Sự đồng hóa của dây chằng sau phẫu thuật

Chấn thương dây chằng là một vết rách hoặc bong gân của dây chằng chéo trước, một trong những dải mô bền chắc giúp kết nối xương đùi (xương đùi) với xương ống chân (xương chày). Trong bài viết dưới đây sẽ tập trung thảo luận về chấn thương dây chằng bao lâu hồi phục và sự đồng hóa của dây chằng sau phẫu thuật có vai trò gì.

Chấn thương ở dây chằng thường phổ biến ở các vận động viên và thực tế nó cũng thường xảy ra trong các hoạt động thể thao. Chấn thương đầu gối như ACL (chấn thương dây chằng chéo trước) đứt hoàn toàn hoặc một phần dây chằng do thay đổi hướng đột ngột, tiếp đất từ ​​một cú nhảy sai cách, tiếp xúc trực tiếp với mặt đất,...; chấn thương như PCL (chấn thương dây chằng chéo sau) xảy ra do bong gân ở dây chằng vì căng quá mức và tác động vào đầu gối phía trước; chấn thương như MCL (chấn thương dây chằng trung gian). Nhiều người nghe thấy tiếng bốp hoặc cảm thấy "bốp" ở đầu gối khi chấn thương dây chằng xảy ra.

Căn cứ vào mức độ nghiêm trọng của dây chằng bị chấn thương, mà việc điều trị có thể chỉ cần nghỉ ngơi và các bài tập phục hồi để giúp bạn lấy lại sức mạnh của gân cơ và sự ổn định. Trong đó giải pháp phẫu thuật để thay thế dây chằng bị rách, sau đó là nhờ sự đồng hóa của dây chằng để giúp người bệnh phục hồi lại chức năng vận động ban đầu.

Dây chằng là các mô liên kết bình thường có trong cơ thể chúng ta, chúng có đặc tính đàn hồi với độ bền kéo lớn và do đó có thể lấy lại cấu trúc ban đầu hoặc hình dạng bình thường của chúng sau bất kỳ loại biến dạng nào.

• Cấu trúc của dây chằng

Dây chằng bao gồm các sợi collagen, nguyên bào sợi và các chất nền tạo nên các khối. Chất nền ngoại bào chứa đầy các chất nền và các sợi collagen; và phần tế bào được gọi là nguyên bào sợi tổng hợp và duy trì các sợi collagen và các chất nền có trong chất nền ngoại bào.

Chất nền được tạo ra từ glycosaminoglycan và proteoglycan, được liên kết với các sợi collagen để tạo thành mô liên kết. Đây thực sự là phần không xơ của các mô. Điều này giúp chuyển hóa mô và cung cấp sự hỗ trợ và hấp thụ sốc cho các mô liên kết. Phần sợi của dây chằng bao gồm các sợi collagen và một số elastin. Đây là khung nâng đỡ và chiếm tới 80% tổng trọng lượng trong các mô liên kết.

Các sợi collagen này ở trạng thái sắp xếp song song giống gợn sóng khi ở trạng thái thả lỏng trong khi thẳng khi chịu tải trọng hoặc kéo căng.

Dây chằng được bao quanh bởi một lớp vỏ giúp trượt trên các cấu trúc liền kề. Vỏ bọc này được làm bằng các mô cực liên kết lỏng lẻo.

• Chức năng của dây chằng
  • Dây chằng chịu trách nhiệm truyền tải trọng từ xương sang xương.
  • Hạn chế chuyển động so với gân.
  • Dây chằng cung cấp sự ổn định ở các khớp.
  • Chúng giúp bộ xương ổn định và có hình dạng nguyên vẹn.

Với những dây chằng đang có chức năng hoạt động tốt thì việc tìm hiểu cấu trúc giải phẫu của dây chằng sau phẫu thuật là điều không dễ dàng thực hiện được. Việc làm khó khăn nhất chính là không thể vì việc nghiên cứu mà có thể tùy tiện đưa bệnh nhân vào phòng mổ, tiến hành nội soi để kiểm tra và đánh giá được vì những quy định về y đức. Khi muốn tiến hành các nghiên cứu hay đánh giá cấu trúc vi thể của dây chằng sau tái tạo, các bác sĩ chỉ có thể dựa vào việc thực hiện việc mổ lại cho 1 số trường hợp vì nhiều lý do khác nhau: đứt lại dây chằng, rách sụn chêm, dây chằng không đạt chức năng như mong muốn,... và việc tiến hành phẫu thuật hay sinh thiết phần mô dây chằng bị đứt hoặc còn nguyên vẹn đều phải có sự cho phép của bệnh nhân và gia đình.

Thời gian gần đây mới có một số nghiên cứu về cấu trúc của dây chằng sau tái tạo với số lượng bệnh nhân đông đảo hơn dựa trên việc nội soi kiểm tra và sinh thiết dây chằng làm tiêu bản mô học. Tất cả các nghiên cứu này đều được kiểm soát chặt chẽ đảm bảo cả về kỹ thuật và các quy định về y đức. Các kết quả thu được rất khả quan cho thấy các dây chằng sau khi tái tạo dù bằng gân tự thân hay gân đồng loại thì đều xảy ra quá trình đồng hóa.

Quá trình đồng hóa này khởi điểm là sự liền gân trong đường hầm và tiếp đến là hai quá trình xảy ra:

• Sự phát triển của màng bao hoạt dịch bao phủ dây chằng mới
• Sự đồng hóa dây chằng, nghĩa là biến đổi cấu trúc của dây chằng từ mô gân tự thân hoặc đồng loại thành cấu trúc của dây chằng tương tự dây chằng tự nhiên (ligamentization).

Khi nào quá trình này hoàn thành thì mới có thể gọi là kết quả phẫu thuật hoàn hảo. Điều này có thể hiểu nôm na như một ca mổ gãy xương đơn thuần, sau khi mổ xong thì khi nào chức năng vận động ổn định, xương liền hết, tháo được các dụng cụ hỗ trợ thì mới có thể coi là kết quả tốt hoàn toàn. Ở Việt Nam, việc nội soi kiểm tra, hay sinh thiết đánh giá sự đồng hóa dây chằng gần như không thể thực hiện, bởi vậy các đánh giá chủ yếu dừng ở mức độ chức năng của khớp sau tạo hình dây chằng. Nên khả năng hiểu sâu về quá trình đồng hóa dây chằng bị hạn chế.

Cách phát hiện dây chằng có sự đồng hóa hay không?

Trong quá trình thực hiện phẫu thuật cho những bệnh nhân bị chấn thương dây chằng, có một số trường hợp các bác sĩ phải tiến hành tạo hình lại dây chằng sau thất bại của lần phẫu thuật thứ nhất.

Trong số những trường hợp phải tạo hình lại dây chằng này, có khoảng 2/3 các trường hợp nguyên nhân là do thất bại của lần phẫu thuật đầu, đường hầm đặt sai vị trí, dây chằng chưa đủ căng... sau khi tiến hành nội soi kiểm tra dây chằng cho thấy cấu trúc của dây chằng sau tái tạo có trường hợp cấu trúc dây chằng gần như vẫn còn nguyên cấu trúc gân, một số trường hợp khác lại có màng hoạt dịch bắt đầu bao phủ lên dây chằng nhưng về cơ bản cấu trúc bên trong vẫn chưa có sự biến đổi nhiều. 1/3 số còn lại là các trường hợp được mổ vì tổn thương xuất hiện lại do chấn thương ở giai đoạn muộn trên 2 năm hoặc mổ vì phát hiện có tổn thương sụn chêm.

Về tổng thể tất cả các trường hợp được liệt kê trên đây khi tiến hành sinh thiết mô dây chằng làm tiêu bản mô học cho thấy rằng các hình ảnh giống với hình thái của dây chằng chéo bình thường có các lớp collagen ở trung tâm và màng bao hoạt dịch bao phủ phía bên ngoài. Những trường hợp này đều đã can thiệp trên 2 năm. Như vậy có thể thấy rằng quá trình đồng hóa của dây chằng có thể được coi là hoàn toàn sau khoảng thời gian 2 năm như nhận định của nhiều nhà nghiên cứu khác. Tuy nhiên, đã có trường hợp sau khi tiến hành tạo hình dây chằng sau khoảng thời gian là 7 năm nhưng vẫn không diễn ra quá trình đồng hóa. Đó là trường hợp bệnh nhân phải thực hiện nội soi lại do chấn thương rách sụn chêm và thực tế thì chức năng khớp gối cũng không đạt mức độ tốt như mong muốn.

Tổng kết lại thì phẫu thuật tạo hình dây chằng được cho là có kết quả hoàn hảo khi dây chằng có chức năng hoạt động tốt và dây chằng sau tạo hình có cấu trúc mô học như dây chằng bình thường, đồng nghĩa với việc quá trình đồng hóa dây chằng đã hoàn thành. Tuy nhiên, có một thực tế là chúng ta vẫn phải chấp nhận việc đánh giá các kết quả hiện tại chỉ dừng ở mức độ chức năng hoạt động tốt hay không và việc hoạt động tốt đồng nghĩa với việc quá trình đồng hóa của dây chằng tốt.

3.1. Sửa chữa dây chằng

Việc sửa chữa dây chằng bảo đảm bị rách gần đây thường yêu cầu một vết rạch qua da trên khu vực đã xảy ra vết rách ở dây chằng. Nếu dây chằng đã bị kéo khỏi phần gắn của nó trên xương, dây chằng được gắn lại vào xương bằng chỉ khâu lớn hoặc kim bấm đặc biệt được gọi là neo khâu. Vết rách của các vùng giữa của dây chằng thường được sửa chữa bằng cách khâu các đầu lại với nhau.

3.2. Tái tạo dây chằng

Sưng mãn tính hoặc không ổn định do chấn thương dây chằng phụ có thể yêu cầu phẫu thuật tái tạo. Tái tạo khác với sửa chữa các dây chằng, được mô tả trước đó. Phẫu thuật tái tạo thường hoạt động bằng cách thắt chặt dây chằng bị lỏng hoặc thay thế dây chằng bị lỏng bằng ghép gân.

3.3. Thắt chặt dây chằng

Trong quy trình này, bác sĩ phẫu thuật của bạn sẽ sử dụng mô dây chằng còn lại và lấy phần dây chằng bị chùng xuống. Thủ thuật này thường được thực hiện bằng cách tách một đầu của dây chằng ra khỏi vị trí của nó trên xương và di chuyển nó để nó trở nên chặt chẽ hơn. Sau đó, dây chằng được gắn lại vào xương ở vị trí mới và được giữ bằng chỉ khâu hoặc kim ghim.

3.5. Phương pháp Autograft

Nếu cần ghép gân để thay thế dây chằng lỏng lẻo, nó thường được lấy từ một nơi khác trong cùng đầu gối. Lấy mô từ cơ thể của chính bạn được gọi là tự động. Một kỹ thuật tự động phổ biến được sử dụng là một trong những loại gân gân kheo được gọi là gân semitendinosus. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng phần gân này có thể được loại bỏ mà không ảnh hưởng đến sức mạnh của chân. Điều này là do các cơ gân kheo khác lớn hơn và khỏe hơn có thể đảm nhận chức năng của gân bị loại bỏ. Trong phẫu thuật này, bác sĩ phẫu thuật của bạn sẽ sử dụng gân ghép để thay thế dây chằng bảo đảm bị hư hỏng. Các đầu của mảnh ghép gân được gắn vào xương bằng cách sử dụng chỉ khâu lớn hoặc kim loại.

3.5. Phương pháp Allograft

Một cách khác để thay thế một dây chằng chéo trước bị rách nặng là sử dụng một miếng dán tất . Đối với thủ tục này, bác sĩ phẫu thuật lấy mô ghép từ ngân hàng mô. Mô này thường được lấy ra từ người hiến tặng nội tạng vào thời điểm chết và được gửi đến ngân hàng mô. Ở đó, mô được kiểm tra nhiễm trùng, khử trùng và bảo quản trong tủ đông. Khi cần thiết, mô được bác sĩ phẫu thuật chỉ định và sử dụng để thay thế dây chằng chéo trước bị rách.

• KHÔNG tự ý tháo bỏ nẹp cố định trong thời gian tối thiểu 4 tuần đầu, luôn mang nẹp khi đi đứng, ngay cả trong khi ngủ, chỉ có thể tháo nẹp khi nghỉ ngơi tại chỗ và mau chóng mang lại ngay. Nếu bạn bỏ nẹp sớm sẽ làm dây chằng bị giãn yếu.
• KHÔNG bỏ nạng hỗ trợ trong 2 tuần đầu nếu bạn không muốn làm sưng gối sau mổ.
• KHÔNG co gối quá mức trong khoảng một tháng đầu tiên nếu không sẽ gây lỏng dây chằng.
• KHÔNG vận động hay đi lại quá nhiều trong giai đoạn sớm sau phẫu thuật để tránh sưng vùng mổ.
• KHÔNG đi lên đi xuống cầu thang bằng chân bị đau.
• KHÔNG tự mình lái xe 2 bánh và ngồi xổm trong khoảng 10 tuần đầu để hạn chế tối đa tai nạn làm đứt lại dây chằng.
• KHÔNG nằm bất động một tư thế hay không dám cử động vùng phẫu thuật dây chằng vì sợ đau hay sợ vết mổ không lành vì sẽ làm như vậy sẽ gây ứ trệ tuần hoàn, mô sẹo co rút.
• KHÔNG chơi thể thao hay chạy nhảy trong vòng 3 tháng đầu do dây chằng mới phẫu thuật chưa đủ vững chắc cho các tư thế vặn, xoắn, gập.
• KHÔNG tự ý tập luyện hay thực hiện sai các động tác không có trong hướng dẫn của bác sĩ vì tập sai sẽ làm ảnh hưởng đến sự vững chắc dây chằng và rất khó có thể sửa lại được).
• KHÔNG được thức khuya dậy sớm làm việc quá mức nếu bạn không muốn ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và tinh thần.
• KHÔNG kiêng cữ quá mức trong thực đơn hàng ngày, nhưng cần tránh các thức ăn có nguy cơ gây dị ứng cho cơ thể vì cơ thể cần nhiều dinh dưỡng tạo năng lượng cho quá trình phục hồi bệnh.

• Protein: Đậu nành, sữa, đậu, trứng, pho mát, thịt gia cầm, cá, thịt và các loại hạt đều là những nguồn protein tuyệt vời. Luôn bổ sung các loại thực phẩm trên đây để giúp xương và cơ bắp của bạn xây dựng lại và tạo một hệ thống miễn dịch đủ mạnh để chống lại nhiễm trùng.
• Vitamin C: Collagen trong cơ thể được tạo ra nhờ loại vitamin này. Khi cơ thể của bạn đang hồi phục, nó cần các mô liên kết khỏe mạnh và collagen là những gì các dây chằng và gân đó được tạo nên. Trái cây họ cam quýt, rau, quả mọng và khoai tây có thể giúp đảm bảo bạn nhận đủ vitamin C.
• Canxi: Khoáng chất này không được tạo ra trong cơ thể và xương của chúng ta liên tục mất đi một lượng nhỏ, để duy trì xương chắc khỏe cần một lượng canxi nhất định. Các loại sữa như sữa, pho mát và sữa chua thường là những nguồn chúng ta nghĩ đến đầu tiên, nhưng hãy nhai kỹ: rau bina, cải xoăn và hạt chia chứa nhiều canxi hơn nữa.
• Vitamin D: Chất dinh dưỡng này đảm bảo chúng ta có thể hấp thụ canxi từ thực phẩm chúng ta ăn và có thể được tìm thấy trong nước cam, sữa hạnh nhân và nhiều loại thực phẩm tương tự có chứa protein và canxi.

Trong khi những thực phẩm này giúp cơ thể bạn phục hồi sau khi phẫu thuật chỉnh hình, những tác động tích cực của chúng có thể bị loại bỏ bởi những thực phẩm khác. Đảm bảo tránh caffeine, rượu, quá nhiều đường và muối vì tất cả chúng đều có thể làm chậm quá trình liền xương bằng cách làm cơ thể bạn cạn kiệt chất dinh dưỡng. Trừ khi có lời khuyên khác của bác sĩ, hãy cố gắng lấy chất dinh dưỡng từ thực phẩm thay vì thực phẩm bổ sung vì thực phẩm giúp cơ thể hấp thụ chúng tốt hơn.

Nguồn tham khảo: epainassist.com