Hội chứng xơ hóa bức xạ trong ung thư đầu cổ

Xạ trị ung thư đầu cổ khiến các mô mềm bình thường của hàm, mặt, cổ họng tiếp xúc với bức xạ có thể dẫn đến tổn thương mô nên được gọi là xơ hóa bức xạ. Các dấu hiệu và triệu chứng của tổn thương mô mềm do xạ trị được gọi chung là hội chứng xơ hóa do bức xạ.

Xơ hóa là một thuật ngữ đề cập đến sự tiêu biến của các thành phần mô bình thường và được thay thế bằng chất nền cùng các sợi collagen vô tổ chức. Bệnh nhân bị xơ hóa thường bị co rút mô thường xuyên dẫn đến mất chức năng cơ quan, suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống hoặc thậm chí là tử vong.

Xạ trị thường được sử dụng để điều trị cho bệnh nhân ung thư đầu và cổ. Bức xạ tiêu diệt các tế bào ung thư và cũng có thể ảnh hưởng đến các tế bào khỏe mạnh. Xạ trị có thể làm tăng sản xuất fibrin. Fibrin là một loại protein được tìm thấy trong cơ thể, tích tụ và gây ra tổn thương ở mô bức xạ theo thời gian. Tất cả các mô mềm trong trường bức xạ đều có thể bị ảnh hưởng, bao gồm da, mô liên kết, cơ, dây thần kinh và mạch máu. Các dấu hiệu và triệu chứng của tổn thương mô mềm do xạ trị được gọi là hội chứng xơ hóa do bức xạ. Xơ hóa do xạ trị có thể dẫn đến các hậu quả sau:

• Thay đổi kích thước mô.
• Co cứng và teo cơ
• Xương trở nên yếu và giòn
• Tổn thương tim, phổi và thần kinh
• Phù bạch huyết.

Bệnh nhân có thể nhận thấy các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng xơ hóa bức xạ từ vài tuần đến vài năm sau khi điều trị kết thúc. Các triệu chứng này thường trở nên tồi tệ dần theo thời gian. Bệnh nhân đang được điều trị bằng xạ trị cho bệnh ung thư đầu cổ có nguy cơ cao mắc hội chứng xơ hóa bức xạ. Điều này là do bệnh nhân thường xuyên nhận được liều lượng bức xạ cao đến các vùng đầu cổ. Một số triệu chứng của hội chứng xơ hóa bức xạ trong ung thư đầu cổ bao gồm:

• Cứng hàm: Khoảng 25% bệnh nhân được bức xạ vào vùng cơ hàm phát triển cứng hàm và làm giảm khả năng mở miệng của bệnh nhân.
• Đau và căng cổ (loạn trương lực cơ cổ): Xạ trị vào các mô mềm của cổ dẫn đến xơ hóa dưới da và gây đau hoặc khó chịu kèm theo hạn chế vận động ở khoảng 10% bệnh nhân ung thư đầu cổ.
• Phù bạch huyết ở đầu cổ hoặc sưng do hệ thống thoát dịch bạch huyết bị suy giảm: xảy ra ở ít hơn 10% bệnh nhân được điều trị ung thư đầu và cổ. Phù bạch huyết có thể ảnh hưởng đến chức năng nói và nuốt, đồng thời có thể dẫn đến sưng và biến dạng khuôn mặt
• Khó nói và nuốt: khó nuốt là một triệu chứng xuất hiện ở khoảng 15% bệnh nhân ung thư đầu cổ. Tỷ lệ suy giảm chức năng nuốt sau điều trị bức xạ rất khác nhau và phụ thuộc vào liều lượng bức xạ truyền đến cơ nuốt và việc bổ sung hóa trị trong quá điều trình trị liệu.

• Cứng hàm được chẩn đoán bằng cách đo mức độ mở miệng tính bằng milimet
• Căng cứng, đau và co thắt cổ là những dấu hiệu được bệnh nhân báo cáo và được đánh giá bởi các bác sĩ có kinh nghiệm bằng cách sử dụng các công cụ đánh giá đã được thiết lập
• Việc chẩn đoán phù bạch huyết ở đầu và cổ dựa trên các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh nhân. Có thể cần đánh giá bởi một nhà bệnh lý học về ngôn ngữ hoặc một bác sĩ lâm sàng có chuyên môn đặc biệt về ung thư đầu và cổ.
• Chứng khó nuốt do xạ trị thường cần được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa ngôn ngữ và có thể yêu cầu thực hiện nội soi và/hoặc chụp X quang

Việc điều trị hội chứng xơ hóa bức xạ phụ thuộc vào các triệu chứng và tác dụng phụ mà bệnh nhân gặp phải. Vật lý trị liệu, liệu pháp vận động, liệu pháp luyện tập nói/nuốt và phẫu thuật đều có thể đóng vai trò quan trọng trong điều trị hội chứng xơ hóa bức xạ. Các liệu pháp điều trị cụ thể đối với từng triệu chứng như sau:

• Cứng hàm được điều trị bằng chế độ tập luyện tích cực sử dụng nhiều thiết bị có sẵn trên thị trường
• Căng cứng cổ, đau và loạn trương lực cổ được điều trị bằng vật lý trị liệu nhằm cải thiện phạm vi chuyển động và giảm đau. Thuốc ổn định thần kinh và tiêm độc tố botulinum có thể được chỉ định ở một số bệnh nhân
• Phù bạch huyết ở đầu và cổ được điều trị bằng cách dẫn lưu bạch huyết
• Trị liệu chứng khó nuốt cần có sự tham gia của chuyên gia ngôn ngữ và bác sĩ có kinh nghiệm về đánh giá và quản lý bệnh nhân ung thư đầu cổ.

Tóm lại, hội chứng xơ hóa bức xạ là bệnh xơ cứng mô tiến triển với các triệu chứng lâm sàng khác nhau. Bệnh thường là một biến chứng muộn của xạ trị và có thể xảy ra vài tuần hoặc thậm chí vài năm sau khi điều trị. Khi có các triệu chứng như cứng hàm, khó nuốt, đau/căng cổ hoặc phù bạch huyết sau xạ trị ung thư đầu cổ, bệnh nhân cần đến ngay các cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Nguồn tham khảo: oncolink.org