Đái tháo đường type 1 ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng và cách kiểm soát

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Quốc Ánh - Bác sĩ Nhi khoa - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Nhiều người thường cho rằng đái tháo đường chỉ gặp ở người trưởng thành, nhưng hiện nay đã có rất nhiều trẻ mắc phải căn bệnh này. Thực tế, đái tháo đường type 1 ở trẻ cũng để lại các biến chứng bệnh nguy hiểm không thua kém người lớn mắc bệnh.

Đái tháo đường type 1 là căn bệnh thường gặp ở trẻ em. Đây là tình trạng tuyến tụy không thể sản xuất ra insulin.

Insulin là một hormone cần thiết để glucose đi vào các tế bào, từ đó tế bào có thể sử dụng làm nguồn cung cấp năng lượng. Ở nước ta, tỷ lệ trẻ em mắc bệnh đái tháo đường ngày càng tăng cao và rất khó điều trị. Theo đó, bệnh đái tháo đường type 1 ở trẻ có đến 90% là do di truyền. Mặt khác, bệnh còn do rối loạn tổng hợp insulin, rối loạn nơi sản xuất insulin và có tính chất bẩm sinh.

Còn bệnh đái tháo đường type 2 thường gặp ở trẻ thừa cân béo phì. Do đó, bệnh đái tháo đường ở trẻ nếu không được kiểm soát tốt có thể để lại biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể không thua kém tình trạng mắc bệnh ở người trưởng thành.

Vì bệnh đái tháo đường ở trẻ em khá hiếm gặp nên thường nhầm lẫn với các triệu chứng bệnh khác. Thực tế, trẻ em mắc bệnh đái tháo đường có thể xuất hiện 1 hoặc 2 trong 4 dấu hiệu điển hình. Trong một số trường hợp không có biểu hiện cụ thể. Do đó các bậc cha mẹ cần hết sức lưu ý các biểu hiện sau đây để sớm đưa trẻ đến các trung tâm y tế để điều trị bệnh, hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng có thể xảy ra.

Một số dấu hiệu thường gặp của bệnh đái tháo đường type 1 ở trẻ:

Khát nước và đi tiểu nhiều lần là một dấu hiệu thường gặp của bệnh đái tháo đường type 1 ở trẻ. Khi mắc bệnh trẻ thường xuyên cảm thấy khát nước và uống nước rất nhiều, từ đó cũng đi tiểu nhiều hơn. Nguyên nhân xuất hiện tình trạng này là do lượng đường trong máu bị tích tụ lại với số lượng nhiều khiến thận phải làm việc hết công suất để lọc và hấp thụ hết lượng đường bị dư thừa.

Khi thận làm việc quá dài và không còn khả năng để hoàn thành quá trình này, lượng đường dư thừa sẽ bài tiết ra ngoài với nước tiểu. Lúc này nước tiểu của trẻ có thể xuất hiện máu và dịch tế bào. Trẻ bị đái tháo đường type 1 sẽ uống nước và đi tiểu thường xuyên dẫn đến hiện tượng mất nước. Khi đó trẻ sẽ cảm thấy khát và uống nước thường xuyên để bù lại lượng nước đã mất.

Những cơ đói dữ dội kéo dài có thể xuất hiện ở trẻ em mắc bệnh đái tháo đường type 1. Nguyên nhân dẫn đến hiện tượng này là do có sự thiếu hụt insulin khiến lượng đường trong các mô giảm mạnh và cạn kiệt năng lượng gây ra tình trạng đói.

Khi trẻ mắc bệnh đái tháo đường type 1, trẻ sẽ thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, uể oải, tinh thần kém. Lý do là bởi các tế bào không tiếp cận được các phân tử đường để cung cấp năng lượng cho toàn cơ thể, khiến cơ thể bị cạn kiệt năng lượng.

Do bị mất một nguồn năng lượng lớn bị đào thải ra ngoài cùng nước tiểu nên trẻ sẽ ăn nhiều hơn để làm dịu các cơn đói nhưng các mô không được nhận năng lượng từ đường có trong thức ăn. Vì thế các mô cần phải lấy năng lượng từ những mô mỡ đã tích lũy trước đó, gây ra tình trạng sụt cân không có chủ đích. Do đó, các bậc cha mẹ cần hết sức lưu ý vì đây có thể là dấu hiệu của đái tháo đường ở trẻ.

Lượng đường trong máu tăng cao sẽ rút dịch từ các mô, trong đó có mô thủy tinh thể của mắt. Vì thế chúng có thể ảnh hưởng đến khả năng điều chỉnh tiêu cự của trẻ. Nếu tình trạng này kéo dài có thể dẫn đến sự hình thành mạch máu mới ở võng mạc và tổn thương các mạch máu ở đây. Ở giai đoạn đầu của bệnh, đái tháo đường có thể chưa ảnh hưởng đến nhiều thị lực của trẻ nhưng nếu không được thăm khám và điều trị sớm, đái tháo đường có thể gây mất thị lực, thậm chí mù lòa ở trẻ.

Ngoài các dấu hiệu trên, đái tháo đường type 1 ở trẻ còn có các triệu chứng như co giật, hôn mê, lơ mơ, thở nhanh, nhiễm trùng, đau bụng, mất tri giác thường xuất hiện khi bệnh đã chuyển sang giai đoạn nặng.

Để phòng ngừa cũng như hạn chế tối đa biến chứng do bệnh đái tháo đường gây ra ở trẻ thì các bậc cha mẹ cần xây dựng một chế độ dinh dưỡng hợp lý cho trẻ, hạn chế đồ ăn ngọt hoặc đồ ăn chứa nhiều chất béo, các loại đồ ăn nhanh, chiên xào, thịt mỡ, nội tạng động vật, lòng đỏ trứng gà... Bên cạnh đó, cần tăng cường bổ sung các loại rau xanh, chất xơ, hoa quả, chất đạm, tăng cường vận động, tham gia các hoạt động vui chơi, luyện tập thể dục thể thao.

Với trẻ đã có tiền sử mắc bệnh đái tháo đường cần duy trì chế độ dinh dưỡng cũng như luyện tập khắt khe hơn. Tuy nhiên, chế độ này không đồng nghĩa với việc kiêng kem quá mức, chỉ cần lựa chọn các thực phẩm thay thế dành cho người bệnh đái tháo đường và có chế độ dinh dưỡng hợp lý, đảm bảo nhu cầu phát triển của trẻ.

Theo đó, việc tăng cường vận động với trẻ bị bệnh đái tháo đường đặc biệt có ý nghĩa trong việc làm giảm chỉ số đường huyết trong máu và giảm đề kháng insulin. Trẻ mắc bệnh đái tháo đường type 1 cần phải theo dõi chỉ số đường huyết thường xuyên và duy trì đường huyết ổn định, định kỳ 2 tháng một lần kiểm tra chỉ số HbA1C, xét nghiệm ceton nước tiểu để phát hiện sớm biến chứng nhiễm toan ceton. Ngoài ra, cần lưu ý đến một số biểu hiện biến chứng cấp để có biện pháp xử lý kịp thời như tình trạng hạ đường huyết với các biểu hiện như chóng mặt, choáng, mệt mỏi... Lúc này cần bổ sung ngay cho trẻ bằng việc cho ngậm kẹo, ăn bánh ngọt, uống nước đường... và biến chứng cấp nhiễm toan ceton với các biểu hiện: nôn, buồn nôn, đau bụng, giảm thân nhiệt... để cấp cứu kịp thời.

Đái tháo đường là căn bệnh nguy hiểm và cần điều trị trong một thời gian dài. Tuy nhiên các bậc cha mẹ không nên quá lo lắng, bởi đái tháo đường type 1 ở trẻ nếu được phòng ngừa, theo dõi và điều trị bệnh tốt, trẻ vẫn phát triển khỏe mạnh, ngăn ngừa biến chứng cấp xuất hiện và làm chậm lại quá trình xảy ra các biến chứng.