Huyết khối động mạch do xơ vữa (AT)

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Phạm Văn Hùng - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Huyết khối động mạch là cục máu đông phát triển trong động mạch. Điều này rất nguy hiểm vì có thể cản trở hoặc ngừng dòng chảy của máu đến các cơ quan chính, chẳng hạn như tim hoặc não. Nguyên nhân hình thành huyết khối động mạch chủ yếu là do tình trạng xơ vữa động mạch. Theo đó, các triệu chứng của huyết khối động mạch phụ thuộc vào nơi hình thành cục máu đông trên nền mảng bám thành nội mạch.

Động mạch là các mạch máu mang máu giàu oxy và dưỡng chất từ tim cung cấp đến các cơ quan. Huyết khối động mạch xảy ra khi cục máu đông hình thành trong động mạch. Có thể được xem tương tự như huyết khối tĩnh mạch sâu, huyết khối động mạch chỉ ảnh hưởng đến động mạch thay vì tĩnh mạch. Các động mạch thường lớn hơn và mang nhiều máu hơn.

Nguyên nhân gây hình thành huyết khối động mạch chủ yếu nhất là do xơ vữa động mạch. Bản chất các mảng xơ vữa động mạch có thành phần là chất béo dư thừa, canxi và các sản phẩm chuyển hóa tại chỗ của nội mạch. Khi mảng bám lớn dần, lòng mạch càng bị thu hẹp. Dưới dòng máu áp lực cao, mảng xơ vữa động mạch bị bong tróc, cuốn theo dòng máu, tạo thành huyết khối động mạch do xơ vữa, gây tắc nghẽn các đoạn mạch hạ lưu.

Chính vì thế, huyết khối động mạch do xơ vữa có thể gây ra các hiện tượng đe dọa tính mạng, chẳng hạn như đau tim hoặc đột quỵ khi làm tắc nghẽn mạch máu nuôi tim là động mạch vành hay các mạch máu trên não.

Các triệu chứng của huyết khối động mạch do xơ vữa là phụ thuộc vào vị trí của cục máu đông gây tắc nghẽn lòng mạch. Một số triệu chứng của tình trạng huyết khối có thể bao gồm:

• Đau ở một chân
• Đau cách hồi khi đi lại
• Chân hoặc tay bị sưng
• Tức ngực
• Tê ở một bên của cơ thể
• Yếu ở một bên của cơ thể
• Thay đổi tri giác

Tuy nhiên, nhiều người có thể sẽ không gặp phải triệu chứng nào do huyết khối động mạch do xơ vữa gây ra nếu huyết khối không làm tắc mạch hoàn toàn hay vùng bị tắc mạch có tuần hoàn bàng hệ tiếp tục nuôi dưỡng. Tuy vậy, người bệnh vẫn luôn phải đối diện với nguy cơ bị tắc mạch do huyết khối động mạch do xơ vữa ở bất kỳ vị trí nào trong tương lai.

Các biến chứng có thể xảy ra của huyết khối động mạch do xơ vữa bao gồm:

• Nhồi máu cơ tim: Các triệu chứng của cơn đau tim do nhồi máu cơ tim có thể bắt đầu là tức ngực, hay đau ngực, lan lên hàm, lưng hoặc cổ, cho đến khó thở, choáng váng, trụy mạch.
• Đột quỵ nhồi máu não: Các triệu chứng của tai biến mạch máu não có thể là tê một bên cơ thể, đi lại khó khăn, mất thị lực một phần hoặc hoàn toàn ở một mắt, nhìn đôi, nói lắp, méo miệng.

Các thói quen hành vi và tình trạng sức khỏe của một người có thể khiến họ có nguy cơ mắc bệnh huyết khối động mạch cao hơn so với người khác.

Một số yếu tố nguy cơ có thể gây ra cục máu đông do xơ vữa trong động mạch bao gồm:

• Hút thuốc lá
• Bệnh đái tháo đường
• Huyết áp cao
• Cholesterol cao
• Béo phì
• Chế độ ăn uống mất cân bằng
• Có tiền sử gia đình bị huyết khối động mạch
• Lối sống thụ động
• Cao tuổi.

Một bệnh sử, tiền sử với sự tham gia của nhiều yếu tố nguy cơ giúp bác sĩ nhanh chóng hướng tới chẩn đoán huyết khối động mạch do xơ vữa. Tuy nhiên, khả năng mắc phải chứng rối loạn đông máu hay có các yếu tố nguy cơ phát triển một cục máu đông cũng tránh bỏ sót.

Để phát hiện cục máu đông, các bác sĩ thường đề nghị những nghiên cứu hình ảnh để đánh giá các động mạch. Công cụ thường dùng đầu tiên là siêu âm doppler mạch máu vì cục máu đông có thể gây thay đổi âm thanh của động mạch.

Bên cạnh đó, điện tâm đồ, đo hoạt động điện của tim, cũng có thể gián tiếp chỉ ra lưu lượng dòng chảy của máu trong mạch vành, phát hiện sớm khả năng huyết khối động mạch do xơ vữa gây tắc nghẽn, dẫn đến thiếu máu cơ tim.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị các thủ thuật xâm lấn hơn, chẳng hạn như chụp động mạch xóa nền. Nguyên lý của phương pháp này là chụp X-quang mạch máu, dựa trên sự hiện diện của thuốc cản quang trong lòng mạch thông qua việc luồn một ống thông vào động mạch ở đùi, cánh tay hoặc bẹn của bệnh nhân.

Các bác sĩ có thể đề nghị các biện pháp sau để điều trị huyết khối động mạch:

Dùng thuốc tiêu sợi huyết

Thuốc tiêu sợi huyết sẽ làm loãng máu để giúp làm tan cục máu đông. Chỉ định này thường đặt ra khi huyết khối động mạch do xơ vữa làm tắc động mạch cấp tính, giúp tái lưu thông máu kịp thời, giảm thiểu nguy cơ hoại tử cơ quan đích.

Vì thuốc tiêu sợi huyết có thể làm tan cục máu đông nhanh hơn nên chúng cũng có thể gây chảy máu nguy hiểm. Sau đó, chỉ định này sẽ được duy trì tác dụng bằng các thuốc chống đông máu, giúp khả năng hình thành cục máu đông khác trong tương lai.

Trong trường hợp bị xơ vữa động mạch hình thành huyết khối gây đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim, người bệnh có thể phải điều trị suốt đời.

Can thiệp ngoại khoa

Các loại thủ thuật hay phẫu thuật để điều trị huyết khối động mạch do xơ vữa khi làm tắc nghẽn động mạch vành nuôi tim bao gồm phẫu thuật bắc cầu động mạch vành và nong mạch bằng bóng kết hợp đặt stent.

Trong phẫu thuật bắc cầu động mạch vành, bác sĩ sẽ lấy một mạch máu từ một bộ phận khác của cơ thể để bắc cầu qua đoạn bị tắc nghẽn.

Trong thủ thuật nong mạch bằng bóng kết hợp đặt stent, bác sĩ chỉ tiếp cận qua đường rạch da nhỏ và thực hiện bằng các dụng cụ nội mạch qua da.

Ngoài ra, phẫu thuật bóc tách nội mạc động mạch cảnh có thể được xem xét trong các trường hợp bệnh nhân đột quỵ do huyết khối động mạch do xơ vữa từ động mạch cảnh.

Thay đổi lối sống

Vì nguyên nhân của việc hình thành huyết khối động mạch trong các trường hợp này là do tình trạng xơ vữa động mạch, các điều chỉnh thay đổi lối sống như bỏ thuốc lá, kiểm soát tốt huyết áp, đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường, rối loạn lipid máu, tăng cường hoạt động thể lực... có thể giúp giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh.

Đồng thời, việc điều trị nội khoa đối với các bệnh lý nêu trên cần được tuân thủ suốt đời với sự theo dõi, đánh giá định kỳ của bác sĩ.

Tóm lại, huyết khối động mạch do xơ vữa khi gây tắc nghẽn các mạch máu quan trọng có thể đe dọa tính mạng. Nhiều người có thể đã tiềm ẩn khả năng mắc bệnh, nhất là các đối tượng có nhiều yếu tố nguy cơ, cho đến khi xảy ra triệu chứng hay các biến cố cấp tính. Theo đó, việc phát hiện sớm bằng cách tầm soát và điều trị kịp thời có thể phòng tránh được những biến chứng huyết khối gây tắc nghẽn động mạch đáng tiếc trong tương lai.

Nguồn tham khảo: medicalnewstoday.com