Các lưu ý khi sơ cứu người bị ngộ độc

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Huỳnh Kim Long - Bác sĩ hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức Cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng. Bác sĩ Huỳnh Kim Long có nhiều kinh nghiệm trong điều trị Hồi sức – Cấp cứu và Đột quỵ não cấp ở người lớn.

Ngộ độc thuốc hay ngộ độc thức ăn sẽ gây mệt mỏi cả thể chất lẫn tinh thần cho bệnh nhân, nếu nặng thậm chí có thể dẫn tới tử vong. Do đó, trang bị kiến thức về các bước sơ cứu khi bị ngộ độc và xử trí ngộ độc là điều rất cần thiết.

Ngộ độc có thể là do nuốt, hít, chạm hoặc tiêm các loại thuốc, hóa chất, nọc độc và khí độc. Ngộ độc thuốc, ngộ độc thức ăn hay bất kỳ dạng ngộ độc nào khác đều có nguy cơ gây tổn thương các cơ quan và thậm chí khiến nạn nhân tử vong.

Một số chất như thuốc và khí carbon monoxide chỉ gây độc khi tiếp xúc với nồng độ và liều lượng cao. Những hóa chất khác, chẳng hạn như xà phòng tẩy rửa, chỉ nguy hiểm với con người nếu cho vào miệng thay vì tiếp xúc qua da. Đặc biệt, trẻ em là đối tượng cực kỳ nhạy cảm khi bị ảnh hưởng bởi một lượng nhỏ các loại thuốc và hóa chất nhất định.

Phụ huynh cần lưu ý rằng trẻ nhỏ có thể bị ngộ độc bởi những thứ thường không được xem là chất độc nguy hiểm, bao gồm:

• Mỹ phẩm trang điểm;
• Các sản phẩm chăm sóc cá nhân như dầu tắm gội, sữa dưỡng thể và nước hoa;
• Dung dịch tẩy rửa, kể cả bao bì của gói bột giặt;
• Cây cỏ thực vật;
• Các vật dụng như đồng hồ hoặc pin dạng nút.

Các dấu hiệu ngộ độc phổ biến là:

• Bỏng hoặc tấy đỏ quanh miệng và môi;
• Hơi thở có mùi của hóa chất, chẳng hạn như mùi xăng hoặc mùi sơn nhẹ;
• Nôn, khó thở và buồn ngủ;
• Lú lẫn hoặc thay đổi trạng thái tinh thần.

Những biểu hiện trên thường dễ bị nhầm lẫn với các tình trạng khác, chẳng hạn như co giật, nhiễm độc rượu, đột quỵ hay phản ứng với insulin. Do đó nếu nghi ngờ một người bị ngộ độc, cần tìm kiếm thêm những manh mối liên quan để xác định. Ví dụ như ngộ độc thuốc sẽ có chai hoặc gói thuốc rỗng, thuốc vương vãi rải rác, hoặc vết bỏng, vết bẩn và mùi hôi trên người nạn nhân hay khu vực xung quanh. Khi một đứa trẻ có những dấu hiệu kể trên, nên cân nhắc đến khả năng có thể bé đã ăn phải miếng dán giảm đau hoặc vô tình nuốt pin cúc áo.

Gọi số khẩn cấp 115 cho bệnh viện ngay lập tức nếu nạn nhân có dấu hiệu:

• Buồn ngủ hay bất tỉnh;
• Khó thở hoặc ngừng thở;
• Không kiểm soát được bồn chồn hoặc kích động;
• Bị co giật;
• Phát hiện nạn nhân đã cố ý hoặc vô tình uống thuốc hoặc dùng bất kỳ loại hóa chất nào khác quá liều.

Ngoài ra, nên liên lạc với trung tâm kiểm soát phòng chống độc gần nhất trong tình huống người bệnh ổn định và không có triệu chứng, hoặc chuẩn bị chuyển người bệnh đi cấp cứu tại cơ sở y tế địa phương.

Cần nắm rõ các triệu chứng, độ tuổi, cân nặng của nạn nhân, cũng như các loại thuốc khác mà họ đang dùng và bất kỳ thông tin nào có được về chất độc để sẵn sàng trình bày cho bác sĩ.

Cố gắng xác định liều lượng và thời gian nạn nhân tiếp xúc với chất độc. Nếu có thể, nên mang theo bao bì của loại thuốc hoặc hóa chất nghi ngờ để cung cấp thêm thông tin cho nhân viên y tế ở trung tâm kiểm soát chất độc.

Trong khi chờ sự trợ giúp y tế, với từng trường hợp ngộ độc có thể thực hiện các bước sơ cứu khi bị ngộ độc như sau:

• Trường hợp nuốt phải chất độc: Loại bỏ tất cả tạp chất còn sót lại trong miệng của nạn nhân. Nếu nghi ngờ chất độc là chất tẩy rửa gia dụng hoặc một số loại hóa chất khác, cần đọc thông tin trên nhãn của bao bì và làm theo hướng dẫn xử trí ngộ độc do tai nạn nếu có;
• Trường hợp chất độc trên da: Cởi bỏ quần hoặc áo đã bị dính chất độc bằng găng tay. Rửa sạch da trong vòng 15 - 20 phút dưới vòi nước chảy;
• Trường hợp chất độc trong mắt: Nhẹ nhàng rửa mắt bằng nước mát hoặc nước ấm trong ít nhất 15 phút hoặc cho đến khi có sự giúp đỡ từ các nhân viên y tế;
• Trường hợp hít phải chất độc: Đưa nạn nhân vào nơi có không khí trong lành càng sớm càng tốt.
• Nghiêng đầu nạn nhân sang một bên nếu có nôn để tránh nghẹn;
• Bắt đầu hô hấp nhân tạo nếu người bị ngộ độc không có dấu hiệu của sự sống, chẳng hạn như cử động, thở hoặc ho.
• Gọi cho bệnh viện hoặc trung tâm kiểm soát chất độc trong khu vực để được hướng dẫn thêm;
• Mang chai, gói thuốc hoặc bao bì có nhãn và tất cả thông tin có liên quan đến chất độc để gửi cho đội cứu thương cùng với nạn nhân.

Trong quá trình xử trí ngộ độc, cần dựa vào những triệu chứng và độ tuổi của người bệnh, cũng như loại chất gây ngộ độc và mức độ nhiễm độc để tiến hành chính xác các bước sơ cứu khi bị ngộ độc.

Để ngăn ngừa ngộ độc thuốc hoặc ngộ độc thức ăn, đặc biệt là ở trẻ nhỏ, phụ huynh cần lưu ý thận trọng với các sản phẩm và vật dụng khuyến cáo để xa tầm tay trẻ em. Một số ví dụ điển hình bao gồm:

• Siro gây nôn Ipecac:

Không nên tùy tiện sử dụng siro Ipecac hoặc cố tình móc họng để gây nôn. Các chuyên gia không khuyến cáo sử dụng ipecac ở cả trẻ em lẫn người lớn - những đối tượng đã uống thuốc hay dùng các chất có khả năng gây độc. Đến nay vẫn chưa có bằng chứng cho thấy tính hiệu quả của loại thuốc này và thường là gây hại nhiều hơn. Do đó phụ huynh nên bỏ ngay những chai siro Ipecac cũ còn chứa trong nhà.

• Pin cúc áo:

Đây là loại pin tròn, nhỏ có dạng nút được sử dụng trong đồng hồ và các thiết bị điện tử khác, chúng đặc biệt nguy hiểm với trẻ nhỏ. Một cục pin bị kẹt trong thực quản có thể gây bỏng nặng chỉ trong vòng 2 giờ.

Nếu nghi ngờ một đứa trẻ đã nuốt phải loại pin này, cần lập tức đưa bé đi chụp X-quang khẩn cấp để xác định vị trí của dị vật. Các biện pháp loại bỏ chuyên môn sẽ được tiến hành nếu pin nằm trong thực quản. Trong trường hợp pin đã đi vào dạ dày, thải dị vật qua đường ruột thường sẽ an toàn hơn.

• Miếng cao dán:

Nếu phát hiện trẻ đang cầm một miếng dán giảm đau, lập tức lấy lại và kiểm tra cẩn thận da của bé, gỡ miếng dán nếu chúng dính vào cơ thể bé. Ngoài ra cũng nên kiểm tra vòm miệng để tránh bị mắc kẹt do trẻ đã mút miếng dán.

Nếu nghi ngờ về nguy cơ xảy ra ngộ độc, hãy gọi số cấp cứu 115 hoặc liên hệ với trung tâm kiểm soát phòng chống độc tại khu vực đang sinh sống để được trợ giúp. Các nhân viên y tế có thể hỗ trợ cung cấp thông tin về chất độc, hướng dẫn các bước sơ cứu khi bị ngộ độc, hoặc đưa ra lời khuyên cần thiết để tiếp tục theo dõi nạn nhân tại nhà trong từng tình huống cụ thể.

Nguồn tham khảo: mayoclinic.org