Nguyên nhân gây xơ vữa động mạch vành

Xơ vữa mạch vành là bệnh lý rất thường gặp trong đời sống hiện đại. Trong đó, xơ vữa động mạch tim là một trong các tổn thương đáng sợ nhất của tình trạng này. Khi đó, dòng máu nuôi tim bị hạn chế, tim bị thiếu máu cục bộ, giảm khả năng co bóp. Người bị mắc bệnh này tim có thể gặp phải nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Phạm Văn Hùng - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Xơ vữa động mạch là tình trạng thành mạch bị xơ cứng kèm thu hẹp lòng mạch do các mảng xơ vữa làm dòng máu lưu thông hạn chế, gây thiếu máu nuôi đến cơ quan. Nếu tình trạng này xảy ra tại mạch máu nuôi tim thì được gọi là xơ vữa động mạch vành.

Khi mạch máu bị tắc hẹp ở cơ quan nào thì có biểu hiện thiếu máu cục bộ tại cơ quan đó. Đối với tổn thương động mạch tại tim sẽ gây nhồi máu cơ tim hay bệnh tim thiếu máu cục bộ, lâu dài sẽ gây suy tim. Lúc này, bệnh nhân sẽ có cảm giác mệt mỏi, khó thở khi gắng sức, lâu ngày tiến triển thành khó thở liên tục, khó thở khi nằm đầu thấp, phù chân, tiểu ít. Khi xơ vữa động mạch vành đến giai đoạn này là lúc bệnh đã trở nặng, suy giảm chất lượng cuộc sống.

• Chế độ ăn thiếu lành mạnh: Ăn nhiều chất béo bão hòa, mỡ động vật và chất béo chuyển hóa có trong một số bánh quy, bánh nướng, thịt đỏ. Các sản phẩm từ sữa có chất béo cũng sẽ làm tăng cholesterol toàn phần, làm tăng hình thành mảng lipid lắng đọng trên thành mạch.
• Béo phì, chu vi vòng eo lớn: Đây là dấu hiệu của hội chứng rối loạn chuyển hóa, là yếu tố nguy cơ tăng xơ vữa không chỉ riêng mạch vành.
• Lười vận động, tập thể dục: Vận động thường xuyên giúp tăng cường HDL-cholesterol. Do đó, nếu ít vận động, nguy cơ bị rối loạn lipid máu sẽ tăng lên, cũng gián tiếp làm xơ vữa động mạch vành.
• Hút thuốc: Hút thuốc lá làm hỏng các thành mạch máu, giảm mức HDL-cholesterol trong máu, làm cho LDL-cholesterol dư thừa tích tụ, cấu thành mảng xơ vữa động mạch vành.
• Tuổi già: Chuyển hóa lipid thay đổi, tăng quá trình dự trữ hơn quá trình thoái giáng, làm ứ đọng lại trong máu, mô cơ quan. Không chỉ vậy, tính đàn hồi của thành mạch giảm dần khi tuổi tăng lên, làm thành mạch trở nên xơ cứng hơn.
• Bệnh tiểu đường, bệnh thận mạn, suy giáp: Các bệnh lý chuyển hóa mạn tính làm ảnh hưởng con đường chuyển hóa lipid máu.
• Tăng huyết áp: Áp lực trong lòng mạch đặt trên thành mạch cao làm tổn thương lớp nội mô, mất tính toàn vẹn nên dễ bị các phân tử lipoprotein bám dính vào, tạo thành mảng xơ vữa.

Tất cả các triệu chứng của xơ vữa động mạch vành có thể xuất hiện một cách đột ngột hoặc phát triển dần dần qua thời gian. Dưới đây là các triệu chứng thường gặp khi mắc bệnh xơ vữa động mạch vành:

• Đau thắt ngực hoặc cảm giác nặng ngực: Đây là triệu chứng phổ biến nhất của xơ vữa động mạch vành. Bệnh nhân có thể trải qua cảm giác đau nhói hoặc nặng ở ngực, thường xuất hiện khi hoạt động nặng hoặc trong tình trạng căng thẳng. Đau thắt ngực có thể lan ra cánh tay trái hoặc vai.
• Thở khò khè: Bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc thở, đặc biệt là khi hoạt động vận động. Thở khò khè là kết quả của không đủ máu và dưỡng chất đến cơ tim để đáp ứng nhu cầu tăng cường của cơ tim trong quá trình vận động.
• Mệt mỏi dễ dàng: Người bị xơ vữa động mạch vành thường cảm thấy mệt mỏi nhanh chóng, ngay cả khi hoạt động ít. Điều này là do cơ tim không đủ máu để cung cấp năng lượng cho cơ thể.
• Đau ngực kéo dài: Đôi khi, đau thắt ngực có thể kéo dài và không giảm đi sau nghỉ ngơi hoặc sử dụng thuốc.
• Cảm giác buồn nôn: Bệnh nhân có thể cảm thấy buồn nôn hoặc mửa mà không liên quan đến tiêu hóa thức ăn. Đây là một triệu chứng hiếm gặp nhưng có thể xảy ra.

Mỗi người có thể trải qua các triệu chứng khác nhau, và nó có thể thay đổi từ ngày này sang ngày khác.

Xơ vữa động mạch vành nếu không được quản lý hoặc điều trị kịp thời, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe. Một số biến chứng nguy hiểm của bệnh, có thể kể đến:

• Cơn đau tim: Đây là biến chứng nghiêm trọng nhất của xơ vữa động mạch vành. Cơn đau tim xảy ra khi một phần của cơ tim bị tắc nghẽn hoàn toàn, thường là do một huyết khối tạo thành trên mạch máu cung cấp cho cơ tim. Điều này gây ra tổn thương cơ tim và có thể gây ra tổn hại nghiêm trọng cho sức khỏe hoặc thậm chí gây tử vong.
• Đột quỵ: Nếu mạch máu đến não bị tắc nghẽn bởi huyết khối hoặc mảng xơ vữa, đột quỵ có thể xảy ra. Đột quỵ là tình trạng mất khả năng điều khiển một phần của cơ thể hoặc mất khả năng nói chuyện một cách bình thường.
• Suy tim: Xơ vữa động mạch vành có thể dẫn đến suy tim, tình trạng mà cơ tim không còn có khả năng bơm máu hiệu quả. Suy tim có thể dẫn đến các triệu chứng như sưng chân, khó thở và mệt mỏi dễ dàng.
• Rối loạn nhịp tim: Bệnh có thể gây ra các rối loạn nhịp tim, như nhịp tim nhanh hoặc nhịp tim chậm. Những rối loạn này có thể dẫn đến nguy cơ đột quỵ.
• Bệnh mạch vành đa nang: Xơ vữa có thể ảnh hưởng đến nhiều mạch máu cung cấp cho cơ tim, dẫn đến bệnh mạch vành đa nang. Điều này gia tăng nguy cơ các biến chứng và tăng sự phức tạp của điều trị.
• Tắc nghẽn mạch máu bất ngờ: Trong trường hợp tắc nghẽn mạch máu xảy ra một cách bất ngờ, bệnh nhân có thể trải qua cơn đau tim ngay lập tức. Điều này có thể dẫn đến tử vong hoặc tổn thương tim nghiêm trọng.

Việc chẩn đoán bệnh xơ vữa động mạch vành được dựa vào lời khai của bệnh nhân và các xét nghiệm, hình ảnh học. Đó là bằng chứng của các dấu hiệu của thiếu máu cục bộ cơ tim trên lâm sàng và cận lâm sàng.

Bệnh nhân thường than phiền về các triệu chứng của bệnh này làm giảm khả năng gắng sức so với trước đây. Cụ thể là khi mang vác vật nặng, leo cầu thang, đi bộ quãng đường dài, người bệnh thấy nặng ngực, khó thở, hụt hơi và mệt mỏi, phải ngồi nghỉ một lúc mới thuyên giảm. Càng ngày khả năng làm việc càng giảm dần, thậm chí những việc sinh hoạt hằng ngày như thay quần áo, tự chăm sóc bản thân cũng khiến người bệnh gặp khó khăn. Khi chức năng có bóp của tim bị suy giảm nghiêm trọng, bệnh nhân có triệu chứng cả khi nghỉ ngơi, nặng ngực và khó thở liên tục, phải ngồi dậy để thở.

Nếu lòng mạch bị mảng xơ vữa thu hẹp lại đột ngột bị tắc hoàn toàn do huyết khối hay mảng bong tróc từ nơi khác đến sẽ khiến cho bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim cấp. Người bệnh đau ngực trái dữ dội khi đang nghỉ và kéo dài trên 20 phút, không giảm khi nghỉ. Mức độ đau nặng nề khiến người bệnh phải nhập viện. Nếu chậm trễ, vùng cơ tim hoại tử lớn, chức năng bơm máu không còn được đảm bảo đôi khi sẽ gây nguy kịch đến tính mạng.

Hình ảnh xơ vữa động mạch vành gây thiếu máu cục bộ cơ tim nhận thấy đầu tiên trên điện tâm đồ. Nếu vùng thiếu máu nặng nề sẽ gây rối loạn vận động vùng trên siêu âm, buồng tim giãn lớn và chụp X - quang thấy bóng tim to. Trong trường hợp các dấu hiệu này không rõ ràng, bác sĩ sẽ yêu cầu đánh giá chức năng tim mạch gắng sức bằng cách cho bệnh nhân vận động hay dùng thuốc tăng co bóp cơ tim, từ đó tình trạng thiếu máu được bộc lộ rõ ràng hơn.

Ngoài ra, hình ảnh học xâm lấn bằng cách chụp cắt lớp vi tính động mạch vành với thuốc cản quang sẽ cho kết quả cụ thể nhánh động mạch nào bị xơ vữa, vị trí và mức độ tắc hẹp là bao nhiêu. Hơn thế nữa, với công cụ chụp mạch vành can thiệp, không chỉ nhận được kết quả tim mạch mà bác sĩ còn có thể can thiệp trực tiếp trên mạch vành bị tổn thương, giúp tái lưu thông dòng máu nuôi tim.

Để không bị xơ vữa động mạch vành hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh này, có một số biện pháp và thói quen lành mạnh bạn có thể thực hiện.

● Duy trì lối sống lành mạnh: Hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa, cholesterol cao, và thức ăn nhanh chóng. Ưu tiên thức ăn giàu chất xơ, rau xanh, trái cây và các nguồn protein gọn nhẹ như gà, cá và đậu hạt.

● Kiểm soát cân nặng: Duy trì cân nặng trong khoảng phù hợp, tránh thừa cân hoặc béo phì. Thừa cân có thể tạo điều kiện cho bệnh tim mạch.

● Thực hiện vận động thường xuyên: Tập thể dục đều đặn giúp cải thiện sức khỏe tim mạch và kiểm soát cân nặng. Tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần được khuyến nghị.

Ngừng hút thuốc lá: Hút thuốc lá là yếu tố nguy cơ lớn cho xơ vữa động mạch vành. Ngừng hút thuốc sẽ giúp cải thiện tình hình sức khỏe tim mạch.

● Kiểm soát huyết áp: Huyết áp cao là một trong những yếu tố nguy cơ cho xơ vữa động mạch vành. Kiểm soát huyết áp thông qua chế độ ăn lành mạnh và thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ.

● Quản lý căng thẳng: Căng thẳng có thể góp phần vào xơ vữa động mạch. Học cách thực hiện kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga, hoặc thể dục để giảm căng thẳng.

● Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Điều này bao gồm thực hiện các xét nghiệm y tế định kỳ và kiểm tra tim mạch. Sự theo dõi sức khỏe thường xuyên có thể giúp phát hiện sớm bất kỳ vấn đề sức khỏe tim mạch nào.

● Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Nếu bạn có tiền sử gia đình về xơ vữa động mạch hoặc yếu tố nguy cơ khác, hãy thảo luận với bác sĩ về cách kiểm soát nguy cơ cá nhân của bạn.

● Uống rượu một cách có kiểm soát: Nếu bạn tiêu thụ rượu, hãy làm điều này một cách có kiểm soát. Đối với phần lớn người, điều này nên giới hạn là một đơn vị rượu mỗi ngày.

Ngăn ngừa xơ vữa là một quá trình kéo dài và đòi hỏi sự cam kết về lối sống lành mạnh.

Bệnh nhân xơ vữa động mạch vành có thể lựa chọn thăm khám và điều trị tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec. Tại đây có đội ngũ bác sĩ chuyên môn Tim mạch gồm những Giáo sư, Tiến sĩ, bác sĩ Chuyên khoa 2, Thạc sĩ giàu kinh nghiệm, có uy tín lớn trong lĩnh vực điều trị nội khoa, ngoại khoa, thông tim can thiệp. Vinmec cũng chú trọng ứng dụng các kỹ thuật cao cấp trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh lý tim mạch, sử dụng hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại, đạt chuẩn quốc tế.

Ngoài ra Vinmec còn có sự hợp tác chuyên môn với những đơn vị y tế có uy tín lớn trên thế giới, không ngừng củng cố và nâng cao chuyên môn trong việc khám chữa bệnh.

Thạc sĩ, Bác sĩ Phạm Văn Hùng đã có 30 năm kinh nghiệm về khám và điều trị các bệnh lý nội khoa, đặc biệt về chuyên khoa Nội tim mạch: động mạch vành, suy tim, van tim, rối loạn nhịp tim...Thạc sĩ, Bác sĩ Hùng từng giữ chức Phó Trưởng khoa Nội Tim mạch và Trưởng Đơn vị Tim mạch Can thiệp tại Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng và hiện đang làm việc tại Khoa Khám bệnh và Nội khoa, Nội Tim mạch, Tim mạch Can thiệp tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.