Xạ trị hoạt động như thế nào trong điều trị ung thư?

Bài viết bởi Bác sĩ chuyên khoa II Bùi Lê Phước Thu Thảo - Bác sĩ xạ trị - Trung tâm Ung bướu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có kinh nghiệm gần 15 năm trong việc điều trị trực tiếp bệnh nhân ung thư, đặc biệt là xạ trị ung thư và chăm sóc cho bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối, chăm sóc giảm nhẹ và giảm đau.

Xạ trị là một phương pháp điều trị ung thư bằng cách sử dụng tia X có chùm năng lượng cực mạnh để tiêu diệt tế bào ung thư và thu nhỏ khối u. Cụ thể liệu pháp xạ trị hoạt động như thế nào trong việc điều trị ung thư? Bài viết sau đây sẽ trả lời cho bạn câu hỏi đó.

Thuật ngữ "xạ trị" thường được dùng để chỉ việc sử dụng máy xạ trị phát tia phóng xạ từ bên ngoài cơ thể đến một thể tích đích bên trong cơ thể, đây là thể tích cần điều trị, thông thường là khối u ác tính.

Ở liều cao, xạ trị sẽ phá hủy ADN của tế bào ung thư khiến tế bào này chết hoặc phát triển chậm. Các tế bào ung thư có ADN bị hư hỏng không thể tự sửa chữa do đó sẽ ngừng phân chia hoặc chết. Cơ thể sẽ phá vỡ và loại bỏ các tế bào ung thư đã chết.

Xạ trị không tiêu diệt tế bào ung thư ngay lập tức nên phải mất nhiều ngày hoặc vài tuần điều trị trước khi ADN bị tổn thương đủ để các tế bào ung thư chết. Sau đó, các tế bào ung thư tiếp tục chết trong vài tuần hoặc vài tháng sau khi xạ trị kết thúc.

Hiện nay có hai loại xạ trị chính, gồm xạ trị trong và xạ trị ngoài. Và phụ thuộc vào nhiều yếu tố để bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện loại xạ trị ung thư nào tốt cho người bệnh, bao gồm:

• Loại ung thư
• Kích thước của khối u
• Vị trí khối u trong cơ thể
• Làm thế nào gần khối u và tránh được các mô khỏe mạnh nhạy cảm với bức xạ
• Tiền sử bệnh tật và sức khỏe hiện tại
• Các bệnh ung thư khác đi kèm
• Tuổi tác.

Xạ trị ngoài (External Beam Radiation Therapy)

Nguồn bức xạ là các máy phát tia (máy phát tia X, máy gia tốc, máy xạ trị Cobalt-60...) qua bộ phận chuẩn trực (Collimator) chiếu xạ từ ngoài cơ thể vào bộ phận cần điều trị. Máy không chạm vào cơ thể người bệnh, nhưng có thể di chuyển xung quanh người và bắn bức xạ đến bộ phận cần điều trị từ nhiều hướng khác nhau.

Xạ trị ngoài là một phương pháp điều trị tại chỗ, có nghĩa là nó điều trị một phần cụ thể trên cơ thể. Ví dụ, nếu bạn bị ung thư phổi, bạn sẽ chỉ xạ trị ở vùng ngực chứ không phải toàn bộ cơ thể.

Xạ trị trong (Internal Radiation Therapy)

Xạ trị trong sử dụng các nguồn phóng xạ dưới dạng hạt hoặc viên nang có chứa chất phóng xạ được đặt trong khối u hoặc gần khối u. Giống như xạ trị ngoài, xạ trị trong là phương pháp điều trị tại chỗ và chỉ điều trị một phần cụ thể trên cơ thể. Xạ trị trong hay còn gọi là xạ trị áp sát cho phép bác sĩ đưa liều bức xạ cao hơn đến một khu vực cụ thể của cơ thể so với xạ trị ngoài mà ít ảnh hưởng đến các cơ quan lành lân cận. Brachytherapy có thể gây ra ít tác dụng phụ hơn so với xạ trị ngoài.

Một kỹ thuật xạ trị trong khác cũng thường được sử dụng dó là liệu pháp dùng dược chất phóng xa. Liệu pháp này sử dụng thuốc (đồng vị phóng xạ) dưới dạng chất lỏng đưa vào cơ thể (được gọi là xạ trị toàn thân). Toàn thân có nghĩa là chất phóng xạ dùng để điều trị sẽ di chuyển trong máu đến các tất cả các mô trên cơ thể, tìm kiếm và tiêu diệt các tế bào ung thư. Thuốc sẽ được đưa vào cơ thể bằng cách uống hoặc truyền tĩnh mạch. Với bức xạ toàn thân, chất lỏng cơ thể người bệnh như nước tiểu, mồ hôi và nước bọt cũng sẽ thải ra chất phóng xạ sau khi điều trị.

Xạ trị được sử dụng để điều trị ung thư và giúp người bệnh giảm các triệu chứng của bệnh. Khi được sử dụng, xạ trị có thể chữa ung thư, ngăn chặn nó quay trở lại hoặc làm chậm sự phát triển của các tế bào ung thư, giúp người bệnh kéo dài tuổi thọ.

Khi phương pháp điều trị được sử dụng để làm giảm các triệu chứng, được gọi là phương pháp chăm sóc giảm nhẹ. Bức xạ ngoài có thể thu nhỏ khối u để điều trị đau và các vấn đề khác do khối u gây ra, như khối u chèn ép gây khó thở hoặc mất kiểm soát ruột và bàng quang.

Liệu pháp xạ trị ngoài được sử dụng để điều trị nhiều loại ung thư.

Brachytherapy thường được sử dụng để điều trị ung thư đầu cổ, vú, cổ tử cung, tuyến tiền liệt.

Trong xạ trị toàn thân sử dụng gọi là iốt phóng xạ hay I-131, thường được sử dụng để điều trị một số loại ung thư tuyến giáp.

Một loại xạ trị toàn thân khác là điều trị đích bằng đồng vị phóng xạ (targeted radionuclide therapy) được sử dụng để điều trị ung thư tuyến tiền liệt tiến triển hoặc khối u thần kinh ở hệ tiêu hóa (gastroenteropancreatic neuroendocrine tumor).

Đối với một số trường hợp chỉ cần điều trị bằng xạ trị, nhưng hầu hết các trường hợp sẽ được xạ trị có phối hợp với các phương pháp điều trị ung thư khác, chẳng hạn như phẫu thuật, hóa trị liệu và liệu pháp miễn dịch. Liệu pháp xạ trị có thể được thực hiện trước để làm giảm kích thích khối u trước khi thực hiện phẫu thuật hoặc được thực hiện trong hoặc sau các phương pháp điều trị khác để phối hợp cùng nhau tăng hiệu quả điều trị. Thời điểm thực hiện xạ trị tùy thuộc vào loại ung thư và mục đích của xạ trị là điều trị ung thư hay làm giảm các triệu chứng.

Liệu pháp xạ trị được kết hợp với phẫu thuật khi:

• Trước phẫu thuật, để thu nhỏ kích thước của khối u và sau đó khối u này có thể được loại bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật và ít có khả năng tái phát.
• Trong quá trình phẫu thuật, để tia bức xạ đi thẳng vào ung thư mà không đi qua da. Xạ trị được sử dụng theo cách này được gọi là xạ trị trong phẫu thuật (intraoperative radiation). Với kỹ thuật này, các bác sĩ có thể dễ dàng bảo vệ các mô khỏe mạnh xung quanh khối u khỏi tia bức xạ.
• Sau phẫu thuật để tiêu diệt bất kỳ tế bào ung thư còn sót lại.

Các máy xạ trị được sử dụng phổ biến nhất được gọi là máy gia tốc tuyến tính (hoặc gọi là chung là máy Linac). Máy xạ trị Truebeam được sử dụng tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là loại máy Linac đời mới và hiện đại nhất của hãng Varian, Hoa Kỳ.

Nguồn tham khảo: Livescience.com, Cancer.gov

XEM THÊM:

• Xạ trị là gì? Vai trò của xạ trị
• Quá trình Xạ trị diễn ra như thế nào?
• Các tác dụng phụ khi Xạ trị