Hậu quả của cường lách do xơ gan

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Quốc Vĩnh - Bác sĩ Cấp cứu - Khoa Hồi sức - Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang.

Xơ gan là một căn bệnh có tiến triển một cách âm thầm nhưng gây ra những biến chứng vô cùng nguy hiểm. Cường lách do xơ gan chính là một trong những biến chứng nguy hiểm do xơ gan gây ra. Bệnh có thể gây ảnh hưởng về máu đối với người bệnh, thậm chí đe dọa tính mạng.

Cường lách do xơ gan hay còn gọi là lách to trong xơ gan (xơ gan lách to), đây là biến chứng vô cùng nguy hiểm do xơ gan gây ra.

Các tĩnh mạch từ hệ tiêu hóa: tĩnh mạch mạc treo tràng trên, tĩnh mạch mạc treo tràng dưới, tĩnh mạch thực quản dạ dày và tĩnh mạch lách đều đổ về tĩnh mạch cửa ở gan. Khi gan bị xơ hóa, tuần hoàn qua gan bị cản trở, máu sẽ bị ứ lại ở tĩnh mạch cửa từ đó gây ứ máu ngược trở lại các tĩnh mạch đi đến tĩnh cửa của gan, trong đó có tĩnh mạch lách. Sự ứ máu ở tĩnh mạch lách tăng dần gây tăng áp lực trong lách, làm cho lách to dần.

Cường lách do xơ gan thường có đặc điểm là lách to và xung huyết nhiều, do đó người bệnh dễ mắc nguy cơ chảy máu đường tiêu hóa do tĩnh mạch thực quản bị vỡ.

Thường tình trạng lách to xơ hóa hậu phát sinh sau khi ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch cửa có tăng áp lực. Lách thường bé lại sau khi chảy máu. Lách to trong xơ gan gây ảnh hưởng đến chức năng của gan chẳng hạn như suy giảm chức năng gan gây hình thành lách to.

Đối với những bệnh nhân bị xơ gan lách to bất thường, có thể điều trị bằng cách cắt lách khi chưa xuất hiện xơ gan hoặc bị xơ gan ở giai đoạn nhẹ nhằm giảm sự phát triển của xơ gan.

Ban đầu chi có lách to, nhưng về sau khi quá trình xơ gan phát triển, một số các biểu hiện khác sẽ xuất hiện, chẳng hạn như: tuần hoàn bàng hệ, cổ chướng, xuất huyết tiêu hóa do tĩnh mạch thực quản giãn vỡ, nội soi tiêu hóa sẽ giúp phát hiện và can thiệp. Nếu người bệnh không được xử lý kịp thời, tính mạng sẽ bị đe dọa do tình trạng chảy máu tiêu hóa một cách ồ ạt.

Nơi sản xuất tế bào máu trong thời kỳ bào thai chính là lách. Đây cũng chính là cơ sở tàng trữ những tế bào máu, khi cần thiết mới cho ra ngoại biên. Các tế bào máu già cỗi sẽ được lách tiêu hủy, đặc biệt là hồng cầu. Sản xuất miễn dịch và thực bào, chống đỡ nhiễm khuẩn bằng cách tạo ra kháng thể.

Cường lách do xơ gan có những đặc điểm cơ bản sau:

• Tế bào máu có một dòng hoặc cả 3 dòng đều giảm
• Tăng hoạt động của tủy xương hoặc bình thường
• Lách to
• Bệnh khỏi nhanh chóng khi cắt lách hoặc tạo shunt cửa chủ của gan

Lách giữ vai trò là thành viên của hệ huyết học, đồng thời còn là bộ phận của hệ miễn dịch giúp cơ thể chống lại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng bằng cách tạo ra kháng thể. Sau khi cơ thể bị vi khuẩn xâm nhập lách thường to.

Do sự cô lập, bắt giữ và lưu trữ các tế bào máu tại lách trong cường lách do xơ gan gây giảm 3 dòng tế bào máu do hiện tượng tăng áp lực tĩnh mạch cửa (biến chứng thường gặp trong xơ gan) gây ảnh hưởng tới lách.

Hồ chứa và lưu giữ tiểu cầu trong lách được tạo ra khi lách lớn dần khiến tiểu cầu bị giảm trong máu ngoại biên.

Không những chức năng gan bị suy giảm dần mà cường lách do xơ gan còn gây ảnh hưởng trực tiếp đến vai trò của lách. Lách to gây tác động tới hoạt động của cơ thể, chẳng hạn như gây lưu trữ tiểu cầu, tiểu cầu trong máu giảm, có khoảng gần 90% tiểu cầu dồn vào lách. do sự lớn lên và phát triển của hệ võng nội mô trong lách gây tăng phá hủy tiểu cầu và hồng cầu tại lách, lúc này cường lách tăng lưu giữ mới chuyển qua cường lách tăng phá hủy sau một quá trình lâu dài.

Cuối cùng mới đến bạch cầu giảm số lượng, số lượng bạch cầu ít bị ảnh hưởng do bạch cầu có khả năng di chuyển bằng chân giả, len lách qua các kẽ hở của hệ võng nội mô trong lách trong giai đoạn chưa tăng phá hủy tế bào máu tại lách. Khi hệ võng nội lách phát triển, số lượng bạch cầu bắt đầu giảm. Đây chính là trình tự giảm 3 dòng do cường lách thường thấy ở bệnh nhân xơ gan.

Xơ gan là quá trình tạo xơ thay thế dần trong gan, các tế bào gan đã bị tổn thương và phá hủy. Vì thế điều trị xơ gan là chủ yếu nhằm làm bệnh ngưng hoặc chậm tiến triển, đồng thời phòng ngừa và điều trị các biến chứng do bệnh gây ra trong đó có cường lách.

Tùy thuộc vào mức độ giãn của tĩnh mạch này là độ I, II, III hay IV, có kèm giãn tĩnh mạch ở dạ dày hay không sẽ quyết định tới phương pháp điều trị giãn tĩnh mạch thực quản do xơ gan. Qua thủ thuật nội soi thực quản - dạ dày, điều trị bằng chích xơ búi tĩnh mạch hoặc thắt vòng cao su búi tĩnh mạch giãn để phòng ngừa xuất huyết tiêu hóa trên do vỡ tĩnh mạch thực quản.

Đối với những bệnh nhân bị xơ gan lách to bất thường, có thể điều trị bằng cách cắt lách khi chưa xuất hiện xơ gan hoặc bị xơ gan ở giai đoạn nhẹ nhằm giảm sự phát triển của xơ gan. Một số trường hợp nối thông cửa chủ (bằng TIPS hoặc shunt tĩnh mạch nối trực tiếp từ tĩnh mạch cửa của gan đến tĩnh mạch chủ dưới, hoặc shunt tĩnh mạch cầu nối lách thận) để giảm áp cho tĩnh mạch cửa, từ đó giảm kích thước của lách giảm cường lách và cũng làm giảm nguy cơ xuất huyết tiêu hóa trên do giãn vỡ tĩnh mạch thực quản.

Điều trị nội khoa bằng thuốc chẹn beta (propranolol, nadolol..), nitrate (imdur) cũng có thể có lợi để giảm áp lực tĩnh mạch cửa khi chưa thể phẫu thuật hoặc thực hiện các biện pháp can thiệp khác.

Bên cạnh đó, bệnh nhân bị cường lách do xơ gan cần chú ý đến chế độ ăn uống. Ăn uống lành mạnh góp phần quan trọng trong điều trị xơ gan. Do đó, người bệnh cần ăn nhiều rau quả tươi, hạn chế ăn muối. Thay thế protein từ động vật bằng thực vật để hạn chế việc sản sinh NH3 gây hôn mê gan.