Helicobacter pylori và u lympho MALT phần phụ ở mắt

Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Mai Viễn Phương - Bác sĩ nội soi tiêu hóa - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

U lympho MALT là một dạng ung thư hạch bạch huyết liên quan đến mô bạch huyết liên kết với niêm mạc (MALT) có các đặc điểm khác biệt với tất cả các dạng khác của ung thư hạch ngoại nguyên phát không. U lympho phần phụ ở mắt chủ yếu được tìm thấy ở người lớn tuổi với một chút ưu thế phụ nữ. Nó xảy ra ở ổ mắt, kết mạc và tuyến lệ, theo thứ tự tần suất giảm dần. Từ quan điểm mô học, tình trạng này được đặc trưng bởi sự phổ biến lớn của các loại mô học tế bào B vùng biên và mức độ xâm nhập khác nhau của các tế bào T phản ứng.

Các biểu hiện lâm sàng phụ thuộc vào nhận dạng của các cấu trúc bị tổn thương. Ví dụ, 25% ung thư hạch MALT có liên quan đến kết mạc. Các khối trong ổ mắt hiện diện trong 75% trường hợp, trong khi liên kết hai bên xảy ra trong 10% –15% trường hợp. U lympho trong hốc mắt có liên quan khác nhau với các vết lồi ở mắt, khối hoặc nốt có thể sờ thấy được, lồi mí mắt, nhìn đôi, lồi mắt và suy giảm nhu động mắt.

Biểu hiện lâm sàng của nó thường bao gồm một khối duy nhất, phát triển chậm, không đau, thay thế các cấu trúc bình thường. Tuy nhiên, biểu hiện của nó cũng có thể là cấp tính, với các dấu hiệu và triệu chứng giống như viêm. Sự thâm nhiễm vào mắt là đặc biệt.

U MALT dạ dày được biết là có được để đáp ứng với sự lây nhiễm tại chỗ bởi Hp, hiện diện trong hơn 90% các u lympho này. Để cư trú trong dạ dày, Hp phải vượt qua môi trường axit của dạ dày rồi đến lớp niêm mạc dạ dày. Quá trình thủy phân urê với việc tạo ra amoniac có thể cho phép sự tồn tại của sinh vật nhạy cảm với axit này trong niêm mạc dạ dày. Hơn nữa, amoniac được tạo ra bởi quá trình thủy phân urê cũng có thể tạo ra các tác dụng gây độc tế bào nghiêm trọng trong biểu mô dạ dày. Do hình dạng xoắn ốc và nhiều roi phân cực, được sử dụng cho nhu động, Hp bám qua lớp nhầy và đến biểu mô dạ dày, nơi chúng dính vào các tế bào của nó bằng cách sử dụng chất kết dính. Trong số những người bị nhiễm bệnh, khoảng 10% phát triển thành bệnh loét dạ dày tá tràng; 1% đến 3% phát triển thành ung thư biểu mô tuyến dạ dày và <0,1% phát triển ung thư hạch MALT.

Sự tiếp xúc giữa Hp và biểu mô dạ dày tạo ra phản ứng miễn dịch và viêm. Điều này kích hoạt yếu tố phiên mã NF-kB, tạo ra chemokine tiền viêm và thu nhận bạch cầu trung tính, bạch cầu đơn nhân, đại thực bào và tế bào đuôi gai. Hơn nữa, phản ứng này điều chỉnh các quá trình liên quan đến sự phát triển, tăng trưởng và tồn tại của tế bào B bằng cách sản xuất cytokine và các yếu tố tăng trưởng, đồng thời cũng có thể chịu trách nhiệm kích hoạt quá trình tự chết của tế bào.

Sau đó, một phản ứng miễn dịch thích ứng đối với sự lây nhiễm Hp xuất hiện từ các đại thực bào và tế bào đuôi gai nằm trong lớp đệm của niêm mạc dạ dày. Bạch cầu trung tính, bạch cầu đơn nhân và đại thực bào có thể thực bào Hp, nhưng chúng dường như có thể đạt được điều này mà không bị tiêu diệt nội bào, vì Hp có thể tồn tại trong bạch cầu đơn nhân đến 48 giờ. Việc đáp ứng miễn dịch không loại trừ được Hp dẫn đến tình trạng viêm mạn tính niêm mạc dạ dày. Diễn tiến tuần tự từ viêm mãn tính đến teo niêm mạc, chuyển sản, loạn sản dẫn đến sinh ung thư. Ở một số ít cá nhân, tình trạng viêm mãn tính do nhiễm vi khuẩn Hp dai dẳng có thể làm phát sinh tổ chức lympho ở niêm mạc dạ dày, cuối cùng tiến triển thành u lympho tế bào B dạ dày cấp thấp loại MALT. Khả năng miễn dịch đối với Hp và tổn thương qua trung gian miễn dịch dạ dày phụ thuộc vào tế bào T. Sự tương tác kéo dài giữa vi khuẩn và các cơ chế miễn dịch của vật chủ làm cho Hp trở thành tác nhân lây nhiễm hợp lý để kích hoạt tự miễn dịch thông qua bắt chước phân tử.

Các tế bào khối u của u lympho MALT dạ dày cấp thấp (MALToma) là các tế bào B vẫn đáp ứng với các tín hiệu biệt hóa, chẳng hạn như các cytokine được tạo ra bởi các tế bào T được kích thích bởi kháng nguyên và phụ thuộc vào sự kích thích của các tế bào T đặc hiệu Hp để phát triển. Hoạt động của các tế bào T cụ thể này, bị khiếm khuyết trong cả độc tính tế bào qua trung gian phối tử perforin và Fas. Do đó thúc đẩy cả sự phát triển quá mức của tế bào B và sự tăng sinh hoàn toàn của tế bào B.

Trong các tế bào niêm mạc dạ dày, có nồng độ cytokine tăng cao, bao gồm phối tử gây tăng sinh (APRIL), thuộc họ yếu tố hoại tử khối u. APRIL được tạo ra bởi các đại thực bào có trong dịch thâm nhập MALT của dạ dày, gần với các tế bào tân sinh và cũng có thể gây ra sự biến đổi tế bào B và sự tiến triển của chúng thành u lympho tế bào B lớn lan tỏa. APRIL sản xuất bởi các đại thực bào có thể được tăng cường và duy trì bởi các tế bào lympho T hoạt hóa.

Sự tồn tại và biến đổi của các tế bào B trong ung thư hạch ác tính đòi hỏi các tín hiệu bổ sung. Chúng đến từ các tế bào T hoặc trực tiếp từ quá trình tự kích thích kháng nguyên của các tế bào ung thư hạch. Do đó, một hoặc nhiều dòng nhân bản tân sinh, có nguồn gốc từ MALToma dạ dày, có thể biểu hiện các phân tử kích thích mạnh mẽ sự hoạt hóa và tăng sinh tế bào B, khu trú và thay thế các nang ban đầu. Cuối cùng phá hủy các tuyến dạ dày để hình thành các tổn thương biểu mô lympho và cuối cùng kết tủa sự khởi đầu của u lympho MALT dạ dày cấp thấp. Mặc dù, u lympho MALT thường phát triển chậm và có xu hướng lây lan thấp, một tỷ lệ nhỏ các trường hợp trải qua các biến đổi cấp độ cao.

U lympho vùng cận biên tế bào B của mô lympho liên kết với niêm mạc (MALT lymphoma): các tế bào u lympho thâm nhiễm xung quanh các nang tế bào B phản ứng, bên ngoài lớp vỏ nang được bảo tồn, trong một vùng phân bố vùng biên. Các tế bào vùng biên B có đặc điểm là kích thước vừa và nhỏ. Đa số bệnh nhân mắc bệnh ở giai đoạn I hoặc II. U lympho MALT và quá trình tự nhiên của nó là đơn độc và chậm phát tán; sự tái phát có thể liên quan đến các vị trí khác.

Nhiều u lympho MALT tại các vị trí phần phụ của mắt có liên quan đến căn nguyên nhiễm trùng, hỗ trợ mô hình nguồn gốc ung thư hạch do kháng nguyên điều khiển. Theo mô hình này, nhiễm trùng đầu tiên gây ra kích thích kháng nguyên mãn tính của tế bào B và sản xuất kháng thể. Sự tăng sinh của các dòng tế bào B trở nên không phụ thuộc vào kháng nguyên và với sự tăng sinh không kiểm soát được, các biến đổi ác tính có thể xảy ra. Tuy nhiên, không phải tất cả những người bị nhiễm vi khuẩn Hp cũng bị ung thư hạch MALT. Điều này chỉ ra rằng vai trò của các yếu tố di truyền là rất quan trọng, vì u lympho MALT dạ dày biểu hiện với một loạt các tổn thương hệ gen tái phát, bao gồm chuyển đoạn nhiễm sắc thể và sai lệch không cân bằng. Sự tích tụ của các bất thường di truyền có liên quan đến việc mất đi sự phụ thuộc từ kích thích kháng nguyên (với sự đề kháng kháng sinh tiếp theo) và có thể xảy ra biến đổi mô học. Hơn nữa, 10% – 20% bệnh nhân không đáp ứng với các phương pháp điều trị tiệt trừ Hp. Nhóm này thường có hiện tượng chuyển đoạn nhiễm sắc thể, điều này cho thấy có một cơ chế di truyền bệnh khác của u lympho MALT mà cho đến nay vẫn chưa được biết rõ.

Tỷ lệ mắc ung thư hạch MALT cao hơn đã được báo cáo ở những bệnh nhân bị nhiễm khuẩn Hp mãn tính, cũng như ở những người mắc hội chứng Sjögren. Tương tự, bệnh nhân mắc hội chứng Sjögren có tỷ lệ mắc bệnh ung thư hạch phát triển cao hơn nhiều, hầu hết là loại MALT. Cần có những nghiên cứu sâu hơn trước khi Hp có thể được coi là một nguyên nhân góp phần đáng kể vào căn nguyên của u lympho MALT kết mạc.

Tài liệu tham khảo

Sergio Claudio Saccà, MD, Aldo Vagge, Helicobacter pylori Infection and Eye Diseases: A Systematic Review. Medicine (Baltimore). 2014 Dec; 93(28): e216.