Hoại tử chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi

Hoại tử chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi có thể dẫn đến mất chức năng của khớp háng, thậm chí gây biến chứng tàn phế. Vì vậy, phát hiện và điều trị sớm đóng vai trò rất quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ biến chứng của bệnh.

Tình trạng hoại tử chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi (tiếng Anh là: Avascular necrosis, viết tắt là: AVN) là hiện tượng thiếu máu nuôi dẫn tới hoại tử xương và sụn, mất hình thái chỏm xương và mất chức năng khớp háng. Bệnh phát sinh do thiểu dưỡng, không do nguyên nhân từ vi khuẩn nên còn được gọi là hoại tử xương (osteonecrosis) hoặc hoại tử vô khuẩn (aseptic necrosis). Bệnh thường gặp ở nam giới, tuổi từ 20 - 50 tuổi, có thể xuất hiện ở cả 2 chân.

Chỏm xương đùi được cấp máu nuôi bởi động mạch mũ đùi ngoài, động mạch mũ đùi trong và động mạch dây chằng tròn. Thiếu máu nuôi chỏm xương đùi hoặc tắc mạch máu nuôi chỏm xương đùi dẫn đến hoại tử có thể do những nguyên nhân sau:

• Do chấn thương: Trật khớp háng hoặc gãy cổ xương đùi
• Không do chấn thương: Sử dụng steroid kéo dài, sử dụng nhiều rượu bia, thuốc lá, chất kích thích, mắc bệnh hệ thống, bệnh lý viêm mãn tính như hẹp - tắc mạch máu, lupus ban đỏ, có cục máu đông; đặc thù nghề nghiệp phải làm việc trong môi trường áp suất rối loạn như thợ lặn hoặc thợ mỏ (độ sâu hơn 30m); liệu pháp điều trị như xạ trị ung thư,...

Những triệu chứng phổ biến và dễ gặp của hoại tử chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi có thể kể đến như:

• Giai đoạn sớm: Đa số bệnh nhân không có triệu chứng hoặc có triệu chứng không rõ ràng, vẫn vận động khớp háng bình thường
• Giai đoạn tiến triển: Người bệnh bị đau vùng khớp háng, vùng hông, mông hoặc dưới gối. Ban đầu bị đau khi dồn lực lên chân bị bệnh, sau bị đau thường xuyên, cảm giác đau tăng dần, đau dai dẳng, cơn đau tăng khi đi lại hoặc đứng lâu. Khi bệnh tiến triển nặng, cấu trúc xương và sụn khớp bị vỡ sập thì người bệnh sẽ rất đau, không thể vận động khớp háng.

Mục đích điều trị bệnh là phục hồi chức năng khớp háng, giảm đau và ngăn chặn tình trạng phá hủy xương. Phương pháp điều trị hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi sẽ được lựa chọn tùy thuộc nhiều yếu tố như: Giai đoạn bệnh, vị trí, số lượng xương bị tổn thương, nguyên nhân gây bệnh, tuổi tác của bệnh nhân,...

Các lựa chọn điều trị bệnh gồm:

3.1 Điều trị bảo tồn

Điều trị bảo tồn được chỉ định cho các trường hợp chưa xảy ra tình trạng vỡ sập chỏm xương đùi. Các phương pháp điều trị gồm:

• Điều trị nội khoa cho các trường hợp chưa có triệu chứng lâm sàng và tổn thương xương không quá 15% hoặc những người bệnh không thể phẫu thuật. Các bước điều trị nội khoa gồm: Giảm chịu lực lên chỏm xương đùi (đi nạng); loại bỏ sớm các yếu tố nguy cơ gây bệnh (bỏ rượu bia, chất kích thích, đổi loại thuốc khác thay cho thuốc steroid,...); kết hợp sử dụng thuốc giảm đau, chống viêm, tập vật lý trị liệu, dùng thuốc tùy theo bệnh lý nền của người bệnh; khám và điều trị các bệnh hệ thống, bệnh tự miễn, bệnh nội tiết,...;
• Phẫu thuật bảo tồn khớp háng được chỉ định nếu điều trị nội khoa không làm giảm triệu chứng và tình trạng tổn thương vẫn tiến triển. Mục đích của phương pháp này là bảo vệ toàn vẹn chỏm xương đùi và làm ngưng quá trình thoái hóa khớp háng. Các phương pháp phẫu thuật bảo tồn khớp háng thường được chỉ định gồm: Khoan giảm áp lực trong lòng chỏm xương đùi và tái tạo mạch máu mới (chỉ định trong trường hợp sớm, chưa có triệu chứng hoặc có triệu chứng nhưng tổn thương xương dưới 30%); ghép xương cứng (chỉ định tương tự phẫu thuật khoan giảm áp, điều trị cho bệnh nhân dưới 40 tuổi); cắt xương chỉnh trục ở vùng mấu chuyển xương đùi (mục đích là chuyển vị trí chịu trọng lực lên vùng xương lành của chỏm xương đùi, chỉ định cho những tổn thương nhỏ, áp dụng cho bệnh nhân dưới 40 tuổi).

3.2 Điều trị phẫu thuật thay khớp háng

Phẫu thuật thay khớp háng được bác sĩ chỉ định cho những trường hợp đã bị vỡ sập chỏm xương đùi và không có hiệu quả khi điều trị bằng các kỹ thuật khác. 2 lựa chọn phẫu thuật được sử dụng là:

• Thay bề mặt chỏm xương đùi và thay khớp háng bán phần: Ít được sử dụng bởi thời gian tác dụng ngắn, nhanh phải thay lại;
• Thay khớp háng toàn bộ: Chỉ định cho bệnh nhân trên 50 tuổi hoặc bất kỳ tuổi nào nếu có tổn thương ổ cối hoặc bị thoái hóa khớp háng.

Thủ phạm chủ yếu gây tình trạng hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi là do sử dụng quá nhiều chất kích thích như rượu bia, thuốc lá, thuốc lào,... Các yếu tố này dẫn tới viêm mạn tính và gây tắc các mao mạch (mạch máu nhỏ) nuôi dưỡng chỏm xương đùi, khiến các tế bào xương sụn vùng chỏm bị thiếu máu, hoại tử dần. Bệnh tiến triển ngày càng nặng có thể dẫn đến gãy xương dưới sụn và gây xẹp chỏm xương đùi.

Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị mỗi người cần thiết lập cho mình một chế độ sinh hoạt lành mạnh, đặc biệt là tránh sử dụng rượu bia, thuốc lá, thuốc lào,... Đồng thời, bệnh nhân mắc các bệnh liên quan tới hoại tử chỏm xương đùi cũng cần phối hợp với bác sĩ để điều trị hiệu quả những bệnh lý này. Khi có biểu hiện đau khớp háng, đau khớp gối dai dẳng mà không tìm ra nguyên nhân tổn thương,... thì người bệnh nên đi khám ngay.

Điều trị sớm hoại tử chỏm xương đùi do thiếu máu nuôi ở giai đoạn cấu trúc của chỏm xương còn nguyên vẹn là rất lý tưởng. Bởi vậy, khi có dấu hiệu cảnh báo mắc bệnh, người bệnh nên đi khám và phối hợp với mọi chỉ định điều trị của bác sĩ.