Ý nghĩa định lượng DHEAS máu

DHEAS (Dehydroepiandrosterone sulfate) là hormone sinh dục nam có vai trò trong sự phát triển các đặc điểm sinh dục nam thứ phát ở tuổi dậy thì. Loại hormone này có thể chuyển đổi thành các androgen có tính chất mạnh hơn như Testosterone và Androstenedione và có thể được chuyển đổi thành hormone sinh dục nữ là Estrogen.

Xét nghiệm định lượng DHEAS máu thường được chỉ định cùng với xét nghiệm testosterone và xét nghiệm các hormone nam khác nhằm mục đích:

• Đánh giá chức năng tuyến thượng thận;
• Phân biệt các tình trạng bài tiết hormone DAEAS do tinh hoàn hoặc do tuyến thượng thận, thậm chí trong trường hợp hiếm gặp là do buồng trứng;
• Chẩn đoán khối u thượng thận, u vỏ thượng thận;
• Chẩn đoán quá sản thượng thận bẩm sinh, khởi phát quá sản thượng thận ở người trưởng thành;
• Kết hợp với các xét nghiệm nội tiết khác như FSH, LH, Prolactin, Estrogen, Testosterone ở phụ nữ để chẩn đoán bệnh buồng trứng đa nang nhằm loại trừ một số nguyên nhân khác của vô sinh, vô kinh, chứng rậm lông;
• Kết hợp cùng các xét nghiệm hormone khác để chẩn đoán sự phát triển của đặc điểm nam tính ở bé gái và tình trạng dậy thì sớm ở bé trai.

Người thực hiện xét nghiệm là bác sĩ, kỹ thuật viên chuyên ngành hóa sinh hoặc người thực hiện phân tích có đủ trình độ sử dụng máy xét nghiệm hóa sinh tự động.

Xét nghiệm định lượng DHEAS máu được thực hiện dưới sự chuẩn bị đầy đủ các phương tiện hóa chất gồm: Máy phân tích, máy ly tâm, tủ lạnh bảo quản, hóa chất, chất chuẩn, QC, mẫu bệnh phẩm, ống nghiệm, giá đựng ống nghiệm, pipep các loại, đầu côn xanh, côn vàng, vật tư tiêu hao: Ống lấy máu, kim tiêm, bông cồn sát trùng, găng tay...

Đối với người bệnh, nếu bác sĩ yêu cầu nhịn ăn trước khi xét nghiệm cần thực hiện nghiêm túc không ăn uống gì ngoài nước trong thời gian 9 - 12h trước khi lấy mẫu máu xét nghiệm.

Xét nghiệm hormone DHEAS thường được thực hiện vào buổi sáng vì đó là thời điểm lượng DHEAS ở mức cao nhất. Với phụ nữ có thể được yêu cầu làm xét nghiệm ở thời điểm nhất định của chu kỳ kinh nguyệt.

• Lấy mẫu bệnh phẩm
  • Tiến hành lấy mẫu máu vào ống nắp đỏ (ống không có chất chống đông). Đợi cho quá trình đông máu diễn ra hoàn toàn mới bắt đầu ly tâm tách huyết thanh.
  • Mẫu máu có thể đục do triglycerid tăng cao thì cần sử dụng ly tâm để loại bỏ các mẫu máu có tăng mỡ máu
  • Mẫu máu bảo quản 2 ngày ở nhiệt độ 2-8 độ trong ống thủy tinh hoặc polypropylene, hoặc 2 tháng ở -20°C.
• Tiến hành định lượng DHEAS
  • Máy phân tích đã được cài đặt chương trình chuẩn xét nghiệm DHEAS-04. Kết quả kiểm tra chất lượng với xét nghiệm DHEAS đạt yêu cầu, không nằm ngoài dải cho phép cũng như không vi phạm luật kiểm tra chất lượng
  • Cán bộ y tế thực hiện phân tích mẫu nhập liệu về thông tin người bệnh, chỉ định xét nghiệm trên hệ thống máy phân tích, hoặc hệ thống mạng
  • Tiến hành nạp mẫu bệnh phẩm vào máy phân tích
  • Thực hiện ra lệnh cho máy chạy mẫu phân tích bệnh phẩm
  • Chờ máy thực hiện phân tích theo protocol của máy
  • Kết quả xét nghiệm cần xem xét đánh giá trước khi in báo cáo, hoặc ghi kết quả vào phiếu xét nghiệm để trả cho bệnh nhân..

Lưu ý trong quá trình thực hiện xét nghiệm định lượng DHEAS máu, người thực hiện xét nghiệm cần kiểm tra bằng mắt từng đơn vị mẫu xét nghiệm để xem có hạt trước khi đưa vào hệ thống máy xét nghiệm hay không.

Mức độ DHEAS thanh ở người khỏe mạnh là (Hell W 1997 [2]):

Hệ số chuyển đổi: μg/L× 0,0027 = μmol/L

Trong quá trình thực hiện lấy mẫu xét nghiệm định lượng DHEAS máu sẽ có các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả như:

• Mẫu máu bị tán huyết
• Ly tâm tách huyết thanh sớm khi cục máu đông chưa hình thành hoàn toàn, dẫn đến sự xuất hiện tơ huyết. Bởi vậy để tránh sai sót trong quá trình xét nghiệm cần đảm bảo chỉ tiến hành ly tâm khi các cục máu đông hoàn toàn. Đối với bệnh nhân sử dụng thuốc chống đông cần thêm thời gian để đông máu
• Ống nghiệm đựng mẫu máu của các nhà sản xuất có thể cho giá trị kết quả xét nghiệm không giống nhau, bởi tùy thuộc vào vật liệu, phụ gia, gel, các rào cản vật lý, chất hoạt hóa đông máu, thuốc chống đông máu...
• Mẫu bệnh phẩm của người bệnh thường xuyên tiếp xúc với động vật hoặc các sản phẩm huyết thanh động vật có thể có yếu tố gây bất thường kết quả.
• Người bệnh sử dụng corticosteroid có thể làm giảm mức độ của DHEAS
• Người bệnh uống bổ sung DHEAS có thể là tăng mức độ của DHEAS
• Tập thể dục cường độ cao cũng là nguyên nhân dẫn đến mức độ DHEAS tăng trong vài ngày.

Kết quả định lượng DHEAS máu cho biết các vấn đề ở người làm xét nghiệm. Theo đó:

• Mức độ DHEAS máu bình thường kết hợp các xét nghiệm hormon nam khác bình thường thể hiện chức năng tuyến thượng thận làm việc bình thường.
• Mức độ DHEAS máu cao có thể gợi ý về sự sản xuất dư thừa DHEAS, cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác để chẩn đoán và xác định nguyên nhân của sự mất cân bằng hormone. Đấy có thể là dấu hiệu chỉ ra tình trạng khối u thượng thận, bệnh Cushing, ung thư tuyến thượng thận, tăng sản thượng thận, trong trường hợp hiếm là khối u buồng trứng. Trong một số trường hợp DHEAS tăng có thể là dấu hiệu của đa nang buồng trứng ở nữ giới.
• Mức độ DHEAS thấp có thể là nguyên nhân của suy thượng thận, rối loạn chức năng thượng thận, bệnh Addison, suy tuyến yên, một số tình trạng gây thấm mức của các hormone tuyến yên có vai trò điều hòa sản xuất và bài tiết các hormone tuyến thượng thận.