Vì sao khó dừng uống thuốc chống trầm cảm?

Việc dừng uống thuốc trầm cảm có thể gây ra hội chứng cai thuốc chống trầm cảm và có thể khiến bạn tái phát trầm cảm. Để tránh các triệu chứng cai nghiện, các hướng dẫn chuyên môn khuyến cáo bệnh nhân không nên ngừng thuốc chống trầm cảm một cách đột ngột.

Thuốc chống trầm cảm hoạt động bằng cách thay đổi mức độ dẫn truyền thần kinh - sứ giả hóa học gắn vào các thụ thể trên tế bào thần kinh khắp cơ thể và ảnh hưởng đến hoạt động của chúng. Cuối cùng, các tế bào thần kinh thích ứng với mức độ dẫn truyền thần kinh hiện tại và các triệu chứng từ nhẹ đến đau buồn có thể phát sinh nếu mức độ thay đổi quá nhanh - ví dụ như do bạn đột ngột ngừng dùng thuốc chống trầm cảm. Chúng thường không nguy hiểm về mặt y tế nhưng có thể gây khó chịu. Trong số các thuốc chống trầm cảm mới, những thuốc ảnh hưởng đến hệ thống serotonin - chất ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI, hiện nay thường được gọi là SRI) và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin-norepinephrine (SNRI) - có liên quan đến một số triệu chứng cai thuốc chống trầm cảm. Ngừng các thuốc chống trầm cảm như bupropion (Wellbutrin) không ảnh hưởng đến hệ thống serotonin - chất ức chế tái hấp thu dopamine và norepinephrine - có vẻ ít phiền toái hơn, mặc dù một số bệnh nhân trở nên cực kỳ cáu gắt.

Có các triệu chứng ngưng sử dụng thuốc không có nghĩa là bạn nghiện thuốc chống trầm cảm. Một người nghiện thuốc sẽ thèm thuốc và thường ngày càng cần liều cao hơn. Rất ít người dùng thuốc chống trầm cảm có cảm giác thèm thuốc hoặc cảm thấy cần phải tăng liều.

XEM THÊM: Điều gì xảy ra khi bạn uống thuốc trầm cảm lâu ngày?

Các triệu chứng do ngừng thuốc có thể bao gồm lo lắng và trầm cảm. Vì đây có thể là lý do tại sao bạn được kê đơn thuốc chống trầm cảm ngay từ đầu, sự xuất hiện trở lại của chúng có thể cho thấy bạn đang bị tái phát và cần được điều trị liên tục. Dưới đây là cách phân biệt các triệu chứng ngừng thuốc với tái phát bệnh trầm cảm:

• Các triệu chứng ngừng thuốc xuất hiện trong vòng vài ngày đến vài tuần sau khi ngừng thuốc hoặc giảm liều, trong khi các triệu chứng tái phát phát triển muộn hơn và dần dần.
• Các triệu chứng ngừng sử dụng thường bao gồm các phàn nàn về thể chất không thường thấy ở bệnh trầm cảm, chẳng hạn như chóng mặt, các triệu chứng giống cúm và cảm giác bất thường.
• Các triệu chứng ngừng thuốc biến mất nhanh chóng nếu bạn dùng một liều thuốc chống trầm cảm, trong khi việc điều trị trầm cảm bằng thuốc phải mất vài tuần mới có tác dụng.
• Các triệu chứng ngừng thuốc được giải quyết khi cơ thể điều chỉnh lại, trong khi chứng trầm cảm tái phát vẫn tiếp tục và có thể trở nên tồi tệ hơn.

Nếu các triệu chứng kéo dài hơn một tháng và ngày càng trầm trọng hơn, bạn nên cân nhắc xem liệu mình có đang tái phát bệnh trầm cảm hay không. Các chất dẫn truyền thần kinh hoạt động khắp cơ thể và bạn có thể gặp các tác động về thể chất cũng như tinh thần khi ngừng dùng thuốc chống trầm cảm hoặc giảm liều quá nhanh. Các triệu chứng cai thuốc thường xuất hiện trong vòng 5 ngày kể từ ngày ngừng thuốc và thường kéo dài đến 6 tuần. Một số người có các triệu chứng cai nghiện nghiêm trọng kéo dài trong vài tháng hoặc hơn. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Tiêu hóa: Bạn có thể bị buồn nôn, nôn mửa, chuột rút, tiêu chảy hoặc chán ăn.
• Kiểm soát mạch máu: Bạn có thể đổ mồ hôi quá nhiều, đỏ bừng mặt hoặc cảm thấy khó chịu thời tiết nóng bức.
• Thay đổi giấc ngủ: Bạn có thể khó ngủ và có những giấc mơ hoặc ác mộng bất thường.
• Mất thăng bằng: Bạn có thể bị chóng mặt, lâng lâng
• Kiểm soát các chuyển động: Bạn có thể bị run, chân không yên, dáng đi không đồng đều và khó phối hợp các cử động nói và nhai.
• Cảm giác không mong muốn: Bạn có thể thay đổi tâm trạng hoặc cảm thấy kích động, lo lắng, hưng cảm, trầm cảm, cáu kỉnh hoặc bối rối - thậm chí hoang tưởng hoặc tự tử.
• Cảm giác lạ: Bạn có thể bị đau hoặc tê; bạn có thể trở nên quá nhạy cảm với âm thanh hoặc cảm thấy ù tai; bạn có thể bị "choáng váng não" - cảm giác giống như bị điện giật vào đầu hoặc cảm giác mà một số người mô tả là "não rùng mình".

Vì một số triệu chứng này có vẻ nghiêm trọng, nhưng bạn không nên nản chí, vì có thế khiến bạn ngừng thuốc chống trầm cảm thất bại. Nhiều triệu chứng của hội chứng ngừng SRI có thể được giảm thiểu hoặc ngăn ngừa bằng cách giảm dần hoặc giảm liều trong vài tuần đến vài tháng, đôi khi thay thế các loại thuốc có tác dụng dài như fluoxetine (Prozac) bằng các thuốc có tác dụng ngắn hơn.

Các nhà dược học cho rằng bất kỳ tác dụng cai nghiện nào từ thuốc chống trầm cảm đều gắn liền với thời gian bán thải của chúng, một thước đo thời gian để một nửa lượng thuốc được chuyển hóa và thải trừ khỏi cơ thể. Thuốc chống trầm cảm có khả năng gây ra các triệu chứng phiền toái nhất là những thuốc có thời gian bán hủy ngắn - tức là chúng phân hủy và rời khỏi cơ thể nhanh chóng. Ví dụ bao gồm venlafaxine (Effexor), sertraline (Zoloft), paroxetine (Paxil) và citalopram (Celexa). Các phiên bản phóng thích kéo dài của những loại thuốc này đi vào cơ thể chậm hơn nhưng lại thải ra khỏi cơ thể nhanh. Thuốc chống trầm cảm có thời gian bán hủy dài hơn, chủ yếu là fluoxetine, ít gây ra vấn đề hơn khi ngưng sử dụng.

Trong một nghiên cứu của Trường Y Harvard, gần 400 bệnh nhân (2/3 trong số đó là phụ nữ) được theo dõi trong hơn một năm sau khi họ ngừng dùng thuốc chống trầm cảm được kê đơn cho các rối loạn tâm trạng và lo âu. Những người tham gia ngừng thuốc nhanh chóng (1-7 ngày) có nhiều khả năng tái phát trong vòng vài tháng hơn những người giảm liều dần dần trong hai hoặc nhiều tuần.

XEM THÊM: Lưu ý khi sử dụng thuốc chống trầm cảm

Nếu bạn đang nghĩ đến việc ngừng thuốc chống trầm cảm, bạn nên thực hiện từng bước và cân nhắc những điều sau:

3.1.Thời gian ngừng thuốc

Bạn có thể muốn ngừng dùng thuốc chống trầm cảm ngay khi các triệu chứng thuyên giảm, nhưng các triệu chứng trầm cảm có thể quay trở lại nếu bạn bỏ thuốc quá sớm. Các bác sĩ lâm sàng thường khuyên bạn nên tiếp tục dùng thuốc từ sáu đến chín tháng trước khi xem xét ngừng thuốc chống trầm cảm.

Nếu bạn đã từng bị trầm cảm từ ba lần trở lên, hãy dùng thuốc ít nhất hai năm. Nói chuyện với bác sĩ lâm sàng của bạn về những lợi ích và rủi ro của thuốc chống trầm cảm trong tình huống cụ thể của bạn, và làm việc với họ để quyết định xem có nên (và khi nào) ngừng sử dụng chúng. Trước khi ngừng sử dụng, bạn nên cảm thấy tự tin rằng mình đang cảm thấy tốt, hoàn cảnh sống ổn định, đồng thời bạn có thể đối phó với bất kỳ suy nghĩ tiêu cực nào có thể xuất hiện. Đừng cố gắng bỏ thuốc khi bạn đang bị căng thẳng hoặc đang trải qua một sự thay đổi đáng kể trong cuộc sống, chẳng hạn như một công việc mới hoặc một căn bệnh.

3.2. Lên kế hoạch

Ngừng dùng thuốc chống trầm cảm thường liên quan đến việc giảm liều của bạn theo từng bước, cho phép từ hai đến sáu tuần giữa các lần giảm liều. Bác sĩ có thể hướng dẫn bạn giảm liều và kê đơn thuốc liều lượng thích hợp để thay đổi. Lịch trình sẽ phụ thuộc vào loại thuốc chống trầm cảm bạn đang dùng, thời gian bạn đã dùng, liều lượng hiện tại của bạn và bất kỳ triệu chứng nào bạn gặp phải trong những lần thay đổi thuốc trước đó. Bạn cũng nên giữ một "lịch tâm trạng" để ghi lại tâm trạng của mình (theo thang điểm từ một đến 10) hàng ngày.

3.3. Duy trì hoạt động

Tăng cường nội lực của bạn bằng chế độ dinh dưỡng tốt, kỹ thuật giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc và đặc biệt là hoạt động thể chất. Người ta đã chứng minh rằng mọi người ít có khả năng tái phát hơn sau khi hồi phục khỏi bệnh trầm cảm nếu họ tập thể dục ba lần một tuần hoặc nhiều hơn. Tập thể dục làm cho serotonin có sẵn nhiều hơn để liên kết với các vị trí thụ thể trên tế bào thần kinh, vì vậy nó có thể bù đắp cho những thay đổi về mức serotonin khi bạn giảm bớt SRI và các loại thuốc khác nhắm mục tiêu đến hệ thống serotonin.

3.4. Tìm kiếm sự giúp đỡ

Hãy giữ liên lạc với bác sĩ của bạn khi bạn thực hiện quy trình. Hãy cho họ biết về bất kỳ triệu chứng thể chất hoặc cảm xúc nào có thể liên quan đến việc ngừng sử dụng thuốc. Nếu các triệu chứng nhẹ, bạn có thể yên tâm rằng chúng chỉ là tạm thời (một đợt điều trị ngắn hạn của thuốc không chống trầm cảm như thuốc kháng histamine, thuốc chống lo âu hoặc thuốc hỗ trợ ngủ đôi khi có thể làm dịu các triệu chứng này). Nếu các triệu chứng nghiêm trọng, bạn có thể cần phải quay lại liều trước đó và giảm liều ở mức độ chậm hơn. Nếu bạn đang dùng SRI có thời gian bán hủy ngắn, chuyển sang một loại thuốc có tác dụng dài hơn như fluoxetine có thể hữu ích.

Thuốc chống trầm cảm được sử dụng theo chỉ định của bác sĩ. Người bệnh cần tuân thủ theo đúng hướng dẫn để đạt hiệu quả cao nhất, đồng thời tránh được các tác dụng phụ không mong muốn xảy ra. Trong trường hợp muốn ngừng sử dụng thuốc, bệnh nhân nên nhờ sự tư vấn của các bác sĩ và các dược sĩ tư vấn.

Nguồn tham khảo: apa.org, health.harvard.edu, nhs.uk