Suy hô hấp do bệnh màng trong ở trẻ sinh non

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ chuyên khoa II Cao Thị Thanh - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Suy hô hấp cấp ở trẻ sơ sinh là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây nên tình trạng tử vong ở trẻ sơ sinh. Suy hô hấp cấp thường xảy ra liên quan đến các bệnh lý của phổi và hệ hô hấp.

Suy hô hấp do bệnh màng trong là một tình trạng thường gặp ở những trẻ sinh non dưới 32 tuần tuổi thai do sự thiếu hụt surfactant (hiếm xảy ra ở những trẻ trên 35 tuần tuổi). Nghiên cứu thống kê số liệu cho thấy, bệnh màng trong có thể gặp ở tất cả trẻ sơ sinh với tỉ lệ 1%, ở các trẻ sinh non là 10%, có tới 30% trẻ bị bệnh nằm trong độ tuổi sinh non dưới 30 tuần tuổi.

Surfactant là một chất hoạt hóa bề mặt phế nang ngoại sinh, được đưa vào phổi của trẻ sơ sinh qua đường khí quản để giúp chống lại sự xẹp phế nang do các bệnh lý suy hô hấp gây ra. Do đó, sự thiếu hụt surfactant trong cơ thể hoặc các surfactant bị bất hoạt sẽ khiến cho các phế nang bị xẹp, giảm độ đàn hồi của phổi, từ đó gây nên sự suy hô hấp.

Sự sản xuất ra surfactant trong cơ thể có liên quan mật thiết đến hệ thống enzym trong cơ thể. Tuy nhiên, ở trẻ sinh non, hệ thống gen này chưa hoàn thiện, hệ thống enzym xúc tác tăng tổng hợp surfactant cũng chưa hoàn chỉnh. Hệ thống enzym này chỉ hoạt động tốt khi thai ở giai đoạn từ 34 - 35 tuần trở nên. Do đó ở trẻ sinh non bao giờ cũng có nguy cơ bị bệnh màng trong cao hơn những trẻ khác.

Bệnh màng trong gồm có hai loại chính:

• Bệnh màng trong nguyên phát: Thường gặp ở trẻ sinh non tháng.
• Bệnh màng trong thứ phát: Gặp ở những trẻ gần đủ tháng và đủ tháng, những trường hợp có mẹ bị đái tháo đường, trẻ bị viêm phổi nặng, hay trẻ bị viêm phổi do hít phải phân su, bị ngạt trong lúc sinh, xuất huyết phổi...

Nguyên nhân gây nên tình trạng suy hô hấp cấp do bệnh màng trong ở trẻ nhỏ:

• Nguyên nhân suy hô hấp thường gặp phổ biến nhất là do sự thiếu hụt surfactant trong cơ thể.
• Do hệ hô hấp của trẻ chưa trưởng thành.

Từ đó dẫn đến một hệ quả là:

• Phổi bị xẹp, các phế nang phổi xẹp
• Sự oxy hóa máu bị giảm
• Hiện tượng toan máu
• Tình trạng co thắt mạch máu phổi
• Tổn thương nhu mô phổi cấp và mãn tính

Các yếu tố nguy cơ gây nên tình trạng suy hô hấp cấp do bệnh màng trong:

• Trẻ sinh non tháng
• Mẹ bị bệnh tiểu đường
• Bị sinh ngạt
• Các trường hợp đa thai hay nhau thai bong non...

• Trẻ khó thở, thường thở nhanh, cánh mũi phập phồng, thở rên ở thì thở ra
• Có sự co kéo của các cơ liên sườn, lõm hõm ức
• Người tím, da tái nhợt. Tím có thể xảy ra ở đầu chi, nặng thì ở trung tâm bao gồm cả niêm mạc môi và niêm mạc miệng
• Nghe phổi thấy rì rào phế nang giảm, có thể bị phù ngoại biên do bị tích nước

Các triệu chứng suy hô hấp cấp trong bệnh màng trong có thể xuất hiện trong vài phút hoặc vài giờ sau đẻ, biến chứng suy hô hấp ở trẻ sinh non thường tiến triển nặng trong vòng 48 giờ. Bệnh lên đỉnh điểm trong ngày thứ 2 và ngày thứ 3 sau sinh, đây là giai đoạn dễ gây tử vong nhất ở trẻ.

Bệnh màng trong được chẩn đoán dựa vào các biểu hiện lâm sàng và kết quả cận lâm sàng- thường dựa trên hình ảnh X-quang lồng ngực- để đánh giá về mức độ giãn nở của phổi.

Để điều trị suy hô hấp cấp do bệnh màng trong, cần lưu ý kết hợp nhiều phương pháp hỗ trợ khác nhau bao gồm thở oxy, kiểm soát theo dõi các chỉ số sinh tồn, hạn chế tác động nhiều lên trẻ và quan trọng là khắc phục nguyên nhân dẫn tới tất cả những tình trạng này.

Như đã nói ở trên, surfactant là một chất quan trọng giúp hoạt hóa bề mặt phế nang để chống lại sự xẹp các phế nang. Do đó, chúng rất quan trọng trong việc điều trị bệnh màng trong.

Chỉ định sử dụng liệu pháp surfactant với các trường hợp suy hô hấp vừa và nặng:

• Trẻ bị suy hô hấp cấp do bệnh màng trong.
• Trẻ bị viêm phổi hít phân su - Bệnh màng trong ở trẻ sinh mổ- chưa chuyển dạ nên xem xét cho sử dụng liệu pháp surfactant khi có chỉ số FiO2 > 50%, áp lực trung bình đường thở > 10 - 20cmH2O hoặc có chỉ số oxygen index trên 15 trong vòng 6 giờ.
• Chụp X-quang có hình ảnh bệnh màng trong độ II.

Lưu ý cần cân nhắc thận trọng sử dụng liệu pháp surfactant cho trẻ với một số trường hợp sau:

• Trẻ bị bệnh màng trong sinh non tháng dưới 26 tuần tuổi, hoặc trẻ sinh bị không đạt chuẩn về cân nặng (nhẹ dưới 1000g).
• Trẻ có dấu hiệu xuất huyết phổi nặng và bệnh đang có xu hướng tiến triển.
• Trẻ bị ngạt, thiếu oxy não nặng hay bị xuất huyết não.
• Trẻ bị dị tật bẩm sinh nặng.
• Gia đình từ chối điều trị bằng liệu pháp surfactant.

Kỹ thuật bơm Surfactant sẽ khó thực hiện được nếu như tiêu chuẩn chăm sóc chung không đạt chất lượng cao. Vinmec đã đáp ứng điều kiện tiêu chuẩn khắt khe để áp dụng Liệu pháp Surfactant trong điều trị suy hô hấp do bệnh màng trong ở trẻ sinh non, bao gồm đầy đủ các phương tiện hỗ trợ và đội ngũ bác sĩ thực hiện thành thạo trong các kỹ thuật: Đặt nội khí quản, sử dụng máy thở, xử lý tình huống cấp cứu hô hấp tuần hoàn, xử trí các ca bệnh nhi bị tràn khí màng phổi.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh màng trong