Tương tác thuốc xảy ra khi nào và có đặc điểm gì?

Một số bệnh nhân thắc mắc vì sao có tương tác thuốc và tương tác thuốc có gây hại không? Thực tế, tương tác thuốc là phản ứng giữa hai hoặc nhiều loại thuốc hoặc giữa một loại thuốc và thực phẩm, đồ uống hoặc chất bổ sung. Ngoài ra, sử dụng thuốc trong khi bệnh nhân đang có một số tình trạng y tế nhất định cũng có thể gây ra tương tác thuốc.

Tương tác thuốc có thể làm cho thuốc kém hiệu quả hơn, gây ra tác dụng không mong muốn hoặc tăng tác dụng của một loại thuốc cụ thể. Một số tương tác thuốc thậm chí có thể gây nguy hiểm tới tính mạng.

Nhìn chung, dựa vào bản chất của các tác nhân gây tương tác, có thể chia thành ba loại lớn:

Tương tác thuốc-thuốc: xảy ra khi hai hoặc nhiều loại thuốc phản ứng với nhau. Tương tác thuốc-thuốc có thể khiến bệnh nhân gặp tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là một số tương tác thuốc-thuốc:

• Sử dụng đồng thời thuốc an thần và một số loại thuốc để điều trị dị ứng (thuốc kháng histamin H1 thế hệ 1) có thể khiến bệnh nhân ngầy ngật, buồn ngủ, phản ứng chậm và khiến việc lái xe hoặc vận hành máy móc trở nên nguy hiểm.
• Tương tác giữa thuốc lợi tiểu và ibuprofen: Ibuprofen có thể làm giảm hiệu quả của thuốc lợi tiểu, vì ibuprofen thường khiến cơ thể giữ muối và chất lỏng.

Tương tác thuốc-thức ăn/đồ uống: Đây là kết quả của việc thuốc phản ứng với thức ăn hoặc đồ uống. Sau đây là một số ví dụ về tương tác thuốc-thức ăn/thức uống:

• Sử dụng đồng thời rượu với một số loại thuốc có thể khiến bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi hoặc phản ứng chậm.
• Một số statin (được sử dụng để điều trị cholesterol cao) có thể tương tác với nước ép bưởi chùm. Nếu bệnh nhân dùng một trong những statin này và uống nhiều nước ép bưởi chùm, quá nhiều thuốc có thể tồn tại trong cơ thể họ và làm tăng nguy cơ tổn thương gan hoặc suy thận. Một kết cục nguy hiểm khác của tương tác statin-nước bưởi chùm chính là tiêu cơ vân. Đây là tình trạng cơ xương bị phá vỡ, giải phóng một loại protein gọi là myoglobin vào máu và myoglobin có thể gây hại cho thận

Tương tác thuốc-bệnh lý: Tương tác thuốc cũng có thể xảy ra khi bệnh nhân có một tình trạng y tế nào đó. Dưới đây là một số ví dụ cụ thể:

• Nếu bệnh nhân bị huyết áp cao, bệnh nhân có thể gặp phản ứng không mong muốn nếu dùng thuốc thông mũi. Vì một số thuốc thông mũi làm giảm nghẹt mũi bằng cách thu hẹp các mạch máu và giảm sưng, phù nề ở mũi. Sự thu hẹp này cũng có thể ảnh hưởng đến các mạch máu khác và gây tăng huyết áp.
• Tương tác giữa metformin (một loại thuốc điều trị tiểu đường) và bệnh thận. Những người mắc bệnh thận nên sử dụng metformin với liều lượng thấp hơn và cần được kiểm soát chặt chẽ. Điều này là do metformin có thể tích tụ trong trong cơ thể và làm tăng nguy cơ mắc các tác dụng phụ nghiêm trọng.

Di truyền

Có một số đặc điểm cá nhân có thể đóng một vai trò trong việc liệu có tương tác thuốc hay không và tương tác thuốc diễn ra thế nào. Các biến thể trong cấu trúc di truyền của từng cá nhân có thể làm cho cùng một loại thuốc hoạt động khác nhau ở các cơ thể khác nhau. Một số người có thể chuyển hóa một số loại thuốc nhanh hơn hoặc chậm hơn những người khác. Điều này có thể làm cho nồng độ thuốc giảm hoặc tăng cao hơn dự kiến.

Trọng lượng cơ thể

Một số loại thuốc được định lượng tùy theo cân nặng của một người. Thay đổi cân nặng có thể ảnh hưởng đến liều lượng và cũng làm tăng hoặc giảm nguy cơ tương tác thuốc. Vì vậy, nếu bệnh nhân có sự thay đổi đáng kể về cân nặng thì có thể cần điều chỉnh liều thuốc. Một số loại thuốc có thể thay đổi liều theo cân nặng ví dụ như các thuốc enoxaparin, thuốc kháng sinh (vancomycin),...

Tuổi tác

Khi già đi, chức năng của thận, gan và hệ tuần hoàn có thể hoạt động chậm lại theo tuổi tác. Điều này có thể làm chậm quá trình phân hủy và loại bỏ thuốc khỏi cơ thể và cũng có nguy cơ dẫn tới tương tác thuốc.

Giới tính

Sự khác biệt giữa hai giới, chẳng hạn như giải phẫu học và kích thích tố, có thể đóng một vai trò quan trọng trong tương tác thuốc. Ví dụ, các nghiên cứu cho thấy rằng đàn ông chuyển hóa zolpidem với tốc độ gấp đôi phụ nữ. Do đó, giới tính cũng là một yếu tố cần cân nhắc khi đánh giá tương tác thuốc.

Lối sống (chế độ ăn uống và tập thể dục)

Một số chế độ ăn kiêng có thể có vấn đề khi kết hợp với thuốc. Ví dụ, nghiên cứu đã chỉ ra rằng lượng chất béo cao có thể làm giảm phản ứng của thuốc giãn phế quản mà những người mắc bệnh hen suyễn sử dụng để điều trị triệu chứng. Tập thể dục cũng có thể thay đổi cách thức hoạt động của thuốc. Ví dụ, những người dùng insulin để điều trị bệnh tiểu đường có thể bị hạ đường huyết trong khi tập thể dục. Vì vậy, họ có thể cần phải điều chỉnh thời gian ăn và dùng insulin để bù lại lượng đường trong máu giảm. Hút thuốc lá cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa của một số loại thuốc. Do đó bệnh nhân nên nói với bác sĩ rằng mình đang hút thuốc khi bắt đầu dùng một loại thuốc mới.

Bệnh nhân đã dùng thuốc bao lâu

Cơ thể có thể trở nên dung nạp với một số loại thuốc theo thời gian. Vì vậy, liều lượng có thể cần phải được điều chỉnh nếu chúng được dùng trong một thời gian dài. Hai ví dụ là thuốc giảm đau và thuốc chống động kinh.

Liều lượng

Một số loại tương tác có thể xảy ra nếu bệnh nhân dùng liều cao hơn, do đó liều lượng cũng là một yếu tố cân nhắc khi đánh giá tương tác thuốc

Thuốc được dùng như thế nào?

Có nhiều cách sử dụng thuốc khác nhau. Một số cách phổ biến mà thuốc được sử dụng bao gồm đường uống, tiêm và bôi, thoa tại chỗ. Cách thuốc đi vào cơ thể có thể làm thay đổi đáng kể kết quả điều trị và cả tương tác thuốc. Ví dụ, một thuốc dùng đường bôi/dán thì khả năng tương tác với một thuốc dùng đường toàn thân (uống/tiêm) là rất ít, trừ khi thuốc bôi/dán được hấp thu vào máu với một lượng lớn.

Tóm lại, có một số tương tác thuốc rất nguy hiểm, thậm chí có thể gây nguy hiểm đến tính mạng người bệnh. Do đó, để phòng tránh tương tác thuốc, bệnh nhân cần thông báo cho nhân viên y tế tất cả các loại thuốc kê đơn, không kê đơn, thực phẩm chức năng và các loại vitamin đang sử dụng để được tư vấn phù hợp. Ngoài ra, bản thân bệnh nhân cũng cần lưu ý đọc kỹ tờ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng, đặc biệt và phần thận trọng và tương tác thuốc.