Lưu ý khi dùng thuốc kháng histamin điều trị dị ứng

Thuốc kháng histamin là một trong những loại thuốc được sử dụng phổ biến trong điều trị dị ứng. Tuy nhiên, thuốc có rất nhiều tác dụng không phụ và việc lạm dụng thuốc kháng histamin có thể dẫn tới những biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh.

1.1 Thuốc kháng histamin

Histamin là một trong những chất trung gian giữ vai trò quan trọng trong phản ứng dị ứng và sốc phản vệ. Histamin được tìm thấy trong khắp các mô ở bên trong cơ thể nhưng sự phân bố không đều nhau. Histamin được dự trữ nhiều nhất tại các hạt bài tiết và các mô của tế bào ưa kiềm trong các tế bào mast.

Khi histamin gắn với các thụ thể H1 gây ra một số phản ứng với cơ thể như sau:

• Trên hệ tim mạch: histamin là giãn mạch và tăng tính thấm mao mạch dẫn tới phù nề, viêm, ngứa, phát ban, tăng nhịp tim, tăng co bóp cơ tim và gây hạ huyết áp.
• Trên hệ hô hấp: gây sổ mũi, ngạt mũi, có thể gây co thắt cơ trơn khí phế quản, làm xuất hiện các cơn khó thở giống hen phế quản.
• Trên hệ thần kinh: histamin kích thích đầu tận cùng của dây thần kinh cảm giác gây ngứa và đau.

Khi histamin gắn với thụ thể H2 đặc biệt là ở tế bào thành dạ dày gây tăng tiết acid dịch vị, dễ dẫn đến loét dạ dày tá tràng.

1.2 Tác dụng của thuốc kháng histamin

Về cơ bản các thuốc kháng histamin đối kháng cạnh tranh với thụ thể histamin tại các tế bào đích làm cho histamin không gắn được với thụ thể nên không có tác dụng trên tế bào. Thuốc kháng histamin được chia thành 2 loại tương ứng với 2 loại thụ thể, đó là thuốc kháng histamin H1 và thuốc kháng histamin H2. Thuốc kháng histamin H2 chỉ cạnh tranh với tế bào thành dạ dày và làm giảm tiết dịch vị nơi có histamin tại thụ thể H2. Vì vậy thuốc kháng histamin H2 được sử dụng trong điều trị loét dạ dày - tá tràng. Đối với thuốc kháng histamin H1 được sử dụng trong điều trị dị ứng, nhưng chúng được chia thành 2 nhóm chính:

• Thuốc kháng histamin H1 thế hệ 1: phân bố khắp các tổ chức của cơ thể, gây ức chế hệ thần kinh trung ương làm chậm chạp, mơ màng và giảm sự tỉnh táo. Vì vậy thường được dùng cho chống nôn, chống say tàu xe nhưng gây ra tác dụng không mong muốn đó là khô miệng, mũi và họng.
• Thuốc kháng histamin H1 thế hệ 2: không gây ức chế hệ thần kinh trung ương do khó qua hàng rào máu não và không gây ra tác dụng không mong muốn. Một số loại thuốc như loratidin, acrivastin, cetirizin hydroclorid, fexofenadin,...

Các thuốc kháng histamin là những thuốc có tác dụng tốt trong các phản ứng dị ứng cấp tính, với các triệu chứng như: viêm mũi dị ứng, sổ mũi, nổi ban đỏ, mề đay, ban da, viêm mô liên kết dị ứng, viêm mao mạch dị ứng, viêm da dị ứng, hay các trường hợp bị côn trùng cắn,.. Bên cạnh đó thuốc còn được sử dụng trong những trường hợp say tàu xe, máy bay, trị buồn nôn, nôn trong thai nghén và sử dụng như thuốc an thần gây ngủ.

2.1 Không điều trị được nguyên nhân

Thuốc kháng histamin chỉ giúp điều trị triệu chứng dị ứng và không điều trị được tận gốc nguyên nhân nên bệnh nhân sẽ không khỏi bệnh được hoàn toàn. Do vậy, để điều trị được căn nguyên bệnh, điều quan trọng là phải tìm ra và loại trừ các tác nhân gây dị ứng như thay đổi thời tiết, thuốc, mỹ phẩm, khói bụi, thức ăn,... Việc dùng thuốc kháng histamin điều trị dị ứng cần phải kiên trì và dùng nhiều đợt mới hạn chế tái phát.

2.2 Sử dụng phối hợp với các loại thuốc khác

Trong trường hợp dị ứng nặng như sốc phản vệ, histamin sẽ giải phóng ồ ạt. Lúc này nếu chỉ sử dụng một mình thuốc kháng histamin H1 sẽ không thể giải quyết được mà cần phải phối hợp thêm với các biện pháp khác như: hồi sức cấp cứu, sử dụng thuốc trợ tim mạch (adrenalin), kèm thở oxy để hỗ trợ hô hấp,...

2.3 Không sử dụng trong trường hợp cần sự tỉnh táo

Một số thuốc kháng histamin hay được sử dụng trong các loại thuốc điều trị cảm cúm, sổ mũi, ho,... nhưng chúng có tác dụng không mong muốn là ức chế thần kinh trung ương. Do vậy không nên sử dụng thuốc đối với những trường hợp, công việc cần sự tỉnh táo như khi đang lái tàu xe, làm việc trên cao,... Tuyệt đối không uống rượu khi dùng thuốc.

Thuốc kháng histamin có tác dụng gây buồn ngủ nên có thể dùng trong trường hợp mất ngủ. Đặc biệt lưu ý, thuốc kháng histamin H1 chỉ nên dùng trong thời gian ngắn, khi các triệu chứng dị ứng đã giảm nên ngừng thuốc, không nên dùng kéo dài để tránh tình trạng lệ thuộc thuốc. Cần lưu ý khi sử dụng thuốc cho trẻ nhỏ, không được dùng kéo dài, vì có thể gây mệt mỏi và ảnh hưởng đến phát triển trí tuệ của trẻ.

2.4 Lưu ý khi sử dụng thuốc cho các đối tượng đặc biệt

Đối với nhiều phụ nữ trong thời kỳ mang thai có tình trạng viêm mũi dị ứng, hen phế quản, mề đay hay chàm nặng cần phải sử dụng thuốc chống dị ứng. Tuy nhiên, việc dùng thuốc phải tuyệt đối tuân thủ chỉ định của bác sĩ, chỉ nên sử dụng những thuốc có đầy đủ bằng chứng về độ an toàn.

Các loại thuốc kháng histamin H1 và H2 đều gây ra nhiều tác dụng không mong muốn, vì vậy cần tham khảo ý kiến bác sĩ, sao cho sử dụng đúng về liều lượng và thời gian dùng thuốc. Cần theo dõi các phản ứng của thuốc khi dùng cho các đối tượng đặc biệt như: trẻ em, phụ nữ có thai và cho con bú, người cao tuổi. Nhóm thuốc kháng histamin có nhiều biệt dược và được nhiều người sử dụng tự ý mua trong các trường hợp như như: say tàu xe, cảm sốt, hoặc dị ứng với thời tiết, thức ăn,... Thuốc cần để xa tầm tay của trẻ em, nếu không dùng hết vỉ thuốc nên loại bỏ theo quy định. Đặc biệt không tự ý sử dụng thuốc nếu không thật cần thiết.

Tóm lại, thuốc kháng histamin được sử dụng nhiều trong điều trị dị ứng. Tuy nhiên cần hết sức lưu ý khi sử dụng vì thuốc chỉ điều trị triệu chứng chứ không điều trị nguyên nhân, bên cạnh đó còn gây ra nhiều tác dụng không mong muốn. Vì vậy, cần uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ đặc biệt là nhóm đối tượng nhạy cảm và để xa tầm tay của trẻ em.