Nguyên nhân và xử trí toan chuyển hoá

Bài viết được viết bởi ThS.BS Phan Văn Phong - Bác sĩ cấp cứu - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Toan chuyển hóa là sự giảm [HCO3-], phản ánh hoặc là sự ứ lại các acid cố định hoặc là tình trạng mất kiềm. Đáp ứng bù trừ là tăng thông khí dẫn đến giảm PaCO2.

1.1. Nhiễm toan không tăng khoảng trống Anion (tăng clo máu hyperchloremic)

Phân loại theo Kali huyết thanh

• Loại có Kali máu cao hoặc bình thường:

+ Giảm tiết Aldosteron.

+ Nhiễm toan ống thận loại tiêm truyền tĩnh mạch.

+ Suy thận trung bình (mức lọc cầu thận > 20 ml/phút).

+ Đưa HCl vào và sau giảm CO2.

• Loại có Kali huyết thanh thấp:

+ Mất qua dạ dày, ruột do mất Bicarbonat (ỉa chảy, niệu quản phân nhánh, lỗ dò mật hay tụy).

+ Các thuốc ức chế Carbonic Anhydrase.

+ Nhiễm toan do bệnh ống thận xa và gần.

+ Sự giảm bài tiết acid ở ống thận.

1.2. Nhiễm toan có tăng khoảng trống anion (anion gap)

• Toan ceton do tăng đường huyết.
• Nhiễm toan lactic: hậu quả của sốc, viêm tụy cấp, ngộ độc, suy gan cấp...
• Ngộ độc thuốc (Methanol Salicylat, Ethylen glycol, Paraldehyd).
• Toan hóa ống thận.

2.1. Nguyên tắc xử trí

Điều trị nguyên nhân, điều trị nhiễm toan phải lưu ý thời gian diễn ra các rối loạn thăng bằng kiềm toan.

Ví dụ, nhiễm toan ceton thường diễn ra trong thời gian ngắn thì biện pháp bù trừ tối đa bằng hô hấp là an toàn nhất. Ngược lại, đối với các trường hợp nhiễm toan mạn tính (như suy thận...) các điều trị nhằm khôi phục sự chênh lệch các ion mạnh (Strong ion diffirence – SID).

2.2. Các biện pháp xử trí

• Natribicarbonate

Sử dụng Natribicarbonate là đơn giản và hiệu quả nhất.

Nếu nhẹ chỉ cần cho uống Natribicarbonate 1g có 12 mmol Natribicarbonate. Độ pH < 7,20 cần phải bù Bicarbonate tĩnh mạch được tính theo công thức:

[HCO3] thiếu = PKg x (0,4) x ([ HCO3 ]cần đạt - [ HCO3 ] đo được)

Nửa số thiếu hụt tính được có thể bù trong 3 - 4 giờ nếu không có suy tim nặng. Các loại dung dịch Natribicarbonate được dùng 1,4%, 4,2% và 8,4%.

Riêng trong nhiễm toan ceton do đái tháo đường không nên bù bằng Bicacbonat, chỉ cần truyền đủ dịch nhanh để đào thải Axit Betahydroxybutyric và dùng Insulin đúng và kịp thời là đủ.

• THAM

Là một chất nhận ion H + được chỉ định khi nhiễm toan chuyển hóa có tăng Natri máu chống chỉ định với Natribicarbonate. Tuy nhiên, nó có thể gây ức chế trung tâm hô hấp, hạ đường huyết và hoại tử gan nặng.

Điều trị nhiễm toan chuyển hóa không tăng khoảng trống Anion (tăng Clo máu).

• Lọc máu ngoài thận

Trong trường hợp suy thận nhưng có dị hóa mạnh làm ure máu, creatinin hoặc kali máu tăng nhanh và không đào thải được các gốc Axit phải chỉ định lọc máu.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại. Bệnh viện cung cấp dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp, không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.