Cách nào phòng ngừa uốn ván?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Hải Hà - Trưởng Đơn nguyên vắc-xin – Khoa Ngoại trú Nhi, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Uốn ván hay còn gọi là bệnh “cứng hàm” hay “chứng phong đòn gánh”, do vi khuẩn Clostridium tetani xâm nhập vào cơ thể thông qua vết thương hở và sản sinh ra ngoại độc tố. Ngoại độc tố này ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, làm tổn thương não và hệ thần kinh trung ương, dẫn đến co giật các cơ trên nền cơ căng cứng, có thể gây suy hô hấp - trụy tim mạch, rối loạn thần kinh, thậm chí dẫn đến tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất đó là tiêm vắc-xin phòng uốn ván.

Uốn ván không loại trừ bất kỳ người nào, dù là trẻ em, người lớn, người già, nam hay nữ đều có thể mắc bệnh. Vi khuẩn uốn ván, nhất là nha bào (bào tử) uốn ván có mặt khắp nơi trong đất cát, bụi, phân trâu bò ngựa và gia cầm, cống rãnh, dụng cụ phẫu thuật không tiệt trùng kỹ...; chúng sẽ xâm nhập vào các vết thương, vết xây xước và phát triển. Ngoại độc tố sẽ lan dần vào tủy sống và não. Độc tố ngăn chặn những tín hiệu hóa học từ não và tủy sống đến cơ. Cơ sẽ bị co giật nặng, bệnh nhân có thể ngừng thở và tử vong nếu nhóm cơ hô hấp bị co cứng kéo dài.

Những đối tượng có nguy cơ cao thường là:

• Phụ nữ mang thai, trẻ em
• Trường hợp công nhân vệ sinh môi trường, cống rãnh, nước thải công cộng.
• Những người thường làm việc tại trang trại chăn nuôi gia súc, gia cầm.
• Người làm vườn, làm việc ở các trang trại, nông trường.
• Công nhân xây dựng công trình.
• Bộ đội, thanh niên xung phong.

Bệnh uốn ván và cách phòng ngừa hiệu quả cần được chú trọng thực hiện, vì khi mắc bệnh uốn ván, tỷ lệ tử vong rất cao, từ 25 - 90%, Đặc biệt, uốn ván rốn ở trẻ sơ sinh có tỉ lệ tử vong cao 80-95%. Tất cả mọi người đều có thể phòng ngừa được bệnh uốn ván bằng cách tiêm vắc-xin phòng uốn ván, đây là phương pháp phòng chống bệnh hiệu quả và rẻ tiền nhất.

Vắc-xin uốn ván (Tetanus vaccine) còn được gọi là giải độc tố uốn ván (Tetanus toxoid). Đây là một loại vắc-xin bất hoạt, được sử dụng để ngăn ngừa bệnh uốn ván. Việc tiêm phòng vắc-xin uốn ván được khuyến cáo cho tất cả trẻ em, trẻ vị thành niên và người lớn/người lớn tuổi, phụ nữ mang thai..., phụ thuộc vào khuyến cáo của từng quốc gia. Tại Việt Nam, vắc-xin phòng uốn ván có thể là vắc-xin đơn thuần hoặc phối hợp với các bệnh khác như vắc-xin 6 trong 1 (Infanrix hexa, Hexaxim), 5 trong 1 (Pentaxim, CombeFive, Quinvaxem), 4 trong 1 (Tetraxim), 3 trong 1 (Adacel, Boostrix, DPT)... Vắc-xin được khuyến cáo tiêm cơ bản như sau:

• Trẻ em sẽ được tiêm vắc-xin phối hợp phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm gan B và viêm phổi/màng não do vi khuẩn Hib vào 2,3,4 và 18 tháng tuổi. Sau đó, trẻ được tiêm nhắc lại vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt lúc 4-6 tuổi và từ 10-13 tuổi trở lên cho đến người lớn, người già có thể tiêm nhắc vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván.
• Phụ nữ có thai lần đầu cần có miễn dịch cơ bản bằng 2 liều vắc-xin phòng uốn ván đơn thuần cách nhau tối thiểu 1 tháng, liều thứ 2 phải tiêm trước khi sinh ít nhất 1 tháng. Những lần có thai sau, vắc-xin phòng uốn ván được nhắc lại 1 liều cách lúc sinh tối thiểu 1 tháng. Ngoài ra, có thể sử dụng 1 liều vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván thay thế cho 1 liều vắc-xin phòng uốn ván đơn thuần, tiêm vào thời kì thai 27 đến dưới 35 tuần để có kháng thể chống ho gà sớm cho trẻ sơ sinh.
• Phụ nữ tuổi sinh đẻ cũng nên được tiêm phòng uốn ván với 3 liều cơ bản theo phác đồ 0-1-6, nghĩa là tiêm liều 2 cách liều 1 tối thiểu 1 tháng, liều 3 cách liều 2 tối thiểu 6 tháng.

Bên cạnh đó, cứ mỗi 5 - 10 năm bạn phải tiêm nhắc lại một liều để hiệu quả bảo vệ cơ thể đạt tối đa. Ở những người không được tiêm phòng uốn ván, cần phải tiêm ngừa ngay vắc-xin và huyết thanh chống uốn ván (SAT) trong một số trường hợp sau khi bị thương để bảo vệ cơ thể tốt.

Vắc-xin rất an toàn kể cả trong thời kỳ mang thai và ở những người mắc bệnh HIV/AIDS. Đỏ và đau tại chỗ tiêm xảy ra ở khoảng 25 - 85% trường hợp tiêm phòng. Sốt, cảm giác mệt mỏi và đau cơ nhẹ xảy ra dưới 10% số người tiêm phòng. Phản ứng dị ứng nặng xảy ra ở dưới 100.000 người tiêm phòng uốn ván.

Các loại vắc-xin phòng uốn ván cho trẻ em và người lớn:

Vắc-xin phòng uốn ván cho phụ nữ chuẩn bị mang thai và mang thai:

Phụ nữ chuẩn bị mang thai:

Vắc-xin uốn ván hấp phụ TT (Việt Nam): –

Liều 1: Tiêm càng sớm càng tốt
Liều 2: cách liều đầu tiên tối thiểu 1 tháng
Liều 3: cách liều 2 tối thiểu 6 tháng

ADACEL (Sanofi Pasteur của Pháp sản xuất tại Canada ):Tiêm 1 mũi. Vắc-xin Boostrix có thể nhắc lại sau mỗi 10 năm.

Phụ nữ đang mang thai

Vắc-xin uốn ván hấp phụ TT (Việt Nam): Thai lần 1: tiêm 2 mũi, nên tiêm vào 3 tháng giữa và 3 tháng cuối thai kỳ, mũi tiêm cuối nên tiêm trước khi sinh ít nhất 1 tháng, nhắc lại 1 mũi vào lần có thai sau.

Adacel/ Boostrix : Xem xét: Tiêm 1 mũi vào thời điểm 27 đến dưới 35 tuần thai

Tiêm vắc-xin là giải pháp phòng bệnh uốn ván hiệu quả nhất. Hiện nay, tại hệ thống Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec có thực hiện dịch vụ tiêm vắc-xin phòng uốn ván đơn thuần (vắc-xin phòng uốn ván hấp phụ TT) và vắc-xin phối hợp (6 trong 1, 5 trong 1, 4 trong 1, 3 trong 1 được sản xuất bởi hãng GSK của Bỉ và Sanofi Pasteur của Pháp) cho mọi đối tượng theo độ tuổi và cho cả phụ nữ mang thai.

Những ưu điểm khi tiêm phòng tại Vinmec bao gồm:

• Trước khi tiêm vắc-xin, tất cả khách hàng được khám sàng lọc trước tiêm với các bác sĩ chuyên khoa Nhi – vắc-xin để giúp khách hàng đảm bảo sức khỏe tốt khi tiêm chủng. Bác sĩ sẽ tư vấn các loại vắc-xin phòng bệnh phù hợp với từng lứa tuổi theo khuyến cáo mới nhất của Bộ Y tế & Tổ chức Y tế thế giới cũng như cách theo dõi phản ứng sau tiêm vắc-xin.
• Đội ngũ bác sĩ và điều dưỡng nhi giàu kinh nghiệm, chuyên nghiệp, hiểu tâm lý trẻ giúp gia đình yên tâm trong quá trình tiêm chủng.
• 100% đối tượng tiêm chủng được theo dõi và đánh giá lại sức khỏe trước khi ra về.
• Phòng theo dõi sau tiêm chủng được trang bị đầy đủ các phương tiện cấp cứu; đội ngũ bác sĩ - điều dưỡng được đào tạo về xử trí cấp cứu phản vệ nhằm đảm bảo xử lý kịp thời, đúng phác đồ khi có sự cố xảy ra. Ngoài ra, hệ thống Bệnh viện Vinmec luôn luôn có ekip cấp cứu sẵn sàng phối hợp với phòng tiêm chủng để xử trí các trường hợp sốc phản vệ, suy hô hấp – ngừng tuần hoàn để đảm bảo cho trẻ được tiêm chủng an toàn nhất.
• Phòng tiêm chủng thoáng mát, có khu chơi, giúp trẻ có cảm giác thoải mái như đang dạo chơi và có tâm lý tốt trước và sau khi tiêm chủng.
• Vắc-xin được nhập khẩu và bảo quản tại hệ thống kho lạnh hiện đại, với dây chuyền bảo quản lạnh (Cold chain) đạt tiêu chuẩn GSP, với tủ lạnh chứa vắc-xin tại mỗi phòng tiêm là tủ lạnh chuyên dụng vẫn có thể đảm bảo nhiệt độ +2 độ C đến +8 độ C khi mất điện trong vòng 24 giờ, nhằm giữ vắc-xin trong điều kiện tốt để đảm bảo chất lượng.
• Hiện Vinmec đang xây dựng phần mềm có thể kiểm tra lịch sử tiêm của trẻ hoặc đặt lịch nhắc để cha mẹ không quên lịch tiêm chủng của con qua máy tính, điện thoại một cách thuận tiện.
• Thông tin tiêm chủng sẽ được đồng bộ với hệ thống thông tin tiêm chủng quốc gia.

Bác sĩ Nguyễn Hải Hà từng công tác nhiều năm tại Khoa Nhi – Sơ sinh Bệnh viện Thanh Nhàn – Hà Nội và Khoa sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City trước khi đảm nhiệm vị trí là Trưởng đơn nguyên vắc xin thuộc khoa Ngoại trú Nhi bệnh viện Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City như hiện nay