Nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa bệnh táo bón

Bài viết bởi Bác sĩ chuyên khoa I Lê Nguyễn Hồng Trâm - Bác sĩ Nội tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang

Táo bón được định nghĩa là số lần đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần. Theo tiêu chuẩn Rome định nghĩa chi tiết hơn về táo bón là người bệnh có ít nhất 2 trong các triệu chứng sau đây: Đi tiêu ít hơn 3 lần mỗi tuần, khó khăn trong đại tiện, phân cứng, cảm giác tắc nghẽn hậu môn trực tràng, cảm giác đi tiêu không hết, phải dùng tay hỗ trợ trong lúc đại tiên (một số người bệnh phải dùng tay moi phân hay đè ép thành bụng trong lúc đại tiện).

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến táo bón, nhưng có thể được chia thành hai nhóm chính: Táo bón nguyên phát và táo bón thứ phát.

Táo bón nguyên phát được chia thành ba loại sau: Táo bón vận động ruột bình thường, táo bón vận động ruột chậm và rối loạn chức năng sàn chậu.

• Táo bón vận động ruột bình thường là loại phổ biến nhất của nhóm táo bón nguyên phát. Mặc dù, phân đi qua đại tràng với tốc độ bình thường, nhưng người bệnh cảm thấy khó khăn trong đại tiện.
• Táo bón vận động ruột chậm được đặc trưng bởi giảm hoạt động vận động đại tràng và xảy ra phổ biến hơn ở nữ giới. Người bệnh có thể có chướng bụng nhẹ hoặc sờ thấy phân trong đại tràng sigma.
• Rối loạn chức năng sàn chậu: Người bệnh thường than phiền thời gian đại tiện kéo dài, cảm giác đi tiêu không hết hoặc phải sử dụng áp lực đè vào sàn chậu trong khi đại tiện để cho phân thoát ra.

Nguyên nhân táo bón thứ phát do chế độ sinh hoạt và ăn uống không hợp lý

• Uống không đủ nước (làm phân khô cứng);
• Lượng chất xơ ăn vào không đủ (chất xơ có nhiều trong ngũ cốc, trái cây và rau quả);
• Uống nhiều cà phê, trà hoặc rượu (những chất này có tác dụng lợi tiểu, làm người bệnh đi tiểu nhiều dẫn đến mất nước tương đối, gây ra sự tăng hấp thụ nước từ ruột và làm phân cứng hơn gây ra táo bón);
• Ăn nhiều thực phẩm giàu chất béo động vật (kể cả các sản phẩm từ sữa, thịt và trứng), đường tinh luyện;
• Bỏ qua cảm giác muốn đi tiêu, nhịn đi tiêu (có nghĩa là khi có cảm giác mắc đi tiêu nhưng người bệnh bỏ qua, có thể là do họ ngại sử dụng nhà vệ sinh công cộng hay do bận rộn)...Nếu điều này xảy ra kéo dài, sau một thời gian, người bệnh có thể mất cảm giác muốn đi tiêu và gây ra táo bón;
• Ít vận động cũng có thể gây ra táo bón.

Nguyên nhân cấu trúc

• Nứt hậu môn
• Trĩ huyết khối
• Khối u gây tắc nghẽn ống tiêu hóa,
• To trực tràng vô căn.

Các nguyên nhân toàn thân

Bao gồm tăng calci máu, cường cận giáp, hạ kali máu, suy giáp, mang thai.

Táo bón là triệu chứng phổ biến khi mang thai có thể do một số yếu tố như: Áp lực cơ học của tử cung đè lên ruột, thay đổi nội tiết tố khi mang thai làm chậm vận động ruột, thay đổi chế độ ăn, vết nứt hậu môn, trĩ, uống thuốc sắt trong khi mang thai.

Nguyên nhân rối loạn thần kinh

Do các bệnh đột quỵ, bệnh Parkinson, tổn thương tủy sống, chấn thương đầu.

Nguyên nhân do các bệnh mô liên kết

Do các bệnh xơ cứng bì, lupus.

Các vấn đề về tâm lý như trầm cảm, lo lắng cũng có thể góp phần vào sự phát triển của bệnh táo bón. Người lớn tuổi dễ bị táo bón do chế độ ăn uống kém và uống không đủ nước, ít tập thể dục, tác dụng phụ của các loại thuốc, thói quen đi cầu kém.

Ngoài ra, một số loại thuốc có thể gây táo bón phổ biến bao gồm: Thuốc chống trầm cảm, kim loại, thuốc kháng cholinergic, thuốc kháng axit (hợp chất nhôm và canxi), thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn kênh canxi (verapamil), thuốc chống viêm không steroid (ibuprofen và diclofenac), thuốc có chứa chất gây nghiện (codein và morphin), nhiều loại thuốc hướng tâm thần, thuốc chống co giật...

Chìa khóa để điều trị hầu hết người bệnh bị táo bón là điều chỉnh chế độ ăn uống, bao gồm:

• Tăng sử dụng lượng chất xơ: Chất xơ có sẵn từ các nguồn tự nhiên rất đa dạng như trái cây, rau và ngũ cốc. Sử dụng chất xơ nguồn gốc tự nhiên có ưu điểm vượt trội về mặt dinh dưỡng so với việc bổ sung chất xơ tinh khiết. Tuy nhiên, việc khuyên người bệnh ăn nhiều trái cây và rau quả có thể chưa đem lại hiệu quả như mong muốn, vì thế người bệnh có thể bổ sung chất xơ tinh khiết như psyllium hoặc methylcellulose. Nói chung, việc bổ sung chất xơ là an toàn và hiệu quả nếu uống đủ nước. Chúng không phải là thuốc nhuận tràng và phải được dùng thường xuyên (cho dù bạn có bị táo bón hay không) để giúp bạn tránh táo bón trong tương lai.
• Tăng lượng nước uống vào: Người bệnh nên được uống ít nhất 8 ly nước mỗi ngày (1,5 đến 2 lít nước).
• Giảm việc sử dụng thực phẩm gây táo bón như thực phẩm giàu chất béo động vật (kể cả các sản phẩm từ sữa, thịt và trứng), đường tinh luyện, cà phê, trà và rượu.

Thử những bài tập thể dục có tác dụng ở những vị trí từ đầu gối đến ngực, những vị trí này có thể kích hoạt nhu động ruột. Tập khoảng 15 phút mỗi ngày.

Bạn nên thực hiện thói quen đi vệ sinh vào cùng một thời điểm mỗi ngày, tốt nhất là sau bữa ăn và cho phép có đủ thời gian dành cho việc đại tiện.

Nếu các biện pháp ban đầu này thất bại, các bác sĩ có thể kê một số loại thuốc nhuận tràng trong thời gian ngắn hạn. Người bệnh nên tham khảo ý kiến ​​bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ thuốc nào. Một số thuốc nhuận tràng phổ biến bạn có thể tham khảo như sau

• Polyethylene glycol (Miralax) là thuốc nhuận tràng thẩm thấu, không được hấp thụ bởi ruột, làm giữ nước trong ruột giúp phân mềm hơn.
• Linaclotide (Linzess) kích thích các thụ thể nằm trên nhung mao của ruột non, tạo ra dung dịch đẳng trương, làm cho phân mềm hơn và làm khởi động vận động ruột.
• Các loại đường không thể hấp thu như lactulose và sorbitol
• Thuốc nhuận tràng muối như magie hydroxit, hoặc natri photphat không được khuyến cáo nếu người bệnh bị suy thận.

Điều trị các nguyên nhân cấu trúc gây táo bón thứ phát như nứt hậu môn, trĩ, bán tắc ruột...

Nếu táo bón mạn tính kéo dài có thể dẫn đến các biến chứng sau:

• Trĩ.
• Vết nứt hậu môn.
• Táo bón mãn tính có thể gây ra sự tích tụ của phân cứng, phân bị kẹt trong ruột, đôi khi gây tắc ruột do phân.
• Sa trực tràng: Tình trạng táo bón kéo dài làm cho các mô của trực tràng thường xuyên căng giãn, lâu dần có thể gây ra tình trạng sa phần niêm mạc ống hậu môn và về sau kéo theo cả niêm mạc tuyến của trực tràng gây ra sa trực tràng.

Bệnh táo bón do rất nhiều nguyên nhân gây ra, mỗi nguyên nhân cụ thể sẽ có phương pháp điều trị khác nhau. Vì thế, trong các trường hợp xuất hiện các dấu hiệu sau đây, người bệnh nên đến các trung tâm y tế để được thăm khám và điều trị khi cần thiết.

• Các triệu chứng táo bón nặng lên và kéo dài hơn ba tuần.
• Thay đổi đáng kể thói quen đại tiện (táo bón xen kẽ với tiêu chảy).
• Đau dữ dội ở hậu môn khi đi tiêu.
• Chảy máu trực tràng.
• Bệnh trĩ.
• Vết nứt hậu môn.
• Rò trực tràng hoặc sa trực tràng.
• Nôn kèm với táo bón và đau bụng (điều này có thể gợi ý tắc ruột )
• Táo bón liên tục, đi kèm với đau bụng và sốt.

Ngoài ra, người bệnh cũng nên đi khám nếu xuất hiện các triệu chứng khác như mệt mỏi, khả năng chịu đựng kém và thời tiết lạnh có thể gợi ý bệnh suy giáp.

Để phòng ngừa táo bón, bạn cần chú ý:

• Ăn chế độ ăn nhiều chất xơ: Nguồn chất xơ tốt là trái cây, rau, các loại đậu, bánh mì và ngũ cốc nguyên hạt.
• Uống 1,5 đến 2 lít nước mỗi ngày.
• Tránh các chất chứa caffeine.
• Giảm các chất béo động vật (kể cả các sản phẩm từ sữa, trứng).
• Đi tiêu khi có nhu cầu.
• Tập thể dục thường xuyên, ít nhất 30 phút mỗi ngày, hầu hết các ngày trong tuần.

Bệnh táo bón là bệnh tiêu hóa thường gặp và do nhiều nguyên nhân gây ra, tùy nguyên nhân cụ thể mà người bệnh có phương án điều trị phù hợp. Phòng ngừa táo bón bằng cách bổ sung nhiều chất xơ, duy trì chế độ dinh dưỡng, vận động hợp lý.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Michael Camilleri, Joseph A.Murray, Diarrhea and constipation, Harrison,s gastroenterology and hepatology, 17th Edition.
2. Bharucha AE, et al, (2013), American Gastroenterological Association technical review on constipation, Gastroenterology, 144 (1), 218-238.