Các vấn đề nên được sàng lọc trước tiêm chủng cho trẻ em và thiếu niên

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.Nguyễn Hải Hà - Trưởng Đơn nguyên vắc xin – Khoa Ngoại trú Nhi - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Lo lắng về phản ứng sau tiêm vắc-xin đối với trẻ là nỗi bận tâm của rất nhiều bậc phụ huynh, thậm chí một số phụ huynh quyết định không thực hiện tiêm chủng hoặc trì hoãn lịch tiêm chủng một số vắc-xin. Tuy nhiên điều này, chỉ khiến những đứa trẻ đó không được bảo vệ và có nguy cơ mắc các bệnh có thể phòng ngừa được bằng vắc-xin.

Theo nghị định 104/2016/NĐ-CP ban hành ngày 1/7/2016 quy định về hoạt động tiêm chủng nêu rõ tại điều 5: mọi đối tượng tiêm chủng cần được khám sàng lọc, tư vấn trước khi tiêm chủng. Điều này sẽ giúp bạn đưa ra quyết định tiêm chủng hợp lý. Dưới đây là các vấn đề nên được sàng lọc trước tiêm chủng cho trẻ em và thiếu niên:

Để phòng ngừa với bệnh cấp tính trung bình hoặc nặng, các loại vắc-xin nên được trì hoãn cho đến khi bệnh đã được cải thiện trừ tiêm vắc-xin phòng dại và uốn ván trong trường hợp bị phơi nhiễm với bệnh dại và uốn ván. Một số trường hợp bệnh nhẹ (ví dụ, nhiễm trùng đường hô hấp trên, tiêu chảy) KHÔNG chống chỉ định với vắc-xin. Một số trường hợp đang dùng thuốc kháng sinh vẫn có thể được tiêm phòng vắc-xin nếu sức khỏe của trẻ ổn định. Vì vậy, trước khi tiêm chủng trẻ cần được thăm khám sàng lọc (kiểm tra tim phổi, tai mũi họng...) để loại trừ bệnh lí cấp tính giúp cho việc tiêm phòng được hiệu quả và an toàn hơn.

Một số trẻ sẽ gặp phải các phản ứng dị ứng nghiêm trọng với một số vắc-xin hoặc thành phần của vắc-xin bao gồm latex, nấm men, gelatin... Nếu một người bị sốc phản vệ sau khi ăn gelatin, không sử dụng vắc-xin có chứa gelatin. Dị ứng nặng với lòng đỏ trứng gà cũng hạn chế tiêm vắc-xin được nuôi cấy trên lòng đỏ trứng gà ví dụ như vắc-xin phòng cúm. Những trường hợp dị ứng với một hoặc nhiều thành phần vắc-xin hoặc có phản ứng nặng với vắc-xin có cùng thành phần trong lần tiêm trước sẽ không được tiêm vắc-xin chứa thành phần đó. Tuy nhiên, tỉ lệ các phản ứng nghiêm trọng này hiếm khi xảy ra khi trẻ được tiêm vắc-xin.

Đối với những trẻ có tiền sử phản ứng dị ứng nghiêm trọng như suy hô hấp, sốc phản vệ hoặc cần phải can thiệp y tế nên tiêm vắc-xin ở những cơ sở y tế đảm bảo cấp cứu suy hô hấp – ngừng tuần hoàn để có thể phản ứng kịp thời nếu tình trạng phản ứng sau tiêm nghiêm trọng xảy ra.

Tiền sử phản ứng phản vệ với liều vắc-xin trước đó hoặc thành phần vắc-xin là một chống chỉ định cho các liều tiếp theo. Bình thường, đối với trường hợp này, tiêm vắc-xin có cùng thành phần sẽ được hoãn lại khi có biện pháp phòng ngừa. Trong một số trường hợp bất khả kháng cần phải tiêm vắc-xin (ví dụ như vắc-xin phòng dại...) thì việc tiêm vắc-xin cần phải được tiêm tại bệnh viện, có khả năng hồi sức và có thể tiêm theo phương pháp giải mẫn cảm.

Nếu trẻ bị rối loạn thần kinh với tình trạng bệnh ngày càng trở nặng, việc tiêm vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván có thể sẽ được trì hoãn cho đến khi sức khỏe của trẻ được ổn định.

Những trẻ bị hen suyễn, hay mắc các bệnh phổi, bệnh tim, bệnh thận, bệnh tim bẩm sinh... hoặc gặp vấn để về rối loạn chuyển hóa như tiểu đường vẫn có thể tiêm được vắc-xin nhưng nên tiêm trong bệnh viện, tiêm tại những cơ sở tiêm chủng có đủ khả năng hồi sức và cấp cứu để xử lý kịp thời các phản ứng không muốn xảy ra.

Một số trẻ có vấn đề liên quan đến hệ thống miễn dịch gây suy giảm miễn dịch nặng, trẻ ung thư, bị bệnh bạch cầu điều trị thuốc ức chế miễn dịch, hóa trị liệu nên trì hoãn tiêm vắc-xin sống giảm độc lực. Các vắc-xin này vẫn được khuyến nghị đối với trẻ nhiễm HIV không có triệu chứng cho thấy hệ miễn dịch bị suy giảm.

Trẻ em từ 2-4 tuổi bị khò khè, hen suyễn trong vòng 12 tháng quan không nên tiêm vắc-xin cúm sống giảm độc lực mà nên tiêm vắc-xin cúm bất hoạt. Hiện nay, tại Việt Nam đang sử dụng là vắc-xin cúm bất hoạt ( Vaxigrip, Influvac...)

Trẻ đã được ghép tạng vẫn có thể sử dụng vắc-xin như vắc-xin cúm bất hoạt, vắc-xin phòng phế cầu....

Một số trẻ em dùng các loại thuốc này có thể thay đổi hệ thống miễn dịch vì vậy nên trì hoãn việc tiêm vắc-xin virus sống giảm độc lực. Tuy nhiên, nếu chỉ sử dụng steroid trong thời gian ngắn, sử dụng liều thấp tương ứng prednisolone ≤ 2mg/kg/ngày thì cũng không cần thiết phải hoãn lịch tiêm chủng.

Đây có thể là một lý do để trì hoãn việc tiêm vắc-xin sống giảm độc lực ( trừ huyết thanh kháng viêm gan B).

Vắc-xin sống giảm độc lực được khuyến cáo chống chỉ định một tháng trước và trong quá trình mang thai vì nguy cơ lây truyền virus đến thai nhi. Vắc-xin phòng cúm bất hoạt có thể tiêm bất kì giai đoạn nào của thai kì hoặc tiêm trước khi mang thai mà không cần tránh thai. Vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván có thể sử dụng trong khi mang thai nhưng thời gian tốt để tiêm vắc-xin này thường ở tuần thứ 27 cho đến trước tuần thứ 36 thai kỳ (nên tiêm trước khi sinh tối thiểu 1 tháng nên thường chọn tiêm dưới 35 tuần thai). Tuy nhiên, vấn đề này ít gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Nếu không được tiêm cùng lúc, vắc-xin sống giảm độc lực nên tiêm cách nhau ít nhất 28 ngày.

Nếu bạn nghĩ rằng con bạn có nguy cơ bị phản ứng với vắc-xin hoặc đã từng bị phản ứng, bạn nên báo ngay cho bác sĩ để có hướng xử lý kịp thời. Nếu trẻ có các biểu hiện bất thường sau khi tiêm phòng như sốt cao dùng thuốc hạ sốt không đỡ, sốt kéo dài sau tiêm hơn 2 ngày, co giật, chân tay lạnh, tím tái, quấy khóc, khó thở, thở nhanh, bú kém/ bỏ bú....bố mẹ cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế gần nhất để kịp thời can thiệp phòng khi phản ứng phản vệ hoặc phản ứng nặng sau tiêm chủng.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec cung cấp dịch vụ tiêm phòng với đa dạng các loại vắc-xin, phục vụ nhu cầu tiêm phòng của nhiều đối tượng khác nhau.

Nguồn tham khảo: Immunize.org; Cdc.gov; Verywellhealth.com