Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn lipid máu

Rối loạn lipid máu là nguyên nhân dẫn tới nhiều bệnh lý tim mạch nguy hiểm như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim,... Chẩn đoán rối loạn lipid máu đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện bệnh sớm và điều trị kịp thời, hiệu quả, tránh nguy cơ xảy ra những biến chứng khó lường.

Lipid là một chất được tìm thấy trong màng tế bào, là nguồn cung cấp năng lượng chính cho cơ thể (cung cấp tới 25 – 30% nhu cầu năng lượng của cơ thể). Các loại lipid máu gồm Chylomicron vi dưỡng chấp chứa triglyceride, VLDL (very low density lipoprotein), LDL (low density lipoprotein) và HDL (high density lipoprotein).

Rối loạn lipid máu là tình trạng bệnh lý khi có một hoặc nhiều thông số lipid bị rối loạn (tăng LDL-c, tăng cholesterol hoặc tăng triglyceride, giảm HDL-c). Rối loạn lipid máu là nguyên nhân làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch – nội tiết – chuyển hóa. Nguyên nhân gây rối loạn lipid máu có thể do nguyên phát như di truyền hoặc thứ phát như lối sống không khoa học,....

2.1. Chẩn đoán lâm sàng

Rối loạn lipid máu là bệnh lý thường không có triệu chứng đặc trưng trong thời gian đầu xuất hiện. Phần lớn triệu chứng lâm sàng của bệnh lý này chỉ được phát hiện khi nồng độ các thành phần lipid máu cao kéo dài hoặc gây ra các biến chứng như xơ vữa động mạch, tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, ban vàng ở mi mắt, khuỷu tay, đầu gối, viêm tụy cấp,...

Dấu hiệu đặc trưng ở ngoại biên

• Cung giác mạc: có màu trắng nhạt, hình vòng tròn hoặc không hoàn toàn, xuất hiện quanh mống mắt, chỉ điểm tăng cholesterol máu,...;
• Ban vàng: xuất hiện ở mí mắt trên hoặc dưới, khu trú hoặc lan tỏa;
• U vàng gân: xuất hiện ở gân duỗi các ngón, gân Achille và vị trí các khớp đốt ngón tay;
• U vàng dưới màng xương: xuất hiện ở củ chày trước, trên đầu xương của mỏm khuỷu và hiếm gặp hơn u vàng gân;
• U vàng da hoặc củ: xuất hiện chủ yếu ở khuỷu tay và đầu gối;
• Dạng ban vàng lòng bàn tay: xuất hiện ở các nếp gấp ngón tay và lòng bàn tay.

Dấu hiệu đặc trưng ở nội tạng

• Nhiễm lipid võng mạc: soi đáy mắt phát hiện nhiễm lipid võng mạc trong trường hợp triglyceride máu cao;
• Gan nhiễm mỡ: nhiễm từng vùng hoặc toàn bộ gan, phát hiện qua siêu âm hoặc chụp cắt lớp, thường đi kèm tăng triglyceride máu;
• Viêm tụy cấp: thường gặp khi triglycerid trên 10g/L, dạng viêm cấp, bán cấp phù nề, amylase máu không tăng hoặc tăng vừa phải;
• Xơ vữa động mạch: là biến chứng lâu dài của tình trạng tăng lipoprotein, thường phối hợp với tăng lipoprotein không biết trước đó, có thể kết hợp với một số yếu tố nguy cơ khác như hút thuốc lá, bị bệnh đái tháo đường.

2.2. Chẩn đoán cận lâm sàng

• Định lượng bilan lipid: vì các thông số lipid tăng lên sau ăn nên để chẩn đoán chính xác rối loạn lipid máu, bệnh nhân cần phải lấy máu vào buổi sáng khi chưa ăn. Các thông số thường được khảo sát gồm Cholesterol (TC) máu, Triglycerid (TG), LDL-Cholesterol (LDL-c), HDL-Cholesterol (HDL-c);
• Chẩn đoán rối loạn lipid máu được thực hiện khi có một số biểu hiện của bệnh trên lâm sàng như thể trạng béo phì, ban vàng, bệnh mạch vành, biến chứng ở một số cơ quan như tai biến mạch máu não,... Chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm các thông số lipid khi có một hoặc nhiều rối loạn như: cholesterol máu > 5,2 mmol/L (200mg/dL); triglycerid > 1,7 mmol/L (150mg/dL); LDL-cholesterol > 2,58 mmol/L (100mg/dL) và/hoặc HDL-cholesterol < 1,03nmmol/L (40 mmol/L).

Tiêu chuẩn chẩn đoán rối loạn lipid máu đã trải qua nhiều thay đổi với xu hướng hạ thấp dần ngưỡng giá trị bình thường của các thành phần lipid gây xơ vữa động mạch (gồm cholesterol, LDL-c và TG) và tăng giá trị bình thường của các thành phần chống xơ vữa động mạch (HDL-c).

• Tất cả những người trưởng thành từ 20 – 40 tuổi nên được xét nghiệm bilan lipid lúc đói mỗi 5 năm một lần;
• Người trên 40 tuổi nên xét nghiệm bilan lipid máu định kỳ mỗi năm một lần để phát hiện và điều trị kịp thời nếu bị rối loạn lipid máu;
• Những người có các yếu tố nguy cơ tim mạch khác như đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh mạch vành,... nên xét nghiệm sớm hơn và nhiều lần hơn tùy từng trường hợp cụ thể theo khuyến cáo của bác sĩ.

Chẩn đoán rối loạn lipid máu giúp phát hiện và điều trị sớm các biến chứng của bệnh. Vì vậy, nếu có những yếu tố nguy cơ bị rối loạn lipid máu, bệnh nhân nên thực hiện kiểm tra, chẩn đoán bệnh sớm để có lựa chọn điều trị hiệu quả.

Nguồn tổng hợp : Cục Y tế Dự phòng - Bộ Y tế