Trẻ sinh non: Khi nào nên bắt đầu ăn dặm?

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Cao Thị Thanh - Bác sĩ Nhi - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Chọn thời điểm thích hợp để tập ăn dặm con trẻ đôi khi khiến không ít các mẹ băn khoăn, nhất là ở những trẻ sinh non. Tuy nhiên, cần có chế độ ăn dặm ở trẻ sinh non tích cực hơn, đảm bảo cung cấp đầy đủ năng lượng cần thiết để phát triển kịp thời như những đứa trẻ đồng trang lứa.

Trẻ sinh non có nhu cầu dinh dưỡng rất khác so với những em bé đủ tháng. Trong khi đó, các hướng dẫn dinh dưỡng hiện tại về việc tập ăn dặm vào cột mốc tròn 6 tháng tuổi lại chủ yếu tập trung vào các trẻ đủ tháng.

Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không giống với trẻ sinh non. Nếu cho trẻ ăn dặm trước khi hệ tiêu hóa của bé đã sẵn sàng có thể làm tăng nguy cơ dị ứng. Ngược lại, nếu tập cho con ăn thức ăn dạng chất rắn quá muộn, em bé của bạn có thể rất miễn cưỡng để chấp nhận thực phẩm mới. Bên cạnh đó, trẻ cũng sẽ đối diện với rủi ro thiếu máu thiếu sắt vì nguồn dự trữ chất sắt đã sắp cạn kiệt trong khi lượng sắt trong sữa mẹ có hàm lượng rất ít.

Như vậy, dựa trên một số bằng chứng có sẵn, thời điểm thích hợp được chọn bắt đầu ăn dặm ở trẻ sinh non là lúc được ba tháng tuổi (tính từ ngày dự sinh, tức sẽ sớm hơn so với tuổi thực sự của trẻ). Đồng thời, thời hạn muộn nhất để tập cho trẻ ăn dặm cần phải trước bảy tháng tuổi (tính theo tuổi thực tế từ lúc sinh).

Theo nguyên tắc chung, hầu hết trẻ sinh non khỏe mạnh sẽ sẵn sàng để bắt đầu chế độ ăn chất rắn khi được từ năm đến bảy tháng tuổi (tính theo tuổi thực sự). Về thời điểm chính xác trong thời gian khoảng hai tháng này sẽ phụ thuộc vào tuổi thai bé, khả năng phát triển thể chất và nhất là khi quan sát thấy trẻ có dấu hiệu sẵn sàng ăn dặm.

Trước khi bắt đầu chuyển sang chế độ ăn chất rắn, trẻ sinh non nên có ít nhất một số dấu hiệu như sau:

• Có thể ngồi vững với lực hỗ trợ rất nhỏ trên đùi của người lớn hay trên ghế ca
• Có thể giữ đầu của mình ở một vị trí ổn định
• Thường có động tác đưa tay hoặc đồ chơi vào miệng
• Biết hướng mắt, đầu và mở miệng nghiêng về phía một cái thìa có chứa thức ăn

Khi đến tuổi sẵn sàng tập ăn dặm, trẻ sẽ có khuynh hướng thích xem người khác ăn. Lúc này, cha mẹ nên cho trẻ ngồi cùng bàn với bữa ăn trong gia đình sẽ giúp bé tìm hiểu về giờ ăn.

Khi cho bé ăn, hãy đặt bé ở nơi an toàn, trên ghế thẳng đứng vững chắc và bé có thể với tay để lấy thức ăn một cách dễ dàng bằng ngón tay của chính mình. Việc cho bé tập ăn khi ngồi trong lòng người lớn cũng có thể được thực hiện nhưng tư thế này sẽ hạn chế việc giao tiếp trực diện với trẻ. Bạn nên đặt em bé trên một chiếc ghế cao và tương xứng với bàn ăn cùng với các thành viên khác trong nhà.

Chọn thời điểm cho bữa ăn dặm ở trẻ sinh non bắt đầu tốt khi trẻ cảm giác thoải mái nhất trong ngày, thường là khoảng giữa buổi sáng sau một giấc ngủ ngắn. Trước khi bắt đầu, mẹ vẫn nên cho con bú một ít sữa mẹ hoặc sữa công thức. Nhờ vậy, em bé sẽ không bị quá đói và sẽ có tinh thần hào hứng khám phá thức ăn mới.

Mẹ có thể sử dụng một thìa cà phê bằng nhựa nhỏ và đặt thức ăn vào giữa lưỡi của bé. Nên bắt đầu trong lần đầu tiên chỉ với một hoặc hai thìa cà phê này và sẽ dần dần tăng số lượng trong những ngày sau đó. Rất nhiều em bé sẽ nhổ thức ăn ra khi cho vào miệng và phản ứng lại trong lần đầu tiên; lúc này, mẹ không nên buồn bã hoặc thất vọng và hãy dừng lại, sẽ tiếp tục thử lại sau vài ngày.

Bên cạnh đó, việc chơi với thức ăn cũng là một phần quan trọng của việc học ăn dặm. Vì thế, mẹ nên rửa tay cho bé thật sạch, chuẩn bị cho bé một tấm nhựa sạch với những khối thức ăn cắt ra có kích thước lớn để trẻ có thể vừa chơi và vừa trải nghiệm vị giác dựa trên hương vị của nhiều loại thực phẩm khác nhau trên ngón tay của chính mình.

Thực phẩm dùng để tập ăn dặm ở trẻ sinh non trong bữa ăn đầu tiên cần có dạng mịn hay dạng kem và không bị vón cục, lợn cợn. Hãy thử một loại thực phẩm mới sau mỗi hai đến ba ngày.

Những gợi ý cho bạn lựa chọn thực phẩm bổ dưỡng cho bữa ăn dặm của bé như sau:

• Ngũ cốc cho trẻ tập ăn dặm có bổ sung chất sắt
• Thịt, gà, cá, trứng, đậu xay nhuyễn
• Bơ chín, táo, chuối, khoai tây...
• Bánh mì mềm, cháo mịn, phô mai, sữa chua

Mẹ cần biết rằng trẻ vẫn có phản xạ nhai thức ăn mềm ngay cả khi chúng chưa có răng. Như vậy, khi trẻ đã biết ăn thức ăn mềm mịn thì mẹ có thể chuyển qua thức ăn đặc hơn hay hơi lợn cợn để bé có thể học cách phản ứng với các kết cấu mới.

5.1. Trẻ từ chối thức ăn dặm

Khi trẻ không chịu chấp nhận thức ăn đặc hơn thay vì sữa thì mẹ không nên cố gắng ép buộc trẻ. Trẻ vẫn có thể từ chối thức ăn mới với nhiều lý do khác nhau, chẳng hạn như đang thấy không khỏe, mệt mỏi hoặc đang mọc răng.

Thời gian một bữa ăn dặm không nên kéo dài quá 30 phút. Nếu kéo dài quá lâu sẽ khiến bé trở nên chán nản và không còn quan tâm.

Các dấu hiệu cho thấy trẻ không muốn tiếp tục ăn dặm:

• Ngậm miệng
• Đẩy thìa ra hoặc nhổ thức ăn ra
• Quay đầu đi
• Mất hứng thú hoặc khóc to.

5.2. Trẻ không chấp nhận sự thay đổi kết cấu thức ăn

Một số trẻ sinh non sẽ gặp khó khăn khi chấp nhận thức ăn mịn chuyển sang thức ăn lợn cợn hay vón cục hơn, đặc biệt là ở những trẻ đã có một thời gian dài nuôi ăn qua ống.

Trong trường hợp này, mẹ hãy kiên nhẫn giới thiệu các loại thực phẩm có kết cấu đặc tăng lên dần dần bằng cách cho bé ăn các thực phẩm mềm nghiền ra như chuối hoặc bơ.

Một cách khác để trẻ dễ chấp nhận thức ăn dạng đặc hơn là cho bé tự bốc thức ăn bằng tay và cho vào miệng của mình như cách ngậm mút một món đồ chơi (ăn dặm tự chỉ huy). Khi đó, trẻ có thể bớt miễn cưỡng hơn vì trẻ được quyền chủ động trong việc kiểm soát những gì cho vào miệng. Những loại thực phẩm phù hợp để cho trẻ tự thử tập ăn dặm là các loại quả chín, đã gọt vỏ và có cấu trúc mềm như chuối, lê và dưa hấu; các loại rau củ đã nấu chín, mềm như cà rốt, bí xanh, bí ngô và bông cải xanh; các lát bánh mì mềm, phô mai...

5.3. Trẻ ăn quá ít

Trong hầu hết các trường hợp, trẻ sinh non khỏe mạnh sẽ vẫn có phản xạ thèm ăn khi bị đói. Điều quan trọng là mẹ cần cung cấp đa dạng các loại thực phẩm khác nhau để đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng cho con.

Nếu trẻ ăn quá ít và bạn đang lo lắng về sự tăng trưởng của con, hãy xem lại cách tập cho con ăn dặm đã đúng cách hay chưa thay vì ép buộc con phải uống thêm sữa. Chính việc tiêu thụ quá nhiều sữa sẽ khiến trẻ mất đi cảm giác thèm ăn và do đó không còn muốn khám phá thức ăn mới. Đồng thời, bạn nên tham khảo hướng dẫn và kinh nghiệm từ các bà mẹ khác, các bác sĩ nhi khoa hay chuyên gia dinh dưỡng để mau chóng cải thiện tình trạng này.

5.4. Trẻ bị dị ứng với thức ăn

Trẻ sinh non có nguy cơ bị dị ứng với thực phẩm cao hơn trẻ sinh đủ tháng. Tuy nhiên, đây không phải là lý do làm trì hoãn hay hạn chế quá trình tập ăn dặm ở trẻ sinh non.

Trong thực tế, việc tập cho trẻ ăn đa dạng các loại thực phẩm ngay từ đầu chính là cách để làm giảm nguy cơ dị ứng thức ăn về sau.

Tóm lại, chọn đúng thời điểm để bắt đầu tập cho trẻ sinh non ăn dặm sẽ không còn là vấn đề quá khó khăn nếu người mẹ được trang bị đầy đủ các kiến thức trên đây. Việc tập ăn dặm không chỉ giúp trẻ sinh non sẽ sớm nhận được đa dạng các nguồn dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển mà còn đảm bảo cho trẻ có được sự tăng trưởng tốt như những trẻ sinh đủ tháng.

Bên cạnh đó, cha mẹ còn cần bổ sung cho con các vi khoáng chất thiết yếu như kẽm, Lysine, crom, selen, vitamin B1, ... để đáp ứng đầy đủ nhu cầu về dưỡng chất ở trẻ. Việc bổ sung các vitamin thiết yếu này còn hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường khả năng hấp thu dưỡng chất, giúp cải thiện tình trạng biếng ăn, giúp trẻ ăn ngon miệng. Cha mẹ có thể đồng thời áp dụng việc bổ sung chất qua đường ăn uống và các thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ tự nhiên để bé dễ hấp thụ. Điều quan trọng nhất là việc cải thiện triệu chứng cho bé thường phải diễn ra trong thời gian dài. Việc kết hợp nhiều loại thực phẩm chức năng cùng lúc hoặc thay đổi liên tục nhiều loại trong thời gian ngắn có thể khiến hệ tiêu hóa của bé không kịp thích nghi và hoàn toàn không tốt. Vì vậy cha mẹ phải thực sự kiên trì đồng hành cùng con và thường xuyên truy cập website vinmec.com để cập nhật những thông tin chăm sóc cho bé hữu ích nhé.