Đường lây và triệu chứng bệnh quai bị ở trẻ em

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Quốc Ánh - Bác sĩ Nhi khoa - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Quai bị là bệnh mà hầu hết trong đời mỗi người đều mắc phải ít nhất một lần, nếu không được tiêm phòng. Bệnh quai bị thường gặp ở trẻ em, dễ điều trị nhưng có thể gây biến chứng và lây lan nếu cha mẹ điều trị muộn.

Bệnh quai bị là một loại bệnh truyền nhiễm cấp tính, do virus quai bị (nhóm Paramyxovirus) gây ra. Bệnh có triệu chứng đặc trưng là sưng đau tuyến nước bọt, ngoài ra có thể gây viêm tuyến sinh dục, viêm tuỵ, viêm màng não và tổn hại tới một số cơ quan khác.

Bệnh quai bị có thể lây truyền dễ dàng qua đường hô hấp khi các bụi nước chứa virus trong hơi thở người bệnh truyền sang người lành. Sau khi xâm nhập vào cơ thể, virus quai bị bám vào niêm mạc mũi, miệng, sau đó di chuyển đến nội tạng qua đường máu và gây bệnh.

Do đó, virus quai bị có trong tuyến nước bọt rất dễ gây lây nhiễm trong cộng đồng. Nếu trẻ không được tiêm vaccine phòng bệnh quai bị thì có thể dễ dàng mắc bệnh nếu bị lây virus từ dịch mũi hay nước bọt người bệnh.

Bệnh quai bị hay gặp là ở trẻ em 3 tuổi trở lên, lúc trẻ bắt đầu đi học mẫu giáo; trong đó hay gặp nhất là lứa tuổi 5 – 9 và thanh niên. Quai bị gặp ở nam nhiều hơn ở nữ.

Trẻ em bị quai bị sẽ có những triệu chứng điển hình sau:

• Viêm tuyến nước bọt mang tai

Biểu hiện này là thường gặp nhất ở trẻ em mắc bệnh quai bị. Trẻ lúc này có cảm giác đau nhức ở vùng quanh ống tai ngoài, sau đó lan ra xung quanh. Sau 1 – 2 ngày, tuyến mang tai sẽ dần sưng to, lan sang vùng trước tai, xuống cả dưới hàm, làm mất rãnh dưới hàm.

Vùng sưng to do quai bị không nóng đỏ. Trẻ bị quai bị thường sưng cả 2 bên tuyến mang tai, di chuyển từ bên này sau bên kia trong vài giờ đến vài ngày.

Viêm tuyến nước bọt mang tai ở trẻ kèm theo các triệu chứng toàn thân như đau nhức đầu, sốt, mệt mỏi, đau nhức xương khớp, kém ăn ngủ. Một số trường hợp bệnh có triệu chứng hiếm gặp hơn là tuyến dưới hàm sưng to gây phù trước xương ức và khó thở, khó nói, khó nuốt.

Sau khi sưng khoảng 1 tuần, tuyến mang tai giảm sưng, nhỏ và bớt đau dần, các triệu chứng khác cũng giảm dần.

• Viêm tinh hoàn

Trẻ em ở độ tuổi dậy thì dễ bị viêm tinh hoàn khi mắc bệnh quai bị, triệu chứng thường xuất hiện sau khi trẻ bị sưng tuyến mang tai 1 – 2 tuần.

Triệu chứng này đôi khi xuất hiện đơn độc không kèm theo viêm tuyến mang tai nhưng cũng kéo theo dấu hiệu sốt cao, đôi khi rét run, đau nhức đầu, nôn.

Ban đầu bệnh nhân cảm thấy đau ở tinh hoàn, rồi tinh hoàn sưng to gấp 3 – 4 lần bình thường, da bìu đỏ, đau nhức, đôi khi sưng to cả mào tinh. Thường bệnh nhân chỉ bị sưng đau một bên tinh hoàn, ít khi sưng hai bên.

Bệnh tiến triển khoảng 4 – 5 ngày thì bệnh nhân hết sốt nhưng tinh hoàn sưng kéo dài hơn, không hoá mủ. Sau khoảng 2 tuần tinh hoàn mới hết sưng, nhưng phải sau 2 tháng mới đánh giá được tinh hoàn có biến chứng teo hay không.

• Viêm màng não

Virus quai bị gây viêm não ở khoảng 1 – 10% trường hợp bệnh nhân quai bị; ở trẻ nhỏ thì cao hơn. Triệu chứng này có thể xảy ra đơn độc hoặc kèm sau viêm tuyến mang tai từ 3 – 10 ngày. Bệnh nhân viêm màng não do quai bị bị sốt cao, đau nhức đầu, rối loạn ý thức, nôn, co giật, cứng cổ.

• Viêm tụy cấp

Viêm tụy cấp gặp ở khoảng 3 – 7% bệnh nhân quai bị, thường gặp hơn ở người lớn, phần lớn ở thể ẩn, chỉ phát hiện qua xét nghiệm.

Viêm tụy cấp xảy ra vào tuần thứ hai (ngày 4 – 10) sau khi viêm tuyến mang tai đã đỡ. Một số triệu chứng Viêm tụy cấp có thể gặp như sốt trở lại, đau thượng vị, nôn, đầy bụng, phân lỏng, chán ăn...

Bên cạnh những triệu chứng điển hình trên, trẻ em bị quai bị có thể gặp những triệu chứng hiếm gặp hơn như: viêm tuyến lệ, viêm cơ tim, viêm đa khớp, viêm tuyến giáp bán cấp, viêm phổi kẽ, viêm màng bồ đào...

Bệnh quai bị nói chung khá lành tính, ít gây biến chứng, thường có thể tự khỏi với hỗ trợ y tế, đồng thời tạo kháng thể miễn dịch vĩnh viễn.

Biến chứng thường gặp nhất của quai bị ở trẻ em là viêm não màng não song biến chứng này cũng thường lành tính. Các biến chứng khác như viêm cơ tim, viêm tụy cấp, viêm đa khớp... rất hiếm gặp.

Chỉ có biến chứng trên cơ quan sinh dục ở trẻ em mắc bệnh quai bị, biểu hiện ở cả trẻ trai và trẻ gái. Ở trẻ trai đang độ tuổi dậy thì mắc bệnh thì khoảng 20% trường hợp có viêm tinh hoàn, tỷ lệ teo tinh hoàn khoảng 5% trường hợp. Biến chứng này hòan toàn có thể dẫn đến vô sinh sau này nếu không được điều trị kịp thời.

Ở trẻ gái mắc quai bị có khoảng 7% bị viêm buồng trứng, rất hiếm khi vô sinh nên có thể nói lành hơn quai bị ở trẻ trai.

Nếu phụ nữ mang thai mắc quai bị trong 3 tháng đầu thai kỳ thì thai nhi sinh ra có thể bị dị dạng hoặc thai chết lưu, sẩy thai. Nhiễm bệnh ở 3 tháng cuối thai kỳ thì tỉ lệ thai chết lưu, đẻ non khá cao.

Cha mẹ có thể phòng ngừa quai bị ở trẻ nhỏ bằng cách tiêm vacxin quai bị, là loại vaccin chứa virus sống giảm độc lực, an toàn, tạo kháng thể cao, không gây sốt, bảo vệ tới 75 – 95% trường hợp tiếp xúc ít nhất trong 17 năm.