Những yếu tố ảnh hưởng đến cholesterol trong máu

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BSCK II Nguyễn Quốc Việt - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.

Cholesterol trong máu tăng sẽ ảnh hưởng xấu đến các cơ quan, đặc biệt là hệ tim mạch. Những yếu tố ảnh hưởng cholesterol là chế độ ăn uống, vận động, cân nặng, lối sống và các yếu tố cố định khác.

Cholesterol trong máu là một chất béo luôn hiện diện trong tế bào máu. Cholesterol nói chung luôn có mặt trong tất cả các loại tế bào của cơ thể và là một thành phần quan trọng để tạo nên cấu trúc màng tế bào, một số nội tiết tố (hormones) và đóng nhiều vai trò chức năng quan trọng khác của cơ thể.

Tuy nhiên, nếu có quá nhiều cholesterol trong máu thì lại là yếu tố nguy cơ lớn dẫn đến bệnh mạch vành (căn nguyên gây ra cơn đau tim cấp), đột quỵ ( tai biến mạch máu não) và bệnh lý mạch ngoại biên.

Cholesterol có thể đến từ hai nguồn: Từ cơ thể tổng hợp và từ thức ăn mà bạn ăn vào. Gan và một số tế bào khác của cơ thể là nơi tạo nên khoảng 75% cholesterol máu, còn lại 25% là do thức ăn cung cấp.

Cholesterol vốn không thể hòa tan trong máu, do đó để lưu thông được theo dòng máu, cholesterol phải được bao quanh bằng một lớp áo protein đặc biệt, hay còn gọi là lipoprotein. Có 2 loại lipoprotein quan trọng là:

• Lipoprotein tỷ trọng thấp (LDL): Chuyên vận chuyển hầu hết cholesterol trong máu của cơ thể. Khi có quá nhiều LDL trong máu, thành động mạch sẽ lắng đọng mỡ, gây ra tình trạng xơ vữa động mạch, là căn nguyên dẫn đến các bệnh tim mạch nguy hiểm. Vì vậy, LDL được xem là cholesterol “xấu”, cần phải giảm đi.
• Lipoprotein tỷ trọng cao (HDL): Ngược lại với LDL, HDL có nhiệm vụ lấy cholesterol ra khỏi máu và ngăn chặn chúng không xâm nhập vào thành động mạch, từ đó hạn chế sự hình thành mảng xơ vữa. Như vậy, HDL được coi là cholesterol “tốt”, cần tăng thêm.

Có nhiều yếu tố khác nhau ảnh hưởng đến nồng độ của cả cholesterol xấu và tốt.

3.1. Khẩu phần ăn uống

Chất béo động vật, thức ăn nhanh, nước có ga hay tất cả các loại thực phẩm chứa quá nhiều năng lượng sẽ làm tăng nồng độ LDL và tăng cholesterol toàn phần. Chế độ ăn uống là nguyên nhân chủ yếu gây ra xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, tai biến mạch máu não... Vì vậy, để phòng chống tăng cholesterol “xấu”, nên xây dựng một chế độ ăn hợp lý như sau:

• Lượng cholesterol ăn vào: Không vượt quá 300mg/ngày. Sử dụng dầu thực vật và mỡ động vật ở tỷ lệ cân đối, phù hợp cho từng lứa tuổi. Loại bỏ các loại thức ăn nhiều mỡ, tránh ăn phủ tạng động vật.
• Lượng đạm: Nên chiếm khoảng 12 - 15% tổng năng lượng của toàn bộ khẩu phần, bao gồm thịt bò, thăn lợn, gà nạc, đậu đỗ. Cá là thực phẩm tốt cho những người bị rối loạn mỡ máu và tăng cholesterol trong máu. Nên kết hợp ăn cả đạm thực vật và động vật.
• Chất đường bột: Chiếm từ 60 - 70% tổng năng lượng của khẩu phần ăn. Hạn chế ăn quá ngọt, lượng đường trong ngày tối đa 10 - 20g. Sử dụng ngũ cốc kết hợp với khoai củ.
• Bổ sung vitamin, chất khoáng, các nguyên tố vi lượng, chất xơ, chủ yếu từ rau xanh, hoa quả, gạo.

3.2. Thừa cân, béo phì

Chỉ số khối cơ thể (BMI) được dùng để nhận định cơ thể một người là gầy, béo hay cân đối. BMI được khuyến cáo là từ 18,5 đến 22,9. BMI từ 23 trở lên được xem là thừa cân, dễ dẫn tới tăng cholesterol trong máu.

3.3. Thiếu vận động cơ thể

Duy trì chế độ vận động, tập thể dục đều đặn sẽ làm tăng HDL và giảm LDL.

3.4. Di truyền

Một số gen di truyền trong gia đình có khả năng chi phối cách tiêu hóa và xử lý cholesterol. Chính điều này gây ảnh hưởng đến nồng độ cholesterol trong máu. Có một số bệnh lý tăng cholesterol di truyền.

3.5. Tuổi và giới tính

Cũng như di truyền, tuổi và giới tính là những yếu tố ảnh hưởng cholesterol không thể thay đổi hay tác động đến được. Cholesterol máu ở cả 2 giới thường bắt đầu tăng ở tuổi 20. Hầu hết phụ nữ trước tuổi mãn kinh sẽ có mức cholesterol thấp hơn so với nam giới cùng độ tuổi. Sau mãn kinh, nồng độ LDL có xu hướng tăng lên và nguy cơ tim mạch cũng tăng theo tương ứng.

3.6. Hút thuốc lá làm giảm HDL

Những thói quen xấu như hút thuốc lá, rượu bia, chất kích thích là những yếu tố ảnh hưởng cholesterol thường gặp nhất nhưng có thể từ bỏ được. Hơn nữa, việc cai nghiện thuốc lá, rượu bia còn giúp cơ thể có sức khỏe tốt hơn và loại trừ đi một trong số những yếu tố nguy cơ lớn nhất của bệnh tim mạch.

Để đề phòng cholesterol trong máu tăng, từ sau 20 tuổi, nên thực hiện kiểm tra mỡ máu mỗi năm 1 lần và bắt đầu từ 50 tuổi nên kiểm tra mỗi 6 tháng cho cả cholesterol toàn phần, triglycerid, LDL và HDL. Dựa vào xét nghiệm, bác sĩ có thể cho lời khuyên để điều chỉnh chế độ ăn, tăng cường hoạt động thể lực hoặc điều trị bằng thuốc đặc hiệu nếu cần thiết.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec cung cấp cho khách hàng gói khám Quản lý ngoại trú tiểu đường - Tăng mỡ máu với mục đích hỗ trợ khách hàng kiểm tra tầm soát định lượng cholesterol cũng như các chứng rối loạn dung nạp glucose hoặc rối loạn đường huyết khi đói....