Tiêm vắc-xin là cách tốt nhất phòng bệnh ho gà cho trẻ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS.Nguyễn Hải Hà - Trưởng Đơn nguyên vắc xin – Khoa Ngoại trú Nhi - Trung tâm Nhi - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City

Với điều kiện thời tiết se lạnh, độ ẩm cao nên mùa xuân là mùa làm bùng phát mạnh các bệnh về đường hô hấp, trong đó có bệnh ho gà. Đây là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp phổ biến ở trẻ nhỏ. Bệnh có tính lây truyền rất cao do lây nhiễm qua đường hô hấp, tiếp xúc với các dịch tiết từ niêm mạc mũi họng bệnh nhân khi ho, hắt hơi, nếu chưa có miễn dịch hoặc hệ miễn dịch yếu sẽ dễ mắc bệnh, biến chứng viêm phổi nặng, suy hô hấp, suy đa phủ tạng và có thể dẫn đến tử vong. Để phòng bệnh ho gà cho trẻ, trẻ cần được tiêm vắc-xin phòng ho gà đúng lịch, đủ liều.

Ho gà là bệnh truyền nhiễm rất dễ lây lan qua đường hô hấp. Bệnh gây ra do vi khuẩn ho gà, tên khoa học là Bordetella pertussis. Trẻ dưới 6 tháng tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 3 tháng tuổi là đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao nhất. Các biến chứng của bệnh ho gà bao gồm: viêm phổi, suy hô hấp là nguyên nhân tử vong thường gặp nhất, thỉnh thoảng có kèm theo co giật và thiếu máu oxy não.

Ho gà lây truyền qua các giọt dịch tiết đường hô hấp bắn ra trong không khí khi người nhiễm bệnh ho hoặc hắt hơi. Bệnh cũng có thể lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với các dịch tiết ở mũi hoặc hầu họng của người nhiễm bệnh hay các đồ vật bị nhiễm dịch tiết đường hô hấp của người mắc bệnh. Tỷ lệ mắc bệnh trong số những người trực tiếp tiếp xúc với bệnh nhân trong cùng hộ gia đình từ 90-100%. Người lớn có thể là một nguồn bệnh và lây nhiễm cho trẻ nhỏ mà không hề biết.

Điều kiện lý tưởng nhất để vi khuẩn ho gà sinh sôi và phát triển nhiều là mùa đông xuân vì trong mùa này thời tiết thường hay ẩm ướt, không khí không nóng cũng không lạnh. Vi khuẩn ho gà xâm nhập vào cơ thể qua đường hô hấp trên rồi sau đó khu trú và phát triển ở thanh quản, khí quản, ở đó vi khuẩn sẽ tiết ra một loại độc tố tên là Pertussis toxin - đây là loại protein độc lực chính đóng vai trò gây bệnh.

Mọi lứa tuổi, giới tính, dân tộc, vùng miền địa lý đều có thể bị ho gà, nhưng chủ yếu là trẻ em 1-6 tuổi. Trẻ càng ít tuổi biến chứng ho gà càng nặng. Tình trạng miễn dịch với ho gà ở những người đã bị nhiễm bệnh hoặc đã tiêm ngừa có thể giảm dần theo thời gian, do nồng độ kháng thể chống ho gà trong cơ thể giảm dần, làm tăng nguy cơ bị nhiễm bệnh ho gà lại.

Do đó, ngoài liệu trình cơ bản tiêm lúc 2-3-4 tháng tuổi, vắc-xin phòng ho gà còn được khuyến cáo cần phải tiêm nhắc lại vào lúc 18 tháng tuổi, 4-6 tuổi, 10-13 tuổi, phụ nữ trước hoặc đang mang thai 27 đến dưới 35 tuần thai, người già. Trẻ em chưa được tiêm chủng vắc-xin phòng ho gà đầy đủ liệu trình là đối tượng có nguy cơ cao nhất bị nhiễm bệnh và thường biểu hiện bệnh lý nặng. Các kháng thể từ mẹ không đủ để bảo vệ trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ khỏi nhiễm bệnh.

Bệnh ho gà ở trẻ tiến triển qua các giai đoạn:

• Thời kỳ ủ bệnh kéo dài từ 6-20 ngày (trung bình khoảng 9-10 ngày): thời kỳ này không có triệu chứng.
• Giai đoạn viêm long đường hô hấp: kéo dài khoảng 1-2 tuần, các triệu chứng xuất hiện giống như các bệnh viêm đường hô hấp trên bao gồm sốt nhẹ, chảy nước mũi, ho húng hắng, hắt hơi cuối giai đoạn này ho nặng thành cơn.
• Giai đoạn khởi phát và toàn phát: kéo dài từ 1-6 tuần, có trường hợp đặc biệt có thể kéo dài trên 10 tuần với biểu hiện cơn ho điển hình như:
  • Ho: Trẻ ho rũ rượi, thành từng cơn, mỗi cơn ho từ 15-20 tiếng ho liên tiếp, càng về sau càng yếu và giảm dần. Ở trẻ những cơn ho xuất hiện nhiều làm trẻ yếu dần như ngừng thở do thiếu oxy, mặt đỏ sau đó mặt tím tái, tĩnh mạch cổ nổi, chảy nước mắt nước mũi. Ở trẻ nhỏ, nhiều khi triệu chứng không điển hình, trẻ có thể ngừng thở tím tái mà không có biểu hiện cơn ho như trên.
  • Thở rít vào: xuất hiện cuối mỗi cơn ho hoặc xen kẽ sau mỗi tiếng ho, tiếng rít nghe như tiếng gà. Trẻ dưới 6 tháng tuổi có thể không thấy tiếng rít trong cơn ho.
  • Kết thúc cơn ho bằng việc khạc đờm trắng, màu trong, dính. Trong đờm có vi khuẩn ho gà cũng là một nguồn lây bệnh.
  • Trong khoảng 2 tuần đầu của giai đoạn này tần suất các cơn ho khoảng 15 cơn/ ngày. Sau đó giảm dần có thể kéo dài trên 3 tuần nếu không được điều trị.
  • Sau mỗi cơn ho trẻ mệt, có thể nôn, thở nhanh. Có thể kèm theo các triệu chứng sau: sốt nhẹ, mặt và mí mắt nặng.
• Giai đoạn phục hồi: Cơn ho ít dần, bệnh nhân không sốt. Tuy nhiên, 1 số trường hợp sau đó nhiều tháng ho có thể tái lại gây viêm phổi.

Biểu hiện bệnh ở người lớn và trẻ vị thành niên thường nhẹ, ít gặp cơn ho điển hình hoặc là không có triệu chứng, thường khỏi sau 7 ngày.

• Cách phòng bệnh tốt và hiệu quả nhất là tiêm vắc-xin phòng bệnh ho gà đủ liều, đúng lịch.
• Thực hiện chăm sóc trẻ mắc ho gà đúng phương pháp. Thường xuyên rửa tay sạch bằng xà phòng; che miệng lại khi ho hoặc hắt hơi; giữ gìn vệ sinh thân thể, mũi, họng cho trẻ mỗi ngày.
• Luôn đảm bảo nhà ở, nhà trẻ, lớp học thông thoáng, sạch sẽ và có đủ ánh sáng mặt trời. Vệ sinh những đồ vật tiếp xúc hằng ngày bằng dung dịch vô khuẩn.
• Cách ly trẻ với những người bị ho gà trong thời gian ít nhất 4 tuần kể từ khi có cơn ho điển hình.
• Khi có dấu hiệu mắc bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh ho gà thì phải cho trẻ nghỉ học, cách ly và đưa đến cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.

• Vắc-xin phòng ho gà thường được sử dụng dưới dạng vắc-xin phối hợp, nhằm giảm số mũi tiêm, giảm đau cho trẻ như:
  • Vắc- xin 6 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm phổi do Hemophilus Influenza týp B, viêm gan B (Infanrix hexa, Hexaxim)
  • Vắc-xin 5 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, viêm phổi do Hemophilus Influenza týp B (Pentaxim), phòng phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm phổi do Hemophilus Influenza týp B, viêm gan B (Combe Five, Quinvaxem)
  • Vắc-xin 4 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt (Tetraxim)
  • Vắc-xin 3 trong 1 phòng phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván (Adacel, Boostrix, DPT).
• Trẻ cần được tiêm ngừa đầy đủ theo đúng liệu trình tiêm ngừa được khuyến cáo để có thể bảo vệ trẻ ngăn ngừa khỏi bệnh ho gà.
• Tại Việt Nam, vắc-xin phòng ho gà được khuyến cáo tiêm ngừa cho tất cả trẻ nhỏ, 3 liều lúc trẻ được 2, 3, 4 tháng tuổi và nhắc lại lần 1 vào lúc 18 tháng tuổi. Trẻ từ 4-6 tuổi có thể nhắc lại vắc-xin 4 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt. Đối với trẻ lớn, người lớn, phụ nữ trước khi mang thai hoặc đang mang thai ở tuần thứ 27 đến dưới 35 tuần thai có thể nhắc lại vắc-xin phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván.
• Có thể xuất hiện một vài tác dụng phụ sau khi tiêm vắc-xin như sốt, sưng đỏ, đau tại vị trí tiêm và thường tự khỏi sau 1-2 ngày. Khi nhận thấy các triệu chứng bất thường của cơ thể cần báo ngay cho nhân viên y tế để xử trí kịp thời.

Bệnh ho gà là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm với nhiều biến chứng nặng đặc biệt bệnh ho gà ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Bệnh cần được phát hiện sớm điều trị sớm tránh những biến chứng nặng. Chủ động tiêm vắc-xin phòng bệnh ho gà đầy đủ để tránh mắc bệnh ảnh hưởng tới sức khỏe bản thân và mọi người xung quanh. Tiêm phòng là giải pháp phòng bệnh ho gà hiệu quả nhất.