Các biện pháp xác định tình trạng dậy thì sớm ở trẻ

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Tiến sĩ, Bác sĩ Bùi Phương Thảo - Trung tâm Nhi, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City. Bác sĩ Thảo đã có hơn 20 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực Nhi khoa, hiện bác đang công tác tại Bệnh viện Nhi trung ương. Thế mạnh của bác là chẩn đoán, điều trị và chăm trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, khám điều trị nội tiết.

Dậy thì sớm ngày càng hay gặp trong cuộc sống hiện đại, dậy thì sớm mang đến những thay đổi về thể chất, tâm lý cho trẻ, gây nên những lo lắng, hoang mang cho trẻ và bố mẹ. Việc chẩn đoán sớm tình trạng dậy thì sớm là hết sức quan trọng.

Dậy thì là giai đoạn quan trọng của cuộc đời, là bước chuyển tiếp giữa thời kỳ trẻ con và người trưởng thành. Dưới góc độ sinh lý học dậy thì là thời kỳ trưởng thành về sinh dục, có nghĩa là khi dậy thì là bắt đầu có khả năng sinh sản, ở bé trai biểu hiện bằng lần phóng tinh lần đầu, còn ở trẻ gái biểu hiện bằng có kinh nguyệt lần đầu.

Bình thường, bé trai bắt đầu dậy thì từ khoảng 9 đến 14 tuổi, trẻ gái dậy thì sớm hơn khoảng từ 8 đến 13 tuổi. Dậy thì sớm là dậy thì trước 9 tuổi ở bé trai và trước 8 tuổi ở bé gái.

Dậy thì sớm gồm 2 loại

• Dậy thì sớm trung ương: Do nồng độ GnRH tăng cao từ sự hoạt động sớm của trục dưới đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục.
• Dậy thì sớm sớm ngoại vi: Các hormon steroid sinh dục tăng cao do bệnh lý tuyến sinh dục hay thượng thận..

Dậy thì sớm gây ra những ảnh hưởng về thể chất và tâm sinh lý của trẻ như: Hạn chế phát triển chiều cao sau này, gây tâm lý hoang mang, lo lắng cho trẻ, nguy cơ quan hệ tình dục sớm và các hậu quả của nó...

Dậy thì sớm đa số là do sự trưởng thành trước thời hạn, tuy nhiên có một số nguyên nhân là do bệnh lý gây ra như các bệnh lý nội tiết (U tuyến yên, u tuyến giáp, bệnh lý tuyến thượng thận, u buồng trứng, u tinh hoàn...)

Để xác tình trạng dậy thì sớm của trẻ cần xác định rõ 2 vấn đề:

• Thứ 1 trẻ đang có các biểu hiện dậy thì (Về biểu hiện bên ngoài và các xét nghiệm sinh hóa)
• Thứ 2 xác định tình trạng dậy thì sớm là do nguyên nhân gì (Chỉ là tình trạng phát triển sớm hay là có bệnh lý).

2.1 Các biểu hiện bên ngoài

Các biểu hiện bên ngoài là biện pháp đầu tiên, giúp cho bố mẹ hoặc bác sĩ nghi ngờ tình trạng dậy thì sớm, từ đó có các biện pháp chẩn đoán sâu hơn.Nếu bé trai dưới 9 tuổi và bé gái dưới 8 tuổi có các biểu hiện như sau thì cần nghi ngờ tình trạng dậy thì sớm.

Các biểu hiện điển hình của dậy thì sớm chung của 2 giới như: Sự tăng nhanh chiều cao và cân nặng, vỡ giọng, mụn trứng cá, mọc lông ở mu, nách..Ngoài ra có những biểu hiện đặc thù khác nhau ở bé trai và bé gái.

• Đối với bé trai các biểu hiện hay gặp như: Bộ phận sinh dục phát triển, xuất tinh lần đầu
• Đối với bé gái: Ngực phát triển, bộ phận sinh dục phát triển, có kinh nguyệt lần đầu.

2.2 Xét nghiệm sinh hóa máu và nước tiểu

Mục đích của các xét nghiệm này là đo nồng độ các hormon sinh dục trong cơ thể của trẻ, từ đó xác định có hay không tình trạng tăng các hormon sinh dục như: FSH, LH, Testosteron, Estrogen..

Ngoài ra xét nghiệm sinh hóa máu và nước tiểu còn giúp tiến hành các nghiệm pháp để chẩn đoán xác định dậy thì sớm và định hướng nguyên nhân dậy thì sớm, một trong những nghiệm pháp được sử dụng nhiều nhất là nghiệm pháp LHRH hay còn gọi là test GnRH, đánh giá đáp ứng của hormon LH và FSH sau khi tiêm LHRH, giá trị LH tăng cao và đỉnh tiết LH cao hơn đỉnh tiết FSH cho phép chẩn đoán xác định dậy thì sớm trung ương.

2.3 Các thăm dò chẩn đoán hình ảnh

Trong khi hơn 80% bé gái dậy thì sớm là do sự phát triển sớm, thì có đến khoảng 70% bé trai dậy thì sớm là do các nguyên nhân bệnh lý, đặc biệt hay gặp là các u não, u tuyến thượng thận, u tinh hoàn... Nên việc chẩn đoán các nguyên nhân hết sức quan trọng.

Các thăm dò chẩn đoán hình ảnh bao gồm: Siêu âm, chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ .. nhằm mục đích đánh giá kích thước của các bộ phận sinh dục từ đó góp phần chẩn đoán dậy thì sớm và xác định các khối u bất thường để chẩn đoán nguyên nhân dậy thì sớm.

Các phương pháp hay dùng như: Siêu âm tử cung, buồng trứng, siêu âm tuyến vú ở bé gái, siêu âm tinh hoàn ở bé trai. Chụp cộng hưởng từ sọ não, tuyến thượng thận, tuyến yên...

2.4 Chụp Xquang cổ tay để xác định độ trưởng thành của xương

Chụp Xquang cổ tay giúp xác định độ trưởng thành xương, từ đó giúp góp phần chẩn đoán dậy thì sớm nếu tuổi xương lớn hơn so với tuổi thực.

Ngoài ra phương pháp này còn có giá trị tiên lượng dậy thì sớm, xem trẻ có nguy cơ không đạt chiều cao tối đa khi trưởng thành hay không dựa vào mức độ chênh lệch tuổi xương so với tuổi thật, nếu tuổi xương già quá nhanh so với tuổi thật của trẻ thì nguy cơ trẻ bị lùn khi trưởng thành cao hơn.

Việc xác định tình trạng dậy thì sớm, chẩn đoán nguyên nhân dậy thì sớm là hết sức cần thiết, để từ đó có biện pháp giáo dục, theo dõi hay thậm chí là trì hoãn dậy thì sớm trong một số trường hợp.