Các tai biến có thể xảy ra khi truyền dịch

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Mỹ - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Dịch truyền là dung dịch thuốc vô khuẩn được dùng để tiêm truyền nhỏ giọt vào tĩnh mạch với khối lượng lớn. Biểu hiện sốc có thể xảy ra trong hoặc sau khi truyền dịch. Nguyên nhân gây sốc do có chất gây sốt trong dịch truyền, hoặc do dụng cụ tiêm truyền không bảo đảm vô trùng, tốc độ truyền quá nhanh.

Truyền dịch là truyền dung dịch chứa lượng lớn chất có lợi và thuốc vào tĩnh mạch cơ thể bệnh nhân. Truyền dịch là quy trình kỹ thuật điều dưỡng thường được sử dụng trong điều trị, chăm sóc bệnh nhân.

Hiệu quả chăm sóc điều trị của truyền dịch cao do thuốc được đưa nhanh vào cơ thể song cũng hay có những tai biến, biến chứng.

1.1 Chỉ định truyền dịch tĩnh mạch

• Hồi phục lại khối lượng tuần hoàn đã mất của cơ thể: trong các trường hợp tiêu chảy mất nước, bỏng nặng, mất máu, xuất huyết...
• Đưa thuốc vào cơ thể: Khi muốn cho thuốc ngấm đều và duy trì nhiều giờ hoặc nhiều ngày một lượng thuốc hằng định trong máu.
• Nuôi dưỡng bệnh nhân: Khi bệnh nhân không ăn uống được, bệnh nhân hôn mê, tổn thương thực quản, đường tiêu hóa.
• Các mục đích khác: Giải độc, lợi tiểu trong trường hợp bệnh nhân bị ngộ độc.

1.2 Chống chỉ định truyền dịch tĩnh mạch

• Bệnh nhân suy tim nặng.
• Truyền dịch có thể gây tai biến như phù phổi cấp.
• Bệnh nhân tăng huyết áp.
• Truyền dịch có thể gây tai biến suy tim cấp, phù phổi cấp, tăng huyết áp, sốc phản vệ,....
• Nếu có chỉ định đặc biệt: Cần duy trì một lượng dịch hằng định trong máu, thì phải truyền thật chậm, khối lượng ít, theo dõi sát, tốt nhất là đo áp lực tĩnh mạch trung tâm trước, trong và sau chuyền theo dõi.

Khi truyền dịch cho bệnh nhân trong bất cứ trường hợp nào cũng cần phải lưu ý nguy cơ bệnh nhân có thể bị sốc phản vệ (SPV). Sốc có thể xảy ra tức thì hoặc trong/ngay sau khi tiêm.

Biểu hiện là bệnh nhân bắt đầu thấy rét run đột ngột, sốt, nhiệt độ cơ thể có thể lên 39 - 40oC hoặc cao hơn, mạch nhanh, vã mồ hôi, chân tay lạnh, huyết áp tụt, khó thở, nhịp thở nhanh và nông, thở rít, bệnh nhân lo lắng bồn chồn, vật vã, tím toàn thân... Nếu không xử trí kịp thời bệnh nhân có thể sẽ tử vong rất nhanh.

Nguyên nhân gây SPV do có chất gây sốt trong dịch truyền, hoặc do dụng cụ tiêm truyền không bảo đảm vô trùng, tốc độ truyền quá nhanh. Đôi khi do cơ địa bệnh nhân mẫn cảm hoặc dị ứng thuốc (dị ứng kháng sinh, thành phần tương tự có trong dịch truyền). Dù nguyên nhân nào cũng phải ngừng tiêm truyền ngay và dùng thuốc cấp cứu sốc phản vệ theo quy định của ngành y tế. Chính vì tai biến nguy hiểm này mà cần cảnh báo đến tất cả mọi người không nên truyền dịch tại nhà vì không có người theo dõi đầy đủ, không có thuốc và phương tiện cấp cứu chống sốc sẽ nguy hiểm đến tính mạng.

Ngoài ra, việc lạm dụng truyền dịch khi chưa thực sự cần thiết còn đưa đến những nguy hiểm khôn lường như nhiễm trùng máu, phù toàn thân, tràn dịch màng bụng, phù phổi cấp, suy hô hấp, suy tim (nhất là với người vốn có bệnh tim mạch).

Khi đưa vào cơ thể một lượng không cần thiết dịch truyền dẫn đến sự dư thừa, rối loạn điện giải khiến người bệnh mệt mỏi, nôn nao, thay đổi nhịp tim bất thường. Nếu truyền dịch kéo dài dẫn đến dung mao của ruột thoái hoá, khiến thức ăn hấp thu kém, gây thiếu hụt các yếu tố vi lượng.

Ngay cả khi truyền dịch đúng chỉ định, bệnh nhân vẫn có thể gặp một số nguy hiểm trong quá trình truyền như chỗ tiêm bị phù, đau sưng, viêm tĩnh mạch, rét run, mặt tái nhợt, vã mồ hôi, khó thở, đau ngực... Đối với trường hợp nếu lượng dịch truyền quá nhiều, cơ thể lại bị mất nước ưu trương, sẽ bị teo tế bào não rất nguy hiểm.

Hiện nay đã có nhiều tai biến do truyền dịch gây ra, nhất là khi truyền dịch với mục đích bồi bổ cơ thể, đẹp da, bù nước... Nhiều thầy thuốc cũng có thể chỉ định dùng các loại đạm thủy phân (acid amin, lipofundin), các loại dịch truyền bổ sung vitamin (vitaplex) để truyền cho bệnh nhân, vừa tốn tiền và nhiều khi không cần thiết. Điều cần cảnh báo là truyền dịch tuy là một thủ thuật y tế rất thông dụng, có thể thực hiện tại các trạm y tế, nhưng không an toàn tuyệt đối như nhiều người lầm tưởng.

Trái lại, nó có rất nhiều nguy cơ, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng. Không phải ai cũng truyền dịch được và không phải lúc nào truyền dịch cũng là lựa chọn hàng đầu. Nguy cơ lây nhiễm các bệnh như HIV/AIDS, viêm gan siêu vi B, C là rất cao qua con đường truyền dịch, nếu việc truyền dịch bừa bãi không đúng quy cách, không được vô trùng.

Cần rất thận trọng đối với bệnh nhân lớn tuổi, có độ lọc thận yếu, bệnh nhân tim mạch hay có bệnh lý về não khi truyền dịch chứa chất điện giải. Việc truyền dịch để hạ sốt trẻ em cần phải cân nhắc kỹ. Trước khi truyền dịch, người bệnh phải khám, làm xét nghiệm, xác định đúng nguyên nhân gây bệnh.

Nếu người bệnh bị mất nước mà vẫn ăn uống được thì chưa khuyến cáo truyền dịch, tốt nhất bổ sung bằng đường ăn uống những thức ăn mềm, có nước như súp, cháo, sữa, nước hoa quả, oresol, vitamin C (sủi)...

Vì thế, tuy dịch truyền và truyền dịch là một thủ thuật cấp cứu khá phổ biến nhưng cũng cần phải rất thận trọng và chỉ được thực hiện ở cơ sở y tế đủ điều kiện, được phép và do bác sĩ chỉ định liều lượng truyền, tốc độ truyền cho phù hợp để tránh những tai biến đáng tiếc có thể xảy ra, nhất là đối với trẻ nhỏ và người cao tuổi.

Mặc dù truyền dịch là kỹ thuật y tế quan trọng trong chăm sóc và điều trị bệnh, song cần lưu ý các tai biến có thể xảy ra khi truyền dịch. Hơn nữa bệnh nhân cũng nên thực hiện ở các cơ sở y tế uy tín, để điều kiện và bác sĩ có kinh nghiệm, chuyên môn kỹ thuật.