Giá trị bình thường và bất thường của dấu ấn ung thư CA 72-4

Ung thư dạ dày là một trong những loại ung thư phổ biến nhất hiện nay. Tuy nhiên, triệu chứng lâm sàng của ung thư dạ dày thường rất mơ hồ, nghèo nàn và không đặc hiệu. CA 72-4 là một trong những xét nghiệm dấu ấn ung thư dạ dày quan trọng, rất có giá trị trong tiên lượng nguy cơ ung thư dạ dày.

CA 72-4 là kháng nguyên do tế bào trong cơ thể sản xuất, đặc biệt là trong dạ dày CA 72-4 được sản xuất nhiều hơn các vị trí khác. Chính vì thế, trong máu luôn tồn tại một lượng CA 72-4 nhất định.

Định lượng CA 72-4 thấp hơn 6,9 μg/ml là bình thường. Trong một số trường hợp, nồng độ CA 72-4 có thể tăng nhẹ ở những người hút thuốc lá hoặc sử dụng chất kích thích.

Nhiều người cho rằng nồng độ CA 72-4 trong máu cao hơn mức bình thường chắc chắn là dấu hiệu của ung thư dạ dày. Quan điểm này là hoàn toàn sai lầm. Trên thực tế chỉ số CA 72-4 có thể tăng cả trong một số bệnh lành tính như: trong viêm tụy (3%), xơ gan (4%), bệnh phổi (17-19%), bệnh khớp (21%), bệnh phần phụ (0-10%), bệnh buồng trứng lành tính (3-4%), kén buồng trứng (25%), bệnh tuyến vú (10%), các bệnh đường tiêu hóa lành tính (5%).

Độ đặc hiệu của CA 72-4 là 60% có nghĩa 100 người mắc ung thư dạ dày thì chỉ có 60 người có nồng độ CA 72-4 tăng trong máu. Do đó, chỉ dựa vào 1 chỉ số CA 72-4 tăng cao hơn so với giá trị bình thường thì chưa khẳng định được là đã bị ung thư dạ dày, nhưng cần kiểm tra sâu hơn để loại trừ bệnh ác tính đó. Tuy nhiên, khi kết hợp CA 72-4 với một số dấu ấn ung thư khác như CEA hoặc CA 19-9 tăng (bình thường: CEA: < 5 ng/ml, CA19-9 < 37 U/ml), thì nguy cơ ung thư dạ dày cũng tăng lên đáng kể.

Trong ung thư dạ dày nồng độ CA 72-4 tăng cao hơn so với giá trị bình thường như sau:

• Ở giai đoạn đầu: nồng độ CA 72-4 tăng trên 6 UI/l. Mức tăng này không có ý nghĩa nhiều để chẩn đoán;
• Ở giai đoạn toàn phát, nồng độ CA 72-4 tăng cao, có những trường hợp, nồng độ CA 72-4 tăng trên 100 UI/l.

Mức độ CA 72-4 tăng cao trong một số bệnh ung thư:

3.1 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư dạ dày

Tỷ lệ CA 72-4 tăng trong ung thư dạ dày chiếm 28 - 80%, thường hay gặp ở 40 - 46% trường hợp ung thư.

• Vai trò của CA 72-4 khi theo dõi đáp ứng điều trị ung thư dạ dày: mức độ CA 72-4 trước phẫu thuật có giá trị tiên lượng để chỉ ra tiến triển của ung thư dạ dày. Sự kết hợp mức độ các dấu ấn ung thư CA 72-4, CA 19-9 và CEA trước phẫu thuật sẽ cung cấp thêm thông tin tiên lượng cho bệnh ung thư dạ dày. Bệnh nhân có một trong số các dấu ấn ung thư này dương tính được coi là có nguy cơ tái phát cao, ngay cả ở giai đoạn sớm. Sau phẫu thuật cắt bỏ khối u dạ dày, mức độ CA 72-4 sẽ trở về bình thường trong khoảng 1-2 tuần sau phẫu thuật;
• Vai trò của CA 72-4 trong đánh giá tái phát sau điều trị ung thư dạ dày: sau phẫu thuật cắt bỏ dạ dày, nếu tái phát thì mức độ CA 72-4 sẽ tăng trong 70% các trường hợp, trong khi CA 19-9 chỉ tăng trong 50% và CEA chỉ tăng trong 20% các trường hợp tái phát.

3.2 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư buồng trứng

Độ nhạy của CA 72-4 trong chẩn đoán ung thư buồng trứng là 47-80%, ở giai đoạn I - II là 10%, ở giai đoạn III - IV là 56%. Độ nhạy lâm sàng của CA 72-4 trong ung thư buồng trứng thể nhày cao hơn so với dấu ấn CA125.

Trong ung thư buồng trứng tái phát sau phẫu thuật, CA 72-4 tăng trong 40% các trường hợp, trong khi CA 125 tăng trong 60% các trường hợp. Khi kết hợp cả 2 marker này, độ nhạy lâm sàng trong bệnh ung thư buồng trứng tăng từ 60% (của một mình CA 125) lên 73% đối với chẩn đoán bệnh ung thư và tăng từ 60% lên 67% đối với phát hiện tái phát của khối u buồng trứng.

3.3 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư đại trực tràng

Tỷ lệ tăng CA 72-4 trong ung thư đại trực tràng là 20 - 41%. Sau phẫu thuật loại bỏ hoàn toàn khối u đại trực tràng khoảng 18 ngày, mức độ dấu ấn ung thư sẽ giảm, nhưng khi phẫu thuật loại bỏ một phần khối u, mức độ CA 72-4 không giảm. V vậy, trong quá trình theo dõi điều trị, mức độ CA 72-4 vẫn tăng hoặc tăng thêm chứng tỏ khối u vẫn còn và thường tăng ở 78% trường hợp khối u tái phát, ở 39% trường hợp khối u khu trú.

Khi kết hợp với CEA, độ nhạy của CA 72-4 tăng từ 43% lên 60% đối với chẩn đoán ung thư đại trực tràng ban đầu và tăng từ 78% lên 87% đối với chẩn đoán tái phát sau phẫu thuật.

3.4 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư đường tiêu hóa khác

Mức độ CA 72-4 tăng ở 35 - 52% bệnh nhân ung thư đường mật, 17 - 35% bệnh nhân ung thư tuyến tụy và chỉ tăng ở 4 - 25% số bệnh nhân ung thư thực quản. Tuy nhiên, dấu ấn ung thư CA 19-9 tăng sẽ có ý nghĩa hơn so với CA 72-4 ở những bệnh ung thư này.

3.5 Chỉ số CA 72-4 tăng trong ung thư phần phụ khác

Mức độ dấu ấn CA 72-4 tăng ở 54% bệnh nhân mắc ung thư nội mạc tử cung, tăng ở 24% số bệnh nhân mắc ung thư vú và chỉ ở tăng ở 14% số bệnh nhân mắc ung thư cổ tử cung.

Từ những thông tin trên có thể kết luận:

• CA 72-4 là một mucin-glycoprotein có trên bề mặt của nhiều loại tế bào như tế bào buồng trứng, vú, đại tràng, tụy, đặc biệt là tế bào ung thư biểu mô dạ dày;
• CA 72-4 được sử dụng để theo dõi đáp ứng điều trị và tái phát ung thư dạ dày, cũng còn được sử dụng để chẩn đoán ung thư buồng trứng. CA 72-4 được chỉ định như một dấu ấn ung thư loại 1 để theo dõi đáp ứng điều trị và tái phát ung thư dạ dày, và là dấu ấn ung thư loại 2 cho chẩn đoán ung thư buồng trứng thể nhày;
• Khi nghi ngờ ung thư dạ dày, bên cạnh việc xét nghiệm CA 72-4 còn phải làm thêm các xét nghiệm khác để khẳng định chẩn đoán;
• Mức độ CA 72-4 có thể tăng trong một số bệnh ác tính như ung thư dạ dày, buồng trứng, đại trực tràng, một số ung thư đường tiêu hóa hoặc phần phụ khác. Ngoài ra cũng có thể tăng trong một số bệnh lành tính.