Thế nào là chứng khó tiêu chức năng (khó tiêu không do loét)?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Võ Thị Thùy Trang - Bác sĩ Nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Khó tiêu không loét là chứng bệnh thường xuyên gây đau bụng và các triệu chứng khó chịu khác ở vùng thượng vị. Nguyên nhân thường không rõ ràng, tổn thương cũng không tìm được qua các xét nghiệm. Dù không gây ra những tổn hại nguy hiểm nhưng khó tiêu không loét lại khiến chất lượng cuộc sống bệnh nhân ít nhiều bị ảnh hưởng.

Chứng khó tiêu là một thuật ngữ mô tả tập hợp của các triệu chứng xảy ra trên thực quản, dạ dày và tá tràng (phần đầu tiên của ruột non). Trong đó, chứng khó tiêu không loét hay khó tiêu chức năng là chẩn đoán được đưa ra khi bệnh nhân có các triệu chứng khó tiêu mà không tìm thấy nguyên nhân thực thể cụ thể.

Chứng khó tiêu chức năng là một vấn đề rất phổ biến. Có đến 6 trong số 10 người gặp phải chứng khó tiêu được chẩn đoán mắc chứng khó tiêu không loét. Dù bệnh không nguy hiểm nhưng đôi khi lại làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Bệnh lý này thường ảnh hưởng đến người trẻ tuổi hơn là người lớn tuổi, phụ nữ thường bị ảnh hưởng thường xuyên hơn nam giới.

Các triệu chứng của chứng khó tiêu chức năng (khó tiêu không loét) bao gồm những khó chịu rõ ràng hay đôi khi cũng rất mơ hồ xảy ra ở vùng bụng trên với mức độ từ nhẹ đến nặng. Người bệnh đến khám mô tả những khó chịu của mình như cảm giác nóng rát, buồn nôn, nôn ói, ợ hơi, đầy hơi và cảm thấy no sớm ngay đầu bữa ăn hay khó chịu sau bữa ăn.

Đặc điểm chung của các triệu chứng này là thường xuyên đến và đi, có lúc nhiều ngày liên tục hay thỉnh thoảng mới xảy ra một đợt. Trong đó, biểu hiện sẽ tồi tệ hơn sau khi ăn một bữa ăn thịnh soạn, ăn quá nhanh hay ăn ngay trước khi đi ngủ, hoặc người bệnh đang có những căng thẳng, rối loạn tâm lý. Lúc này, người bệnh cảm giác cơn đau xuất phát từ vùng bụng trên, lan lên đến giữa ngực, vùng phía sau xương ức, vào cổ hoặc qua lưng, rất dễ nhầm lẫn với các cơn đau do tim mạch nguy hiểm, đòi hỏi người bệnh phải nhập viện để được can thiệp.

Nguyên nhân của chứng khó tiêu chức năng hiện nay vẫn chưa rõ ràng. Một số bệnh nhân có thể mắc chứng này khi có cùng nguyên nhân với hội chứng ruột kích thích. Một số bằng chứng vẫn ủng hộ giả thiết nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori gây ra chứng khó tiêu không do loét; tuy nhiên, hiện tại lại chưa cho thấy liệu pháp diệt HP có lợi ích gì trong cải thiện các triệu chứng khó chịu nêu trên.

Sau đây là một số yếu tố được ghi nhận là có thể làm cho các triệu chứng khó tiêu không do loét dễ trở nên nặng nề hơn:

• Thực phẩm và lối sống: Thực phẩm có thể làm cho các triệu chứng tồi tệ hơn bao gồm caffeine, thức ăn cay, nồng, chua, béo, có mùi vị bạc hà, đồ uống có gas, có cồn, đồ uống nóng, cà phê và cả sô cô la... Điều quan trọng cần nhớ là độ nhạy trước từng thực phẩm hoàn toàn khác nhau ở từng bệnh nhân. Ngoài ra, một lối sống có thói quen hút thuốc, uống rượu, thể trạng thừa cân, thường xuyên phải lo lắng hoặc căng thẳng cũng khó tránh khỏi các triệu chứng khó tiêu;
• Thuốc: Bao gồm các loại thuốc chống viêm (ví dụ: ibuprofen, naproxen và aspirin) và các loại thuốc ảnh hưởng đến vận động thực quản (nitrat). Ngoài ra, còn nhiều loại thuốc khác cũng có thể gây tác dụng phụ khó tiêu như một số họ kháng sinh, steroid, sắt, chất đối kháng canxi, theophyllines và bisphosphonates; tuy nhiên, vì lợi ích mà thuốc đem lại, đôi khi bạn vẫn cần phải sử dụng nó. Chính vì thế, nếu có lo ngại các loại thuốc có thể gây khó chịu đường ruột, hãy cho bác sĩ của bạn biết về điều này để được bổ sung thêm các loại thuốc hỗ trợ hệ tiêu hóa;
• Hội chứng ruột kích thích: Có đến 1 trong 3 người mắc chứng khó tiêu không loét cũng bị hội chứng ruột kích thích đồng thời. Các triệu chứng của hội chứng này bao gồm đau bụng, đầy hơi, thay đổi tần số và tính chất đại tiện, cảm giác vẫn còn tồn dư ngay sau đi đại tiện.

Vì không có nguyên nhân duy nhất và cụ thể của chứng khó tiêu chức năng, rối loạn này được chẩn đoán khi các nguyên nhân gây khó tiêu thực thể khác như loét, viêm, bệnh trào ngược dạ dày – tá tràng, thoát vị hoặc nhiễm Helicobacter pylori đã được loại trừ.

Điều này đồng nghĩa với việc bệnh nhân cần thực hiện toàn bộ các xét nghiệm cơ bản khảo sát đường tiêu hóa như siêu âm bụng, nội soi, xét nghiệm tìm Helicobacter pylori qua hơi thở, xét nghiệm phân, xét nghiệm máu; chụp Xquang khi uống barium và chụp CT scan và kết quả đều được chứng minh là âm tính.

Hơn thế nữa, chứng khó tiêu chức năng thường sẽ ít được nghĩ đến và chỉ tích cực chẩn đoán tìm nguyên nhân khi người bệnh có kèm theo những dấu hiệu sau đây: khởi phát lần đầu tiên, xuất hiện khi đã trên 60 tuổi, sụt cân, có nôn ói hay đại tiện ra máu và tiền căn bản thân hay gia đình có ung thư đường tiêu hóa.

Tóm lại, chứng khó tiêu chức năng là một trong những rối loạn đường tiêu hóa trên khá thường gặp, nhất là trong đời sống hiện đại chứa đựng nhiều căng thẳng hiện nay. Tuy nhiên, việc chẩn đoán là loại trừ những nguyên nhân thực thể khác. Vì vậy, khi có các dấu hiệu chậm tiêu, gây khó chịu, người bệnh nên đi thăm khám sớm để được can thiệp kịp thời.

Với gần 20 năm làm việc tại Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng trong chuyên ngành nội tiêu hóa - Gan mật tụy, mỗi năm bác sĩ Võ Thị Thùy Trang tham gia nội soi hơn 1500 ca bao gồm: nội soi chẩn đoán các bệnh lý dạ dày, đại tràng như: phát hiện viêm, loét, polyp, ung thư, tìm vi khuẩn HP, phát hiện ung thư sớm đường tiêu hóa...; Nội soi điều trị như: Cầm máu trong xuất huyết tiêu hóa, thắt búi giãn tĩnh mạch thực quản trong xơ gan, cắt polype ống tiêu hóa qua nội soi...