Polyp ống tiêu hóa là gì? Triệu chứng, phân loại và mức độ nguy hiểm

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS CKII Phan Thị Minh Hương - Bác sĩ Nội tiêu hóa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Polyp ống tiêu hóa thường là một phát hiện tình cờ khi bệnh nhân có những rối loạn về đường tiêu hóa và được chỉ định nội soi. Polyp gồm nhiều loại nhưng đều có một điểm chung là không biểu hiện rõ ràng, khiến người bệnh hoang mang, lo lắng, không biết mình mắc bệnh gì. Những thông tin được trình bày sau đây sẽ cung cấp kiến thức cơ bản về bệnh lý này.

Polyp được định nghĩa là tổ chức tăng sinh từ lớp niêm mạc và đẩy lồi vào trong lòng của ống tiêu hóa. Polyp có bản chất là lớp biểu mô hoặc lớp dưới biểu mô; do đó, polyp còn được gọi là u dưới niêm mạc.

Polyp ống tiêu hóa là các u nhú niêm mạc xuất hiện ở bất cứ vị trí nào trên ống tiêu hóa, từ miệng đến hậu môn. Vị trí thường hay gặp polyp nhất là ở dạ dày và đại tràng, ít gặp tại ruột non và thực quản.

Có các cách phân loại polyp như: phân chia theo kích thước (polyp nhỏ khi đường kính <5mm, polyp trung bình từ 6 - 10 mm và polyp lớn >10 mm), phân chia theo hình thể (polyp có cuống và polyp không cuống), phân loại theo mô bệnh học.

Phân loại polyp ống tiêu hóa theo mô bệnh học bao gồm:

2.1 Polyp bắt nguồn từ lớp biểu mô

Gồm các loại:

• U nhú thực quản (polyp thực quản): Kích thước từ 0.2- 2 cm, không có cuống, giống màu niêm mạc thực quản bình thường, mặt nhẵn hoặc ráp.
• Polyp dạ dày: Gồm các loại polyp tuyến đáy vị, polyp tăng sản, polyp tuyến dạ dày.
• Polyp ruột non: Ít gặp chủ yếu ở tá tràng.
• Polyp đại tràng: Gồm polyp tăng sản và polyp tuyến.
• U mô thừa: Bản chất là tăng sinh các tế bào biểu mô kèm theo những bó cơ trơn, thường lành tính khi kích thước < 1cm, gặp ở bất kỳ vị trí nào của ống tiêu hóa.

2.2 Polyp bắt nguồn dưới biểu mô

Gồm các loại sau:

• U tế bào đệm GIST: Bề mặt giống niêm mạc xung quanh, kích thước thay đổi, 70% trương hợp gặp ở dạ dày, 20% trường hợp gặp ở ruột non, 10% trường hợp gặp tại thực quản.
• U thần kinh: Cũng thuộc nhóm GIST.
• U mỡ: Gặp ở bất cứ vị trí nào, vị trí u dưới niêm mạc, màu vàng nhạt, mềm, thường có một u đơn độc.
• U carcinoid: Thường gặp tại ruột thừa, hồi tràng và trực tràng. Hình ảnh nội soi là u dưới niêm mạc, màu vàng.
• U máu: Ít gặp ở ống tiêu hóa, u dưới niêm mạc màu đỏ hoặc màu xanh.
• U bạch mạch: Ít gặp ở ống tiêu hóa, có thể gặp ở tá tràng hoặc đại tràng.
• Tụy lạc chỗ: Thường gặp tại dạ dày, hành tá tràng hoặc đoạn đầu của hỗng tràng.

2.3 Hội chứng polyp

Một số hội chứng polyp ống tiêu hóa thường gặp là hội chứng đa polyp có tính chất gia đình, hội chứng Peutz- Jegher và hội chứng polyp tuổi thiếu niên.

• Hội chứng đa polyp có tính chất gia đình: Có di truyền gen trội, do đột biến gen APC. Cứ 10.000 đến 15.000 trẻ sinh ra thì có 1 trẻ mắc hội chứng này. Triệu chứng gồm: ỉa máu, ỉa chảy, gầu sút khi có ung thư hóa, có thể tiến triển thành ung thư đại tràng.
• Hội chứng Peutz- Jegher: Bệnh di truyền trên gen trội, do đột biến gen STK11/LKB1. Cứ 25.000 – 300.000 trẻ sinh ra thì có 1 trẻ mắc. Triệu chứng gồm: có chấm sắc tố đen tại vùng môi, niêm mạc miệng, gan bàn tay, lòng bàn chân, ỉa máu, tắc ruột. Người mắc hội chứng này có nguy cơ cao bị ung thư đường tiêu hóa, tụy, phổi, tinh hoàn ở nam và ung thư tử cung, buồng trứng, vú ở nữ.
• Hội chứng polyp tuổi thiếu niên: Bệnh di truyền ở gen trội, do đột biến gen BMPR1A và SMAD4. Bệnh thường gặp ở độ tuổi từ 4 – 14 tuổi.

Hầu hết các trường hợp bệnh nhân bị polyp ống tiêu hóa phát hiện bệnh tình cờ qua nội soi, triệu chứng lâm sàng khá nghèo nàn. Triệu chứng của polyp là do biến chứng của polyp gây ra như chảy máu khi đại tiện hay tiêu phân đen, tắc ruột, táo bón và hóa ác.

Nếu polyp xuất hiện ở bệnh nhi, nhất là khi mắc các hội chứng polyp di truyền, trẻ thường bị lồng ruột với các triệu chứng đau bụng dữ dội khiến trẻ khóc thét, ưỡn người, xoắn vặn cho bớt đau. Mỗi cơn đau kéo dài từ 5-15 phút, luôn khởi phát và biến mất một cách đột ngột. Sau cơn đau, trẻ có thể hoàn toàn bình thường, bú được, ngủ được và chơi đùa nhưng sau đó cơn đau sẽ lặp lại.

Ngoài ra, trẻ có thể có nôn ói nhiều, đại tiện ra máu hay bị bí trung - đại tiện, bụng chướng. Nếu thành bụng mỏng và nhất là khi đã ra ngoài cơn đau, có thể sờ thấy khối lồng là một khối dài, không cố định, mật độ chắc và sẽ khiến trẻ đau nhói khi ấn vào.

Sự nguy hiểm đáng sợ khi bị polyp ống tiêu hóa là nằm ở biến chứng của nó.

Polyp trong ruột có thể gây nhiều nguy hiểm như xuất huyết tiêu hóa, dẫn đến 14% bệnh nhân thiếu máu, sắt; 43% bệnh nhân bị tắc ruột tái phát do kích thước của khối polyp; từ 5% - 16% các trường hợp bị lồng ruột ở người lớn, và chỉ chiếm 1% trong các nguyên nhân gây tắc ruột. Các kiểu lồng ruột hay gặp trong hội chứng này là hỗng-hỗng tràng, hỗng-hồi tràng, hồi-hồi tràng, hồi-đại tràng.

Đặc biệt, hội chứng Peutz- Jegher (PJS) có liên quan tới ung thư đường tiêu hóa, vì có thể làm phát triển các khối u hamartomatous trong đường tiêu hóa, vú và các loại ung thư khác, làm gia tăng nguy cơ phát triển bệnh ung thư đại trực tràng.

Polyp ống tiêu hóa là căn bệnh ít triệu chứng lâm sàng và thường chỉ phát hiện khi tình cờ nội soi hoặc khi bệnh đã xuất hiện biến chứng. Vì vậy bạn không nên chủ quan với những dấu hiệu bất thường của cơ thể, hãy chủ động thăm khám thường xuyên tại bệnh viện để phát hiện bệnh sớm nhất, giúp nâng cao hiệu quả điều trị.