Phục hồi chức năng chấn thương tủy sống cổ

Khi bị chấn thương tủy sống cổ, người bệnh sẽ bị liệt tứ chi cùng với đó là rối loạn hô hấp, đường ruột, dinh dưỡng,... Phục hồi chức năng chấn thương tủy sống đúng cách sẽ giúp bệnh nhân tái hòa nhập xã hội, có cuộc sống bình thường nhất trong hoàn cảnh của họ.

Tủy sống là đường thần kinh đi từ não xuống dưới dọc theo cột sống và nằm trong ống sống. Từ tủy sống, các dây thần kinh tỏa đi khắp cơ thể chịu trách nhiệm về cảm giác và vận động. Chấn thương tủy sống là tình trạng một phần tủy sống bị tổn thương, gây ảnh hưởng đến phần cơ thể tương ứng mà phần tủy sống tổn thương kiểm soát.

Cột sống cổ gồm 7 đốt sống đầu tiên, nếu chấn thương tủy sống cổ người bệnh sẽ bị liệt tứ chi và phần cơ thể ở vị trí thấp dưới mức tổn thương. Chấn thương tủy sống cổ sẽ gây ra liệt một vùng rộng hơn trên cơ thể hơn là ở các vùng khác. Khi bị chấn thương tủy sống cổ, cả hai tay và hai chân người bệnh đều mất cảm giác, không cử động được. Bên cạnh đó người bệnh còn bị rối loạn hô hấp, bàng quang, đường ruột, dinh dưỡng,... Người bị chấn thương tủy sống cổ có thể bị mất cảm giác ở da nên có thể bị loét, bỏng mà không biết.

Có nhiều nguyên nhân gây chấn thương tủy sống cổ như chấn thương trong tai nạn giao thông, ngã từ trên cao xuống, chấn thương khi luyện tập thể thao,... Người bị chấn thương tủy sống sẽ gặp muôn vàn khó khăn trong cuộc sống do khó khăn vận động, khó khăn trong chăm sóc bản thân. Bên cạnh đó, chấp nhận bản thân không còn khả năng đi lại, mất hết khả năng vận động, cuộc sống phải dựa vào sự chăm sóc của người khác không phải là điều dễ dàng. Phần lớn người bệnh đều vô cùng lo sợ, chán nản, thất vọng. Phục hồi chức năng chấn thương tủy sống cổ nhằm mục đích giúp bệnh nhân có thể tái hòa nhập xã hội, có cơ hội tham gia vào các hoạt động trong gia đình, có cuộc sống bình thường nhất trong hoàn cảnh hiện tại.

Phục hồi chức năng chấn thương tủy sống cổ nên được thực hiện theo nguyên tắc là tiến hành sớm, kiên trì. Để hỗ trợ tốt nhất cho bệnh nhân cần sự phối hợp giữa bác sĩ điều trị, kỹ thuật viên trị liệu, bác sĩ trị liệu tâm lý và người chăm sóc.

2.1. Các phương pháp phục hồi chức năng trong giai đoạn điều trị cấp tính

Phục hồi chức năng trong giai đoạn điều trị cấp tính gồm các biện pháp sau:

• Điều trị nguyên nhân gây chấn thương tủy sống cổ, xem xét phẫu thuật nếu cột sống bị vỡ, gãy gây chèn ép tủy sống hoặc thần kinh.
• Phòng ngừa và chăm sóc loét da do đè ép: Đảm bảo cho người bệnh luôn sạch sẽ, khô ráo, thường xuyên thay đổi tư thế để tránh loét da do đè ép và biến chứng viêm phổi. Từ khi được phẫu thuật đến khi người bệnh liền xương (khoảng trong 6 tuần), việc thay đổi tư thế cho người bệnh phải được thực hiện hết sức cẩn trọng. Lưng, cổ, đầu phải thẳng hàng, không tạo nên góc gãy.
• Để phòng co rút những tuần đầu sau tổn thương, đặc biệt ở khớp cổ chân và khớp khuỷu, dùng gối và đệm lót để giữ bàn chân ở tư thế vuông góc, khớp khuỷu được duỗi thẳng, tập theo tầm vận động các khớp ở chân, tay.
• Tăng cường chế độ dinh dưỡng, cho người bệnh ăn thức ăn giàu vitamin, sắt và đạm.
• Chăm sóc đường tiết niệu bằng đặt ống thông tiểu, đề phòng nhiễm trùng.
• Người bị chấn thương tủy sống cổ một phần cơ hô hấp cũng bị liệt. Chăm sóc đường hô hấp bằng cách dẫn lưu tư thế, kết hợp vỗ rung để giải thoát đờm dãi. Hướng dẫn bệnh nhân tập thở và tập ho có hiệu quả.
• Đề phòng nghẽn mạch, huyết khối do nằm lâu bằng tăng cường vận động và thuốc chống đông.

2.2. Phục hồi chức năng chấn thương tủy sống cổ trong giai đoạn phục hồi chức năng

Các phương pháp phục hồi chức năng chấn thương tủy sống cổ trong giai đoạn phục hồi chức năng bao gồm:

• Tiếp tục phòng ngừa loét da do đè ép bằng cách cho người bệnh nằm trên đệm mềm hoặc đệm cao su có lỗ dày. Thay đổi tư thế người bệnh 2 giờ/lần. Giữ vải trải giường khô ráo sạch sẽ, không được để vải trải giường nhăn nhúm vì những vết nhăn lớn có thể gây loét. Cho người bệnh vận động và tập các bài tập để tăng cường tuần hoàn. Kiểm tra da của người bệnh hàng ngày để phát hiện sớm các dấu hiệu của loét da do đè ép.
• Mỗi khớp của chi bị liệt cần cử động ít nhất 10 lần/ngày để đề phòng cứng khớp, co rút.
• Phục hồi chức năng đường tiết niệu bằng cách cho người bệnh uống đủ nước (>2 lít/ngày), theo dõi số lượng, màu sắc nước tiểu hàng ngày. Các tổn thương tủy sống sẽ gây khó khăn cho việc tiểu tiện do mất cảm giác buồn tiểu và phản xạ co bóp bàng quang. Để tránh nhiễm trùng đường tiểu khi sử dụng ống thông tiểu, người bệnh cần được hướng dẫn làm vệ sinh sạch sẽ, khô ráo bộ phận sinh dục. Nếu người bệnh có chức năng bàn tay còn tốt sẽ được hướng dẫn để biết cách đặt ống thông nước tiểu và đeo túi nước tiểu. Ống thông tiểu phải được tiệt trùng, lau sạch trước khi sử dụng. Cho người bệnh tập các bài tập kiểm soát tiểu tiện.
• Chăm sóc đường ruột: cho người bệnh uống đủ nước, ăn nhiều chất xơ. Đa số những người bị chấn thương tủy sống không thể tự rặn để đại tiện nên cần cho người bệnh các bài tập kích thích hậu môn và hướng dẫn cách đưa phân ra ngoài. Nếu người bệnh bị táo bón, người chăm sóc cần hỗ trợ thụt tháo cho người bệnh.

Các bài tập trị liệu sẽ được thiết kế phù hợp với mức tổn thương của người bệnh:

3.1. Mức tổn thương C4

Người bệnh sẽ được tập cơ mặt, cử động của nét mặt, má, cung mày, cử động của vai, cơ miệng và cử động của lưỡi.

Tăng cường tầm vận động của khớp bằng các bài tập thụ động dưới sự hỗ trợ của người nhà, tập tối thiểu 2 lần/ngày.

Tập thở cơ hô hấp trên chủ động, phản xạ ho kích thích, tập thở áp lực dương,...

3.2. Mức tổn thương C4-C6

Ngoài các bài tập ở mức tổn thương C4, người bệnh tổn thương C4-C6 có thể tập thêm các động tác:

• Tập đứng bàn nghiêng tăng tiến dần để ngồi dậy, chuẩn bị cho việc dùng xe lăn.
• Tập chủ động có trợ giúp các động tác duỗi cổ tay nắm bàn tay thụ động, dạng khớp vai và gấp khuỷu,...
• Tiếp tục tập thở chủ động và kích thích cơ hoành, tập thở áp lực dương nếu mệt.

3.3. Mức tổn thương C7-T1

Nếu chấn thương tủy sống cổ mức C7 trở xuống, bệnh nhân có thể độc lập trong sinh hoạt hàng ngày ở cuối giai đoạn phục hồi chức năng. Nội dung tập luyện ở những bệnh nhân này gồm:

• Hướng dẫn người bệnh tự tập luyện các bài tập theo tầm vận động, tập chương trình tập mạnh cơ và tăng khối lượng cơ chi trên.
• Bệnh nhân tập xe lăn với khoảng cách xa, hướng dẫn người bệnh các biện pháp ngăn ngừa ngã khi sử dụng xe lăn.
• Cho người bệnh sử dụng khung tập đi để kiểm soát thăng bằng và trương lực cơ. Định hướng tập môn thể thao trên xe lăn, bài tập sức bền.

Những người bị chấn thương tủy sống cổ sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi trở về cuộc sống đời thường. Gia đình hãy động viên, thông cảm, giúp đỡ những việc cần làm để người bệnh từng bước vượt qua. Tạo môi trường thích nghi quanh nhà để người khuyết tật dễ dàng di chuyển bằng xe lăn. Khuyến khích người bệnh gặp gỡ với những người bị chấn thương tủy sống khác hoặc tham gia các nhóm tự lực để sinh hoạt và chia sẻ kinh nghiệm sống.