Cách lấy bệnh phẩm nuôi cấy dịch não tủy

Bài viết được viết bởi ThS.BS Trần Thị Vượng - Bác sĩ Vi sinh - Khoa Xét nghiệm - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng

Dịch não tủy có các chức năng: bảo vệ thần kinh trung ương trước các sang chấn cơ học, đảm bảo sự tuần hoàn của các dịch thần kinh, các hormone, các kháng thể và các bạch cầu, tham gia điều chỉnh độ pH và cân bằng điện giải của hệ thần kinh trung ương...

Khi hệ thần kinh trung ương bị tổn thương, dịch não tủy sẽ có những thay đổi tương ứng. Việc xét nghiệm dịch não tủy lúc này sẽ định hướng cũng như giúp các bác sĩ lâm sàng có những chẩn đoán xác định.

Việc nuôi cấy dịch não tủy nhằm mục đích phân lập (xác định) được căn nguyên vi khuẩn cũng như làm các thử nghiệm nhạy cảm với kháng sinh của vi khuẩn từ đó tìm ra kháng sinh phù hợp để điều trị. Vì vậy nếu Bác sĩ nghi ngờ bệnh nhân bị nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương như viêm não, viêm tủy, đặc biệt là viêm màng não thì xét nghiệm cấy dịch não tủy cần được thực hiện.

Các triệu chứng liên quan đến chẩn đoán trên bao gồm: sốt cao, đau đầu, cứng gáy, nôn hoặc buồn nôn, sợ ánh sáng, rối loạn tri giác, tăng cảm giác đau, lơ mơ...

Cấy dịch não tủy là đưa dịch não tủy (hoặc cấy DNT) vào môi trường thích hợp, có đủ dinh dưỡng, sau đó được ủ ấm ở điều kiện 37oC, CO2 (5%) để tạo điều kiện cho vi khuẩn (nếu có) được phát triển. Các loại môi trường nuôi cấy thường dùng là các đĩa thạch hoặc môi trường lỏng BHI để tăng sinh vi khuẩn.

Sau thời gian ủ như trên 18-24 giờ, nếu có vi khuẩn trong dịch não tủy, vi khuẩn sẽ mọc thành khuẩn lạc trên đĩa thạch hoặc làm môi trường BHI trở nên đục hơn trước. Sau đó dựa vào tính chất nhuộm soi hình thể và các tính chất sinh vật hóa học của vi khuẩn mà vi khuẩn được định danh đến chi loài và làm thử nghiệm nhạy cảm với kháng sinh (bằng phương pháp thủ công hoặc máy tự động).

Chọc dò tủy sống hiện nay đang là phương pháp an toàn và phổ biến nhất để lấy dịch não tủy. Người thực hiện thủ thuật phải là bác sĩ có chuyên môn và đã được đào tạo bài bản về quy trình chọc dò. Trước khi tiến hành kỹ thuật, bác sĩ phải giải thích về mục đích và trấn an bệnh nhân. Kiểm tra các dấu hiệu sinh tồn mạch, huyết áp,... ổn định.

• Thời điểm lấy: Do bác sĩ lâm sàng thăm khám và đưa ra quyết định
• Cách lấy: Kỹ thuật này được thực hiện bởi BS chuyên khoa bằng cách chọc ống sống thắt lưng.
• Dụng cụ chứa: Dùng ống không có chất chống đông, thường là ống hoặc lọ nhựa vô trùng có nắp xoáy chặt.
• Hướng dẫn bệnh nhân nằm đúng tư thế nghiêng, hai chân co lên và đấu gối sát bụng, hai tay ôm đầu gối về phía ngực.
• Xác định vùng đâm kim, sát trùng bằng cồn iod và cồn 70 độ, sau đó tiêm thuốc gây mê tại chỗ.
• Tiến hành đưa kim tiêm vào cột sống và hút lấy dịch não tủy ra ngoài.
• Trong quá trình thực hiện cần chú ý quan sát sắc mặt và tình trạng bệnh nhân.
• Sau khi lấy được khoảng 1 - 10ml dịch thì rút kim ra, vệ sinh và băng lại vết thương.
• Kết thúc quy trình, bệnh nhân được chỉ định nằm nghỉ trong một thời gian ngắn. Điều này giúp ngăn chặn tình trạng rò rỉ chất dịch tại vị trí chọc hút dịch não tủy

Ngoài cách chọc dò tủy sống còn có cách lấy bệnh phẩm dịch não tủy khác như chọc Cisternal, chọc não thất ít phổ biến hơn.

Bệnh phẩm dịch não tủy sau khi lấy xong cần gửi ngay xuống phòng xét nghiệm. Trường hợp chưa gửi ngay được có thể bảo quản ở nhiệt độ 35-37oC, nếu không có tủ ấm, có thể bảo quản ở nhiệt độ phòng nhưng không quá 2h, tuyệt đối không bảo quản trong tủ lạnh.

Tại khoa xét nghiệm:

• Quan sát trực tiếp dịch não tủy: trong hay đục, màu vàng hay trắng đục? Việc quan sát có thể định hướng căn nguyên.
• Nhuộm soi trực tiếp từ bệnh phẩm: nhuộm soi sau để lắng cặn tự nhiên, hoặc sau ly tâm. Nhuộm gram quan sát Bạch cầu, quan sát vi khuẩn. Việc định hướng cầu khuẩn, trực khuẩn, gram âm hay gram dương sẽ giúp BS lâm sàng sử dụng kháng sinh khi chưa có kết quả kháng sinh đồ. Nếu nghi ngờ do lao thì nhuộm Zielh Neelsen. Thông báo tới BS lâm sàng kết quả nhuộm soi.
• Nuôi cấy: Dùng pipet vô trùng hút dịch não tủy và nhỏ 2-3 giọt vào môi trường thạch máu, thạch chocolate, thạch UTI. Dùng ăng cấy vô trùng ria thành các vùng để tạo khuẩn lạc riêng rẽ. Có thể tăng sinh vi khuẩn trong môi trường BHI. Ủ ấm thạch máu và thạch chocolate tại nhiệt độ 37oC, 5% CO2, ủ thạch UTI ở nhiệt độ 37oC khí trường bình thường.
• Sau 24h đọc kết quả: quan sát khuẩn lạc mọc lên các môi trường thạch và cấy chuyển từ BHI, nhuộm soi từ khuẩn lạc. Sau đó định danh vi khuẩn và làm kháng sinh đồ.
• Trường hợp sau 24h, vi khuẩn không mọc, ủ ấm thêm, và quan sát hàng ngày đến 72h. Trả kết quả âm tính nếu không mọc.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa. Khách hàng khi chọn thực hiện các xét nghiệm tại đây có thể hoàn toàn yên tâm về độ chính xác của kết quả xét nghiệm.

Viêm màng não do nhiều căn nguyên khác nhau gây ra: vi khuẩn, virus, ký sinh trùng. Ký sinh trùng có thể soi trực tiếp từ bệnh phẩm. Căn nguyên virus thường được chẩn đoán bằng phương pháp sinh học phân tử. Khi nghi ngờ viêm màng não do vi khuẩn thì BS sẽ chỉ định nuôi cấy dịch não tủy.

Các căn nguyên vi khuẩn gây viêm màng não thường khác nhau theo tuổi. Phổ biến là các vi khuẩn Haemophilus influenzae, Não mô cầu Neisseria meningitides, Phế cầu Streptococcus pneumoniae, E.coli hay tụ cầu vàng...