Bán chi liên bạch hoa xà có tác dụng gì? Tìm hiểu về công dụng

Bán chi liên là cây gì và có đặc điểm như thế nào? Theo đó, cây bán chi liên hay còn được gọi là nha loát thảo, hoàng cầm râu, cỏ đa niên, có tên khoa học Scutellaria barbata Wall – thuộc ho Bạc hà. Một số đặc điểm của loại cây này như sau:

• Chiều cao trung bình của cây từ 15 – 20cm, thân cây mềm, dạng bò, có 4 góc và phủ lông trắng xung quanh.
• Lá cây có chiều dài từ 2 – 3cm, thành lá hình phiến có mũi mác dài hoặc hình trứng hẹp, phần lá trên ngọn không có cuống mảnh nhưng phần lá dưới thân có cuống mảnh;
• Hoa cây màu tím đặc trưng, có 2 môi (môi trên có 3 thùy, môi dưới hình tròn), râu hoa dài khoảng 2 – 4cm thường có hình chuông và lông lưa thưa. Hoa nở vào mùa xuân và thường mọc theo nhánh dài;
• Rễ cây hình trụ tròn hoặc dạng chùm xoắn; rễ cây có đường vân hình xoắn, hình mạng hoặc nhăn theo đường dọc. Rễ có đặc điểm hơi cong và kích thước nhỏ dần từ trên đỉnh xuống rễ, vỏ ngoài sần sùi và có màu vàng nâu, bên trong màu vàng lục và rỗng ở phần giữa.

Tất cả các bộ phận của cây bán chi liên đều có thể sơ chế để làm dược liệu. Thu hái dược liệu vào mùa hè, sau khi thu hoạch có thể sử dụng ở dạng tươi hoặc khô. Dược liệu tươi sau khi vừa thu hoạch được chứa nhiều nước, nên cần được sử dụng luôn. Dược liệu muốn sử dụng lâu dài phải được sơ chế bằng cách phơi khô hoặc sấy để rút cạn lượng nước bên trong, sau khi sơ chế có thể bảo quản (nơi khô ráo, tránh ánh nắng mặt trời) trong thời gian dài mà không sợ bị hư mốc.

Dược liệu bán chi liên là vị thuốc quý trong Y Học Cổ Truyền với nhiều công dụng điều trị bệnh, đặc biệt là trong các bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư, u bướu. Một số tác dụng của bán chi liên như sau:

• Phòng ngừa, hỗ trợ điều trị ung thư: Vị thuốc bán chi liên có chứa có hoạt chất tanin, phenol, alkaloid, đặc biệt là các flavonoid có công dụng rất hiệu quả giúp ngăn ngừa quá trình oxy hóa và giúp hóa lỏng các tế bào gây hại. Bên cạnh đó, các hoạt chất này còn giúp giảm đau, tăng cường sức đề kháng cho cơ thể, từ đó giúp cơ thể phòng ngừa và ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư. Đặc biệt kết hợp bán chi liên và bạch hoa xà (một loại dược liệu thân thảo) đem lại hiệu quả cao trong phòng ngừa và điều trị ung thư;
• Hỗ trợ điều trị các khối u bướu: Dược liệu bán chi liên có công dụng ngăn chặn, kìm hãm sự phát triển của các khối u bướu và có khả năng làm nhỏ kích thước các khối u lành tính;
• Kháng khuẩn và tăng cường hệ miễn dịch: Nghiên cứu từ các nhà khoa học cho thấy, bán chi liên có tác dụng ức chế quá trình giải phóng enzym gây co cơ ra khỏi tế bào, từ đó giúp giãn các cơ. Bên cạnh đó, hoạt chất baicalein, baicalin trong dược liệu có khả năng làm giãn phế quản, giảm sự ức chế co thắt và giảm tính thẩm thấu. Các tác dụng này giúp ngăn chặn sự xâm nhập của vi khuẩn, virus vào cơ thể và giúp củng cố, tăng cường hệ miễn dịch;
• Điều hòa huyết áp: Chiết xuất từ dược liệu bán chi liên có công dụng tăng độ đàn hồi của thành mạch máu, giúp hạn chế tình trạng tăng và hạ huyết áp đột ngột, đặc biệt là ở người cao tuổi;
• Tác dụng chuyển hóa lipid: Bán chi liên giúp ngăn chặn sự ứ đọng của lipid máu, chuyển hóa lipid và hạ lipid máu hiệu quả. Trong một số trường hợp, công dụng này còn hiệu quả hơn việc ăn kiêng hay sử dụng các bài thuốc tây y trong điều trị tăng lipid máu;
• Hỗ trợ điều trị bệnh lý về gan: Dược liệu bán chi liên giúp tăng cường và cải thiện chức năng gan, hỗ trợ điều trị một số bệnh lý về gan như xơ gan, ung thư gan, viêm gan...

Nhiều bài thuốc Y Học Cổ Truyền sử dụng kết hợp giữa bán chi liên và bạch hoa xà đem lại hiệu quả cao trong điều trị các bệnh lý, đặc biệt là phòng ngừa và hỗ trợ điều trị ung thư như sau:

• Bài thuốc điều trị ung thư mũi họng: Sử dụng 30g bạch hoa xà, 60g bán chi liên, 30g tử thảo, 30g huyết căn, 60g cam cổ đằng, 12g cam thiềm bì, 6g thiên long, 6g củ chóc, 6g mã tiền tử, 12g cấp tính thử. Đem hỗn hợp sắc lấy nước uống mỗi ngày 1 thang;
• Bài thuốc hỗ trợ điều ung thư phổi: Chuẩn bị các vị thuốc gồm 50g bạch hoa xà, 30g sa sâm bắc, 30g bán chi liên, 30g ngư tinh thảo, 30g chính hoài, 9g khổ thái, 9g tri mẫu, 9g mạch môn, 9g keo lừa (a giao), 12g bạch phục linh, 15g địa hoàng, 3g quốc lão, 9g tang diệp. Đem hỗn hợp sắc lấy thuốc uống hàng ngày sẽ giúp cải thiện triệu chứng bệnh;
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư gan: Sử dụng bán chi liên bạch hoa xà mỗi vị 20g, 15g tiểu kim bất hoán, 15g cườm thảo mềm. Đem hỗn hợp sắc kỹ lấy nước đặc và chia làm 3 lần uống trong ngày;
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư thực quản: Sử dụng hỗn hợp các dược liệu sau: 16g bán chi liên, 20g huyền sâm, 20g mạch môn, 16g bắc sa sâm, 16g bạch hoa xà, 16g địa hoàng, 20g diếp hoang, 16g nam sa sâm, 12g chi tử, 20g tỳ bà diệp tươi, 8 – 10 g thượng thảo (hoàng liên), 20g tần quy, 12g hạ thảo khô, 12g bạch anh, 20g vi kinh tươi. Đem hỗn hợp sắc lấy nước uống giúp cải thiện triệu chứng khô miệng, khô họng, khó nuốt, giảm triệu chứng đau rát ngực, thông tiện và giải nhiệt;
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư dạ dày: Người bệnh mắc ung thư dạ dày thường có triệu chứng chán ăn, đầy bụng, sụt cân, đi ngoài phân đen, nôn ra máu... Để cải thiện các triệu chứng trên và chức năng tiêu hóa có thể sử dụng bài thuốc sau: Sử dụng 60g mỗi loại bạch hoa xà thiệt thảo và rễ cỏ tranh, 40g mỗi loại cườm thảo và đường đỏ. Hỗn hợp ba dược liệu được đổ ngập nước và sắc trong thời gian 30 phút, gạn lấy thuốc sắc và thêm đường đỏ vào rồi quậy tan. Chia làm 2 lần uống trong ngày;
• Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư tụy: Sử dụng bạch hoa xà 30g, 15g đảng sâm, đương quy 12g, 15g hải đới, tả sác 30g, thiết thúc diệp 30g, 18g đan sâm, 9g xuyên luyện tử, 15g hải tảo, 15g thiết sắc thảo (hạ khô thảo), 9g uất kim, lậu lô 12g, 12g bạch truật, 15g bạch phục linh, 12g thược dược. Hỗn hợp thu được đem sắc lấy nước uống, mỗi ngày một thang chia làm 2 – 3 lần uống.

Mặc dù các bài thuốc từ cây bán chi liên bạch xà hoa có nhiều công dụng trong điều bệnh, tuy nhiên người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa ung bướu trước khi sử dụng các bài thuốc trên trong điều trị và cần lưu ý các vấn đề như sau:

• Hạn chế sử dụng các loại thực phẩm và thức ăn như đậu xanh, rau muống, chè khô trong thời gian dùng thuốc. Bởi những loại thức ăn này gây tương tác và giảm tác dụng của dược liệu;
• Không sử dụng các bài thuốc ở phụ nữ đang mang thai;
• Nên uống thuốc khi bụng đói để hấp thu tốt hơn, thời điểm sử dụng thuốc hợp lý là trước ăn 1 giờ hoặc sau ăn 2 giờ;
• Tuân thủ chỉ định của bác sĩ điều trị về cách dùng, liều dùng, thời điểm dùng và liệu trình dùng thuốc;
• Các bài thuốc từ bạch hoa xà và bán chi liên có thể không đem lại hiệu quả cao ở người bệnh bị ung thư ở giai đoạn nặng hoặc có cơ địa không phù hợp. Vì vậy, người bệnh không được tự ý thay thế sử dụng các bài thuốc hoàn toàn cho phương pháp điều trị tại cơ sở y tế khi chưa được sự đồng ý của bác sĩ.

Bên cạnh hiệu quả cao trong hỗ trợ điều trị và phòng ngừa các bệnh lý ung thư khi kết hợp với bạch hoa xà, theo Y Học Cổ Truyền, dược liệu bán chi liên còn có công dụng hỗ trợ điều trị xơ gan qua bài thuốc sau: Sử dụng 20g hoàng cầm râu, 50g an xoa được sao vàng hạ thổ và 30g cà gai leo. Hỗn hợp thu được đem sắc với 1,5 lít nước trong thời gian khoảng 30 phút, nước sắc được chia thành nhiều lần uống trong ngày và không để qua đêm.

Sử 20g mỗi loại dược liệu gồm: Kim tiền thảo, cỏ đa niên, hy thiêm, đan sâm, nhân trần, bạch hoa xà thiệt thảo, cốt khí củ, hồng táo; 6g cam thảo; 5g đại hoàng; 10g phục linh; 6g hoắc hương. Hỗn hợp đem sắc lấy nước uống và chia đều uống hai lần vào sáng – chiều.

Sử dụng 20g mỗi loại dược liệu gồm: Diệp hạ châu; cỏ đa niên, rau dừa kiểng, bạch hoa xà thiệt thảo và 30g lá cây kim vàng. Đem sắc hỗn hợp, dùng nước sắc được đem uống thay trà.

Sử dụng 60g cỏ đa niên đem sắc lấy nước cốt, dùng nước cốt sắc được thoa lên vùng da bị tổn thương.

Bên cạnh công dụng điều trị bệnh trong các bài thuốc, dược liệu bán chi liên còn có công dụng thanh lọc, bồi bổ cơ thể chống lại nguy cơ xâm nhập của các yếu tố gây bệnh. Dược liệu này được sử dụng phòng bệnh bằng cách pha thành trà dùng uống mỗi ngày như sau:

• Sử dụng khoảng 10g bán chi liên khô cho 150ml nước mỗi ấm trà;
• Tráng trà bằng cách đổ vào ấm trà một ít nước sôi, lắc đều rồi đổ nước đó đi;
• Cho nước sôi vào ấm trà theo tỉ lệ pha đã xác định, hãm trong thời gian khoảng 5 – 7 phút cho trà ngấm. Uống khi ấm sẽ cho mùi vị trà thơm và ngon hơn.

Ngoài ra bạn có thể sử dụng cây bán chi liên khô đun nước uống hàng ngày thay cho công thức pha trà như trên, mỗi 50g dược liệu phơi khô có thể đem nấu cùng với 1,5 lít nước uống.

Như vậy bán chi liên là dược liệu có nhiều công dụng đối với sức khỏe và được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên cũng tương tự như những loại thuốc khác, bán chi liên có thể gây ra những tác dụng phụ đối với sức khỏe. Vì vậy, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi sử dụng để đạt được hiệu quả tốt nhất.