Thế nào là vắc-xin bất hoạt?

Vắc xin là một trong những thành tựu vĩ đại của nền y học hiện đại. Con người đẩy lùi và thanh toán được nhiều dịch bệnh là nhờ vắc xin. Vắc xin có nhiều loại khác nhau, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về vắc xin bất hoạt qua bài viết dưới đây.

Vắc-xin là chế phẩm sinh học có tính kháng nguyên, có nguồn gốc từ vi sinh vật (có thể toàn thân hoặc một phần hoặc có cấu trúc tương tự) dùng để tạo miễn dịch đặc hiệu chủ động, nhằm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với một số tác nhân gây bệnh cụ thể.

Nguyên lý của việc sử dụng vắc xin là đưa vào cơ thể kháng nguyên có nguồn gốc từ vi sinh vật gây bệnh hoặc vi sinh vật có cấu trúc kháng nguyên giống vi sinh vật gây bệnh, đã được bào chế đảm bảo độ an toàn cần thiết, làm cho cơ thể tự tạo ra tình trạng miễn dịch chống lại tác nhân gây bệnh (nghĩa là gây miễn dịch chủ động nhân tạo).

Bốn loại vắc xin thường gặp là vắc-xin sống giảm độc lực, vắc xin bất hoạt toàn thể, vắc-xin dưới đơn vị và vắc xin giải độc tố.

Vắc-xin bất hoạt được sản xuất bằng cách nuôi cấy tác nhân, sau đó bất hoạt chúng bằng nhiệt và/hoặc hóa chất, hoặc chỉ tách lấy một phần cần thiết từ tác nhân (ví dụ như vỏ polysaccharide của phế cầu).

Vắc-xin bất hoạt bao gồm vắc xin bất hoạt toàn thể và vắc xin dưới đơn vị, và tùy từng phân loại có cả sự hiện diện của vắc xin giải độc tố.

Vắc-xin bất hoạt toàn thể được sản xuất bằng cách nuôi cấy tác nhân, sau đó bất hoạt chúng bằng nhiệt và/hoặc hóa chất.

Vắc-xin bất hoạt toàn thể không có tác nhân sống, do đó không thể nhân lên, và vì vậy trong một liều sử dụng phải cung cấp đủ lượng kháng nguyên cần thiết. Ưu điểm của loại vắc xin này là không thể gây bệnh trong bất kì trường hợp nào, kể cả trên người suy giảm miễn dịch.

Vắc-xin bất hoạt toàn thể luôn luôn cần sử dụng liều lặp lại, bởi chỉ dùng một liều sẽ không tạo được đủ đáp ứng miễn dịch cần thiết. Và vắc xin bất hoạt toàn thể đa số chỉ gây được miễn dịch dịch thể mà không gây được miễn dịch tế bào.

Các loại vắc xin bất hoạt toàn thể hiện có vắc xin ho gà, thương hàn, tả, dịch hạch, bại liệt, bệnh dại, cúm, viêm gan A.

Vắc-xin dưới đơn vị cũng giống như vắc xin bất hoạt toàn thể là không chứa tác nhân gây bệnh còn sống, nhưng khác với vắc xin bất hoạt toàn thể ở chỗ thành phần của vắc xin dưới đơn vị chỉ chứa phần kháng nguyên cần thiết từ tác nhân gây bệnh để tạo đáp ứng miễn dịch.

Quá trình tạo ra vắc xin dưới đơn vị cũng phức tạp hơn bình thường bởi cần xác định chính xác phần kháng nguyên cần thiết từ rất nhiều các dưới đơn vị của tác nhân gây bệnh, và phần kháng nguyên này phải gây được đáp ứng miễn dịch hiệu quả.

Vì không chứa tác nhân gây bệnh còn sống nên vắc xin dưới đơn vị hoàn toàn an toàn khi sử dụng trên người, kể cả các trường hợp suy giảm miễn dịch.

Thường vắc xin dưới đơn vị gây được đáp ứng miễn dịch tại thời điểm sử dụng, tuy nhiên không đảm bảo chắc chắn duy trì được đáp ứng miễn dịch trong tương lai, do đó hiệu lực của vắc xin dưới đơn vị kém hơn so với vắc-xin sống giảm độc lực.

Vắc xin dưới đơn vị có thể phân loại nhỏ hơn thành:

• Vắc- xin dưới đơn vị bản chất protein (protein-based subunit vaccine)
• Vắc-xin polysaccharide (polysaccharide vaccine)
• Vắc-xin dưới đơn vị liên hợp (conjugate subunit vaccine)

Các vắc-xin dưới đơn vị hiện có bao gồm vắc-xin ho gà, phế cầu, màng não cầu, Hib, viêm gan B, HPV, zona.

Vắc xin giải độc tố được tạo ra dựa trên độc tố mà vi khuẩn sản sinh ra (ví dụ như độc tố của vi khuẩn uốn ván hay bạch hầu).

Có một số trường hợp bệnh lý xuất hiện không phải do vi khuẩn trực tiếp gây ra, mà do độc tố vi khuẩn sản sinh ra. Độc tố xâm nhập vào máu và gây ra các triệu chứng, ví dụ như trường hợp của bệnh uốn ván, các triệu chứng biểu hiện trên bệnh nhân không phải do vi khuẩn uốn ván (Clostridium tetani) gây ra, mà do độc tố thần kinh tetanospasmin của vi khuẩn uốn ván tiết ra.

Các độc tố có bản chất protein được xử lý thành vô hại và sử dụng làm kháng nguyên sản xuất vắc xin. Quá trình xử lý này thường sử dụng hóa chất (như formalin), tuy nhiên cũng có thể dùng các phương pháp khác (như xử lý nhiệt). Quá trình sản xuất để độc tố hấp phụ vào tá dược là muối nhôm hoặc muối canxi nhằm làm tăng hiệu quả gây đáp ứng miễn dịch.

Nếu xét về bản chất, vắc xin giải độc tố hoàn toàn phù hợp để xếp chung vào nhóm vắc xin bất hoạt, và nhiều phân loại đã xếp vắc xin giải độc tố nằm trong nhóm vắc xin bất hoạt, tuy nhiên nhiều phân loại khác lại xếp vắc xin giải độc tố thành nhóm riêng để nhấn mạnh thành phần của nó chứa độc tố đã qua xử lý.

Vắc-xin giải độc tố hoàn toàn an toàn cho người sử dụng, đạt độ ổn định cao, ít nhạy cảm với sự thay đổi của nhiệt độ, độ ẩm và ánh sáng (nên quá trình bảo quản cũng dễ dàng hơn nhiều so với những vắc xin yêu cầu điều kiện bảo quản nghiêm ngặt như vắc xin sống giảm độc lực).

Các vắc xin giải độc tố hiện có là giải độc tố bạch hầu và giải độc tố uốn ván.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec đã triển khai tiêm chủng rất nhiều vắc-xin phòng bệnh. Bên cạnh đó, Vinmec hiện đang cung cấp Chương trình tiêm chủng trọn gói với nhiều loại vắc-xin đa dạng cho các đối tượng khác nhau, từ trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người lớn, phụ nữ trước và trong khi mang thai.

Bài viết tham khảo nguồn: vaccines.gov, who.int