Đặc điểm thuốc chống viêm không steroid (NSAID)?

Bài viết được thực hiện bởi Dược sĩ Dương Thanh Hải - Dược sĩ lâm sàng - Khoa Dược - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Times City.

Không phải ai cũng biết thuốc giảm đau, chống viêm không steroid (NSAID) mang lại hiệu quả hay có thể gây ra các tác dụng phụ như thế nào cho người dùng. Bài viết sau sẽ cung cấp cho người đọc những thông tin hữu ích về nhóm thuốc NSAID.

Thuốc chống viêm không steroid (NSAID) là nhóm thuốc thường được sử dụng để giảm đau, chống viêm hoặc hạ sốt mà không cần phải có đơn kê của bác sĩ. Nhóm này có ít nhất 20 chất có cấu trúc hóa học khác nhau nhưng cách thức tác dụng tương tự nhau. Ngoài ra, nhóm thuốc này còn có mặt trong các loại kem, gel bôi tại chỗ hoặc miếng dán ngoài da (Salonpas, Voltaren emugel...). Chính vì NSAID rất sẵn có và được sử dụng phổ biến như vậy, nên việc tìm hiểu cách dùng phù hợp và các tác dụng phụ có thể gặp phải khi dùng thuốc là hết sức quan trọng.

NSAID giảm đau và chống viêm nhờ tác dụng ức chế một loại enzyme có vai trò quan trọng trong tổng hợp prostaglandin, có tên gọi là cyclooxygenases (COX). Có hai dạng chính của enzyme COX là COX-1 và COX-2, trong đó COX-2 chỉ xuất hiện trong các phản ứng viêm. Bằng cách ức chế COX, các thuốc NSAIDs tạo ra tác dụng giảm đau, hạ sốt và chống viêm. Trong nhóm NSAID, chỉ aspirin có tác dụng ức chế không phục hồi COX-1, dẫn đến ức chế tổng hợp thromboxane A2 (chất kích thích tạo huyết khối) và gây ra tác dụng chống kết tập tiểu cầu. Cho nên aspirin là NSAID duy nhất hiện nay được sử dụng để ngăn ngừa biến cố trên tim mạch.

Khi sử dụng một thuốc nhóm NSAID với mục đích giảm đau hay chống viêm, thời gian tự điều trị thường không nên kéo dài quá 10 ngày. Liều dùng của thuốc cần được điều chỉnh phù hợp với độ tuổi, cân nặng và chức năng gan thận. Nguyên tắc sử dụng thuốc NSAID là dùng thuốc ở mức liều thấp nhất có hiệu quả và trong thời gian ngắn nhất có thể. Mặc dù vậy, tác dụng phụ của thuốc vẫn có thể xảy ra sớm ngay trong tuần đầu tiên sử dụng thuốc. Sau đây là một số tác dụng không mong muốn có thể gặp phải khi sử dụng thuốc nhóm NSAID:

• Các nguy cơ với hệ tiêu hóa:

Sử dụng thuốc nhóm NSAID có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện tác dụng phụ trên đường tiêu hóa, như loét hoặc thủng dạ dày tá tràng, chảy máu đường tiêu hóa. Mức độ nguy cơ trên đường tiêu hóa giữa các thuốc NSAID là khác nhau, trong đó các thuốc ức chế chọn lọc trên COX-2 (Celebrex, Arcoxia...) thường có nguy cơ thấp hơn. Nguy cơ trên đường tiêu hóa cũng cao hơn trong những trường hợp: người cao tuổi, sử dụng liều cao kéo dài, đã từng bị viêm loét dạ dày tá tràng, sử dụng đồng thời với các thuốc như thuốc chống đông, thuốc NSAID khác, corticosteroid, uống rượu hoặc hút thuốc trong thời gian dùng thuốc. Để hạn chế tác dụng không mong muốn trên đường tiêu hóa, có thể người bệnh sẽ được sử dụng NSAID với một trong số các thuốc bảo vệ đường tiêu hóa như: misoprostol, các thuốc ức chế tiết acid thuốc nhóm ức chế bơm proton PPI (omeprazole, esomeprazole, lansoprazole, rabeprazole) hoặc nhóm đối kháng thụ thể H2 (ranitidine, famotidine...)

• Các nguy cơ trên tim mạch:

NSAID có làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim hay đột quỵ không? Câu trả lời là “Có”.

Ngoại trừ aspirin, các thuốc nhóm NSAID có nguy cơ làm nặng hơn tình trạng suy tim, các biến cố huyết khối trên tim mạch như nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Trong đó, NSAID ức chế chọn lọc COX-2 và diclofenac là các thuốc được ghi nhận nguy cơ tim mạch nhiều nhất. Naproxen, một NSAID không chọn lọc, có tác dụng ức chế COX-1 mạnh và thời gian bán thải dài, được cho là thuốc an toàn trên tim mạch hơn. Những người mắc bệnh lý tim mạch sẽ có nguy cơ cao hơn, do đó, khi cần dùng NSAID, những người này cần được thảo luận kỹ với bác sĩ để lựa chọn thuốc và liều dùng phù hợp. Trường hợp người bệnh đang được dùng aspirin, nên thông báo cho bác sĩ biết trước khi dùng NSAID bởi vì một số thuốc NSAID có thể ảnh hưởng đến tác dụng của aspirin.

Trong khi sử dụng thuốc NSAID, nếu phát hiện các dấu hiệu như đau ngực, khó thở, yếu người một bên, đột nhiên nói ngọng thì cần được thăm khám ngay lập tức.

• Nguy cơ suy thận:

NSAID có thể ảnh hưởng đến chức năng thận do thuốc gây giảm tưới máu đến thận. Khoảng 1 - 5% người dùng NSAID có thể gặp phải tác dụng phụ trên thận. Mặc dù suy thận cấp không thường gặp nhưng cần hết thức thận trọng với những người người có bệnh lý suy tim, xơ gan, bệnh thận mạn hoặc người bệnh đang có tình trạng mất nước (nôn ói, tiêu chảy...), người bệnh tăng huyết áp hoặc đái tháo đường có biến chứng thận.

• Nguy cơ nhiễm độc gan:

Sử dụng NSAID kéo dài hiếm khi gây ra độc tính gan, kể cả dùng liều cao. Biểu hiện độc tính trên gan của NSAID chủ yếu là tăng men gan tuy nhiên không thường gặp.

• NSAID và phụ nữ có thai:

Ngoại trừ aspirin liều thấp, tất cả các NSAID đều chống chỉ định dùng trong thai kỳ thứ 3, do thuốc có nguy cơ gây ra đóng ống động mạch sớm ở trẻ sơ sinh. Paracetamol được cho là thuốc an toàn để giảm đau và hạ sốt, ưu tiên sử dụng ở phụ nữ có thai hơn so với các thuốc NSAID.Mặc dù NSAID có tác dụng giảm đau, chống viêm tốt, tuy nhiên nhóm thuốc này tiềm ẩn nhiều nguy cơ tác dụng phụ. Khi cần sử dụng thuốc, nên dùng ở mức liều thấp nhất có hiệu quả trong thời gian ngắn nhất có thể. Với những người bệnh có các yếu tố nguy cơ như trên, cần tham khảo nhân viên y tế để được tư vấn và theo dõi chặt chẽ các tác dụng không mong muốn của thuốc.