm u kéo dài. Các triệu chứng gợi ý rối loạn cảm xúc theo mùa thu đông bao gồm:

• Mệt mỏi;
• Mất đi sự quan tâm, hứng thú với các hoạt động hàng ngày;
• Thu mình với xã hội, tập thể;
• Tăng cảm giác thèm ăn những thực phẩm có hàm lượng carbohydrates cao;
• Tăng cân.

Tuy nhiên không phải ai mắc chứng rối loạn cảm xúc cũng biểu hiện tất cả triệu chứng nêu trên. Trong một số trường hợp, bệnh nhân chỉ biểu hiện duy nhất chứng thèm mãnh liệt các thực phẩm giàu carbohydrates một. Hoặc một số trường hợp đặc biệt lại triệu chứng trái ngược bình thường, chẳng hạn như sút cân.

Một bệnh nhân lại có sự tái phát bệnh xảy ra vào mùa hè thay vì mùa thu hay mùa đông do hiện tượng cơ thể phản ứng với nhiệt độ và độ ẩm cao, được gọi là rối loạn cảm xúc theo mùa xuân hè. Khi đó triệu chứng trầm cảm lại được biểu hiện bởi tình trạng:

• Mất ngủ
• Giảm cảm giác thèm ăn
• Sụt cân
• Hay bối rối, lo âu
• Gia tăng ham muốn tình dục.

Ở một số người, mùa xuân và mùa hè có thể gặp phải triệu chứng hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ, được gọi là rối loạn cảm xúc theo mùa ngược, tương tự như một dạng rối loạn lưỡng cực với các biểu hiện như:

• Tâm trạng nâng cao liên tục
• Kích động, hiếu động thái quá.
• Suy nghĩ và nói nhanh
• Tăng cường hoạt động xã hội.
• Không kiềm chế được sự nhiệt tình tương ứng với tình hình.

Tương tự như các loại trầm cảm khác, rối loạn cảm xúc theo mùa có thể trở nên trầm trọng nếu nó không được điều trị, dẫn đến các vấn đề:

• Hình thành suy nghĩ hoặc thôi thúc hành vi tự tử;
• Xa lánh đối với xã hội;
• Gặp vấn đề ở trường học hoặc trong công việc;
• Lạm dụng chất kích thích.

Tăng thời gian tiếp xúc với ánh sáng mặt trời giúp cải thiện các triệu chứng: bệnh nhân nên đi ra ngoài dạo bộ trong khoảng thời gian dài hoặc bố trí nhà ở, chỗ làm việc hướng về cửa sổ.

Liệu pháp ánh sáng: Với chứng trầm cảm nặng và ảnh hưởng rõ rệt đến cuộc sống của bệnh nhân thì liệu pháp ánh sáng (phototherapy) được chứng minh là một lựa chọn hiệu quả. Người bệnh được cho tiếp xúc với ánh sáng rất chói bắt chước ánh sáng ngoài trời (từ một nguồn sáng huỳnh quang đặc biệt) trong khoảng thời gian từ 30-90 phút mỗi ngày vào mùa đông.

• Trị liệu tâm lý
• Chỉ định các thuốc chống trầm cảm
• Thay đổi thói quen sống: làm cho môi trường trong nhà có nắng ấm chiếu vào và sáng hơn, kéo rèm, thêm cửa sổ trần và cắt tỉa cành cây chặn ánh sáng mặt trời.
• Liệu pháp khác: Châm cứu, Yoga, thiền, massage trị liệu...

Rối loạn cảm xúc theo mùa dễ chẩn đoán nhầm thành nhược giáp, hạ đường huyết, tăng bạch cầu đơn nhân do nhiễm trùng và vi rút khác. Một vài trường hợp rối loạn cảm xúc theo mùa có thể lẫn lộn với những rối loạn nặng hơn như giai đoạn trầm cảm nặng hay rối loạn cảm xúc lưỡng cực.

Nếu bệnh nhân cảm thấy trầm cảm đã trở nên nghiêm trọng và có ý nghĩ tự sát, hãy tham vấn bác sĩ chuyên khoa tâm thần ngay lập tức để được thăm khám, điều trị hoặc tìm kiếm sự trợ giúp y tế của một phòng cấp cứu gần nhất.