Lạm dụng chất gây nghiện: Các loại ma túy, rượu, thuốc lá

Lúc đầu, người bệnh có thể chọn dùng một loại thuốc vì người bệnh thích cảm giác của nó. Người bệnh có thể nghĩ rằng người bệnh có thể kiểm soát lượng và tần suất sử dụng nó. Nhưng theo thời gian, thuốc thay đổi cách thức hoạt động của não bộ. Những thay đổi thể chất này có thể tồn tại trong một thời gian dài. Chúng khiến người bệnh mất tự chủ và có thể dẫn người bệnh đến những hành vi gây tổn hại.

Nghiện là một trạng thái ảnh hưởng đến não bộ và hành vi của người bệnh. Khi nghiện thuốc gây nghiện, người bệnh sẽ không thể cưỡng lại ý muốn sử dụng chúng, bất kể tác hại của thuốc gây nghiện có thể gây ra như thế nào.

Nghiện thuốc không chỉ là heroin, cocaine hoặc các loại thuốc gây nghiện bất hợp pháp khác. Người bệnh có thể bị nghiện rượu, nicotin, thuốc giảm đau opioid, thuốc ngủ và chống lo âu, và các chất hợp pháp khác.

Lạm dụng thuốc là khi người bệnh sử dụng các chất hợp pháp hoặc bất hợp pháp theo những cách người bệnh không nên làm. Người bệnh có thể uống nhiều hơn liều thuốc thông thường hoặc sử dụng đơn thuốc của người khác. Người bệnh có thể lạm dụng thuốc để cảm thấy dễ chịu, giảm bớt căng thẳng hoặc trốn tránh thực tế. Nhưng thông thường, người bệnh có thể thay đổi thói quen không lành mạnh này hoặc ngừng sử dụng hoàn toàn.

Nghiện là lúc người bệnh không thể dừng lại. Dù nó khiến sức khỏe của người bệnh gặp nguy hiểm, gây ra các vấn đề về tài chính, tình cảm và các vấn đề khác cho người bệnh hoặc người thân của người bệnh. Sự thôi thúc muốn mua và sử dụng thuốc lấp đầy tâm trí người bệnh mỗi phút trong ngày, ngay cả khi người bệnh muốn bỏ thuốc.

Não bộ được lập trình để khiến người bệnh muốn lặp lại những trải nghiệm khiến người bệnh cảm thấy sung sướng, nên người bệnh được khuyến khích làm lại những hành động đó. Thuốc gây nghiện nhắm vào thói quen này của não, dopamine ngập tràn tạo ra cảm giác sung sướng tột độ, nên người bệnh tiếp tục dùng thuốc để đạt được cảm giác này.

Theo thời gian, não của người bệnh quen với lượng dopamine bổ sung. Vì vậy, người bệnh có thể cần dùng nhiều thuốc hơn để có được cảm giác như vậy. Và những sở thích của người bệnh, như ăn uống và đi chơi với gia đình, không còn gây được sự thích thú nữa.

Khi sử dụng thuốc gây nghiện trong một thời gian dài, nó cũng có thể gây ra những thay đổi trong các hệ thống và mạch hóa học khác của não, làm ảnh hưởng tới năng lực:

• Phán đoán
• Quyết định
• Ký ức
• Học hỏi

Cùng với nhau, những thay đổi về não bộ này có thể khiến người bệnh tìm kiếm và sử dụng thuốc gây nghiện theo những cách càng lúc càng vượt ra tầm kiểm soát.

Não bộ được lập trình để khiến người bệnh muốn lặp lại những trải nghiệm khiến người bệnh cảm thấy sung sướng, nên người bệnh được khuyến khích làm lại những hành động đó. Thuốc gây nghiện nhắm vào thói quen này của não, dopamine ngập tràn tạo ra cảm giác sung sướng tột độ, nên người bệnh tiếp tục dùng thuốc để đạt được cảm giác này.

Theo thời gian, não của người bệnh quen với lượng dopamine bổ sung. Vì vậy, người bệnh có thể cần dùng nhiều thuốc hơn để có được cảm giác như vậy. Và những sở thích của người bệnh, như ăn uống và đi chơi với gia đình, không còn gây được sự thích thú nữa.

Khi sử dụng thuốc gây nghiện trong một thời gian dài, nó cũng có thể gây ra những thay đổi trong các hệ thống và mạch hóa học khác của não, làm ảnh hưởng tới năng lực:

• Phán đoán
• Quyết định
• Ký ức
• Học hỏi

Cùng với nhau, những thay đổi về não bộ này có thể khiến người bệnh tìm kiếm và sử dụng thuốc gây nghiện theo những cách càng lúc càng vượt ra tầm kiểm soát.

Người nghiện thuốc có thể có một hoặc nhiều dấu hiệu cảnh báo sau:

• Muốn sử dụng thuốc hàng ngày, hoặc nhiều lần trong ngày.
• Dùng nhiều loại thuốc hơn và trong thời gian lâu hơn cần thiết.
• Người bệnh luôn mang theo thuốc và mua thuốc ngay cả khi không đủ tiền mua.
• Người bệnh tiếp tục sử dụng thuốc gây nghiện ngay cả khi nó khiến họ gặp rắc rối trong công việc hoặc bị gia đình và bạn bè phản đối.
• Người bệnh dành nhiều thời gian hơn ở một mình.
• Người bệnh không chăm sóc bản thân hoặc không quan tâm đến vẻ ngoài của mình.
• Người bệnh ăn cắp, nói dối hoặc làm những việc nguy hiểm như lái xe khi đang trong trạng thái “phê thuốc” hoặc quan hệ tình dục không an toàn.
• Người bệnh dành phần lớn thời gian để tìm kiếm, sử dụng hoặc phục hồi sau các tác động của thuốc.
• Người bệnh cảm thấy khó chịu khi cố gắng bỏ thuốc.

Nếu người bệnh mất kiểm soát hoặc gây ra vấn đề khi sử dụng thuốc, hãy khám bác sĩ ngay.

Thoát ra khỏi sự nghiện thuốc sẽ tốn nhiều thời gian. Không có cách điều trị triệt để, nhưng các phương pháp có thể giúp người bệnh ngừng dùng thuốc và sống khỏe mà không cần thuốc, như tư vấn với chuyên gia, dùng thuốc hay kết hợp cả hai. Người bệnh cần thăm khám bác sĩ để tìm ra phương pháp điều trị thích hợp nhất.

Việc sử dụng thuốc gây nghiện sớm làm tăng khả năng nghiện của một người. Hãy nhớ rằng, thuốc gây nghiện thay đổi cách thức não hoạt động — và điều này có thể dẫn đến nghiện và các vấn đề nghiêm trọng khác. Vì vậy, việc ngăn chặn sớm việc sử dụng thuốc gây nghiện hoặc rượu có thể giúp giảm thiểu những nguy cơ này.

Nguy cơ sử dụng thuốc gây nghiện tăng lên rất nhiều trong thời điểm chuyển tiếp. Đối với một người trưởng thành, ly hôn hoặc mất việc làm có thể làm tăng nguy cơ sử dụng thuốc gây nghiện. Đối với một thanh thiếu niên, những thời điểm rủi ro bao gồm chuyển nhà, ly hôn trong gia đình hoặc chuyển trường. Khi trẻ em từ tiểu học lên trung học cơ sở, chúng phải đối mặt với các tình huống xã hội, gia đình và học tập mới đầy thử thách. Thường trong giai đoạn này, trẻ lần đầu tiên tiếp xúc với các chất như thuốc lá, rượu bia. Khi vào trung học, thanh thiếu niên có thể gặp phải tình trạng sử dụng thuốc gây nghiện nhiều hơn, thanh thiếu niên lớn tuổi sử dụng thuốc gây nghiện và các hoạt động xã hội có sử dụng thuốc gây nghiện. Khi các cá nhân rời trường trung học và sống độc lập hơn, như ở trường đại học hoặc đi làm, họ có thể tiếp xúc với việc sử dụng thuốc gây nghiện dễ dàng hơn khi rời khỏi sự bảo bọc từ gia đình và nhà trường.

Mong muốn thử những điều mới và trở nên độc lập hơn của các bạn trẻ là điều tốt, nhưng điều này cũng có thể làm tăng xu hướng thử thuốc gây nghiện của thanh thiếu niên. Các bộ phận của não kiểm soát khả năng phán đoán và ra quyết định không phát triển đầy đủ cho đến độ tuổi đầu hoặc giữa 20. Điều này hạn chế khả năng đánh giá chính xác rủi ro của việc thử nghiệm thuốc gây nghiện ở thanh thiếu niên và khiến thanh thiếu niên dễ bị áp lực từ bạn bè hơn.

Do não bộ vẫn đang phát triển, nên việc sử dụng thuốc gây nghiện ở độ tuổi này có nhiều khả năng gây rối loạn chức năng não bộ ở những khu vực quan trọng đối với động lực, trí nhớ, học tập, phán đoán và kiểm soát hành vi.

Nguồn tham khảo: webmd.com