Hướng dẫn cách nuôi dưỡng trẻ đang bú mẹ (0 - 2 năm tuổi)

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Nguyễn Thái Ngọc Châu - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Phú Quốc

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng quý giá nhất giúp cho trẻ sơ sinh chống lại bệnh tật đồng thời tăng cường sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới: 22% các trường hợp tử vong ở trẻ sơ sinh có thể phòng tránh được nếu được bú sữa mẹ sớm trong vòng 1 giờ đầu sau sinh, 13% trẻ dưới 5 tuổi bị tử vong có thể ngăn chặn được nếu được bú sữa mẹ hoàn toàn.

Sữa mẹ là thức ăn lý tưởng nhất đối với trẻ em, nhất là trong 6 tháng đầu. Và sữa mẹ phải là thức ăn đầu tiên của trẻ để giúp ruột trưởng thành tốt. Nếu chúng ta nuôi trẻ bằng thức ăn khác (sữa bò, nước cháo, bột khuấy) trẻ rất dễ bị rối loạn tiêu hóa gây tiêu chảy.

Ngoài tính chất chống nhiễm trùng, sữa mẹ còn tránh cho trẻ nhiều bệnh dị ứng (chàm, suyễn...) sau này, do có nhiều IgA.

Sữa mẹ còn liên quan đến trí thông minh của trẻ do sữa mẹ có galactose và các acid béo linoleic, arachidonic giúp não trưởng thành.

Có cho con bú, tình cảm mẹ con được cụ thể hóa. Tình cảm này rất cần để giúp trẻ nhanh chóng thích nghi với cuộc sống bên ngoài.

Khi cho con bú, người mẹ sẽ không có kinh nguyệt trong thời gian 8 tháng và nhờ vậy thực hiện được kế hoạch hóa sau sinh.

Có sự liên quan giữa tỷ lệ ung thư vú cao ở những người không cho con bú.

Để giúp trẻ thích nghi dần, các thành phần của sữa mẹ cũng thay đổi cả về số lượng và chất lượng trong 2 tuần đầu sau sinh và được gọi theo thứ tự sau:

• Sữa non: Có từ tháng thứ tư của bào thai và tiếp tục đến 6 ngày sau sinh.
• Sữa chuyển tiếp: Từ ngày thứ 7 đến ngày thứ 14 sau sinh.
• Sữa vĩnh viễn: Từ tuần thứ 3 đến khi thôi cho con bú.

Sữa non có màu vàng nhạt, đặc, nhiều protein, ít lactose và chất béo, so với sữa vĩnh viễn. Sữa non phải là thức ăn đầu tiên của trẻ sơ sinh, bởi vì các thành phần phù hợp với nhu cầu ban đầu:

• Sữa non vì đặc nên rất giàu năng lượng, giúp trẻ chống đói, mặc dù số lượng sữa không nhiều.
• Sữa non còn giàu chất diệt khuẩn, giúp trẻ tránh được các bệnh nhiễm trùng (tiêu chảy, viêm phổi, viêm màng não...) mặc dù lúc sinh có hít phải nước ối bẩn hoặc dịch âm đạo của mẹ. Các chất diệt khuẩn sẽ giảm đi rất nhanh từ giờ thứ hai sau sinh.
• Sữa non rất giàu vitamin A, gấp 10 lần so với sữa vĩnh viễn. Bú sữa non sớm, trẻ sẽ có đủ vitamin A để dự trữ ở gan. Vitamin A giúp trẻ tăng trưởng và lên cân nhanh.
• Để phù hợp với sự hoạt động chưa tốt của thận trong những ngày đầu, sữa non chứa ít calcium, phosphor so với sữa vĩnh viễn.

Nhân viên y tế sẽ giúp mẹ thực hiện tiếp xúc da kề da ngay sau sinh để giúp trẻ được bú sữa mẹ sớm (trong vòng 90 phút sau đẻ). Một số lợi ích khi cho con nằm cạnh mẹ đó là mẹ sẽ dễ chăm sóc, theo dõi con, trẻ ít khóc hơn, thời gian bú mẹ được lâu hơn.

Hãy cho trẻ bú sớm để trẻ được tận hưởng sữa non, động tác bú của trẻ xuất hiện rất sớm ngay sau sinh, sau các động tác khóc và thở. Trẻ tìm vú mẹ qua mùi sữa khi được mẹ ôm vào lòng. Nếu vì lý do gì, trẻ không bú mẹ được (thiếu tháng, thiếu cân, bị ngạt, có bệnh, có tật ở miệng...) nên vắt sữa non cho trẻ uống.

Ngoài ra, cho trẻ bú mẹ sớm, sẽ giúp: sữa về sớm hơn, ít bị cương tắc sữa, giúp cho tử cung co hồi sớm, mẹ ít mất máu hậu sản.

Nếu mẹ đủ sữa, con bú một bên vú, no sau 10 – 15 phút và ngủ liền 3 giờ sau mới dậy đòi bú và mỗi ngày trong tháng đầu, trẻ tăng ít nhất 25g, trung bình 50g và nhiều nhất 100g, và tiểu 1 ngày trên 6 lần. Không nên cho trẻ bú cùng lúc 2 bên vú vì trẻ sẽ không bú hết và vú thứ 2 sẽ giảm tiết sữa sau này.

Hãy quan sát trẻ:

• Miệng trẻ mở rộng, lưỡi trẻ hướng ra trước và có thể nhìn thấy được phía trên lợi.
• Môi dưới hướng ra ngoài.
• Cằm trẻ chạm vào vú mẹ.
• Nhìn thấy quầng vú phía trên nhiều hơn quầng vú phía dưới.

Tư thế cho bú đúng:

• Đầu và thân trẻ ở trên cùng một đường thẳng.
• Mặt trẻ đối diện với vú và môi trẻ đối diện với núm vú.
• Thân trẻ sát với mẹ, đỡ toàn bộ người trẻ.

Trẻ bú có hiệu quả:

• Trẻ mút chậm, sâu, thỉnh thoảng dừng lại rồi bú tiếp.
• Có thể nhìn hoặc nghe thấy tiếng trẻ nuốt.

Nếu mẹ không đủ sữa, trẻ chỉ ngủ 1 – 2 giờ, và khóc đòi bú. Mẹ cần phải tăng số lần cho bú từ 6 – 7 lần/ngày lên 12 lần/ ngày, kể cả ban đêm, nếu mẹ thiếu sữa và giữ gìn nguồn sữa mẹ bằng cách:

• Uống nhiều nước và sữa, ngũ cốc, canh,...
• Ăn đủ chất và tăng bữa.
• Bia, trà không phải là thức uống lợi sữa.
• Một số gia vị, hành, cà chua, chocolate có thể làm trẻ khó tiêu và táo bón.
• Nghỉ ngơi đủ, ngủ 8 giờ/ngày hoặc hơn.
• Cần tránh lo lắng, buồn phiền vì đó là yếu tố làm giảm sữa mẹ.
• Tránh lao động nặng.
• Sử dụng bất kỳ thuốc gì đều phải có ý kiến của thầy thuốc, tránh hút thuốc, uống rượu, dùng thuốc xổ, kháng sinh và các loại thuốc có thể qua sữa mẹ.

Tất cả phụ nữ đều có đủ sữa để nuôi con, tuy nhiên, có trường hợp bị thiếu sữa là vì không biết cách cho con bú và bảo vệ sữa mẹ. Sữa mẹ là thức ăn lý tưởng nhất đối với trẻ dưới 12 tháng và nhất là dưới 6 tháng. Nuôi con bằng sữa mẹ là phương pháp tích cực nhất để phòng bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ dưới 1 tuổi.