Siêu âm màng phổi: Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa II Khổng Tiến Đạt, Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long. Bác sĩ có hơn 14 năm làm việc trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Siêu âm màng phổi là phương pháp chẩn đoán hình ảnh nhằm mục đích chẩn đoán các bệnh lý tại thành ngực như tràn dịch màng phổi, u màng phổi hay tràn khí màng phổi. Đây là phương pháp có nhiều ưu điểm và mang lại sự tiện lợi, nhanh chóng cho các bác sĩ lâm sàng trong quá trình chẩn đoán bệnh.

Siêu âm màng phổi là phương pháp chẩn đoán hình ảnh giúp đánh giá lượng dịch màng phổi về số lượng, tính chất cũng như các tổn thương dưới nhiều hình thái khác nhau. Ngoài ra, siêu âm màng phổi cũng được dùng để chẩn đoán sớm tràn khí màng phổi khi chưa chụp được X-quang. Ngày nay, siêu âm màng phổi được sử dụng khá rộng rãi nhờ vào những ưu điểm sau:

• Không có liều chiếu xạ
• Thiết bị nhỏ gọn
• Có thể thực hiện tại giường bệnh, lặp lại nhiều lần
• Thời gian thăm khám nhanh
• Giá thành rẻ

Tuy nhiên, siêu âm màng phổi cũng có những nhược điểm cần phải lưu ý như:

• Chất lượng hình ảnh còn phụ thuộc vào tính chất của thiết bị thực hiện.
• Chẩn đoán dựa vào hình ảnh còn phụ thuộc vào chuyên môn người thực hiện.
• Khó khăn trong phân tích một số hình ảnh do đó cần kết hợp với các kỹ thuật khác như X-quang, cộng hưởng từ,... để đưa ra kết luận cuối cùng.

Siêu âm màng phổi có thể được chỉ định trong những trường hợp nghi ngờ tổn thương màng phổi như tràn dịch màng phổi, đặc biệt trong trường hợp tràn máu, tràn mủ màng phổi do bệnh lý hay sau thủ thuật. Ngoài ra, phương pháp này cũng cần được thực hiện trong các trường hợp sau:

• Xác định tổn thương thành ngực và màng phổi là u hay dịch.
• Đánh giá sự chuyển động của cơ hoành, phân biệt giữa tràn dịch màng phổi và dịch khu trú cơ hoành.
• Giúp phát hiện cũng như nhận định các trường hợp dày dính màng phổi hay u màng phổi xâm lấn thành ngực.
• Các phương pháp như chọc dò, dẫn lưu, sinh thiết màng phổi có thể được thực hiện dưới sự trợ giúp của siêu âm màng phổi.
• Phát hiện tràn khí màng phổi

Bệnh nhân không cần chuẩn bị gì trước khi siêu âm màng phổi. Siêu âm có thể thực hiện ở tư thế ngồi hoặc nằm tùy vào vị trí cần kiểm tra để có thể bộc lộ rõ nhất vùng cần siêu âm:

• Tư thế ngồi: dùng đầu dò siêu âm lên các khoang liên sườn nhằm thăm khám các bệnh lý thành ngực, màng phổi và tràn dịch.
• Tư thế nằm: Đầu dò siêu âm khảo sát góc sườn hoành bên và sau, phần đáy nhu mô phổi, lấy gan làm cửa số siêu đánh giá cơ hoành màng phổi.

Đầu dò siêu âm sẽ được di chuyển dọc theo khoang liên sườn từ đỉnh phổi tới dưới vòm hoành, nếu nghi ngờ có tổn thương, cần thời gian quan sát sự bất thường trong các thì hô hấp cũng như so sánh với bên đối diện. Tràn dịch màng phổi được nhận định trong các trường hợp:

• Trên siêu âm có khoảng trống âm đồng nhất giữa lá thành và lá tạng
• Tùy theo nguyên nhân tràn máu màng phổi mà khi siêu âm có thể thấy các hình ảnh đơn lẻ hoặc kết hợp với nhau của 4 mức độ cản âm gồm: trống âm, hỗn hợp âm nhưng không có vách hóa, hỗn hợp âm có vách hóa và tăng âm đồng nhất

Để ước lượng mức độ tràn dịch màng phổi trên siêu âm khi dùng đầu dò 3,5 MHz thì:

• Lượng rất ít: khoảng trống âm chỉ thấy ở góc sườn hoành
• Lượng ít: dù nằm trong góc sườn hoành nhưng đầu dò vẫn quét được
• Lượng vừa: khoảng trống âm nằm giữa 1-2 tầm quét của đầu dò
• Lượng nhiều: khoảng trống âm vượt qua 2 tầm quét của đầu dò siêu âm

Nhận định tràn khí màng phổi trong siêu âm màng phổi khi:

• Không thấy hình ảnh phổi trượt
• Không thấy hình ảnh đuôi sao chổi
• Đường màng phổi rộng ra

Siêu âm màng phổi có vai trò rất quan trọng trong thăm khám, chẩn đoán và điều trị tràn dịch màng phổi. Siêu âm màng phổi không gây tổn hại đến sức khỏe, có thể thực hiện nhiều lần, cho kết quả chính xác cao, chi phí thấp, quy trình thực hiện nhanh chóng. Tuy nhiên, kết quả siêu âm màng phổi phụ thuộc rất lớn vào thiết bị siêu âm, cũng như người thực hiện kỹ thuật. Thiết bị hiện đại sẽ cho hình ảnh sắc nét, chi tiết, cụ thể hơn. Từ đó dễ dàng phát hiện các dấu hiệu bất thường ngay cả ở giai đoạn đầu với những biểu hiện rất nhỏ.