Sa sút trí tuệ (Dementia): Những điều cần biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park

Chứng sa sút trí tuệ bao gồm một nhóm các triệu chứng ảnh hưởng đến trí nhớ, suy nghĩ và khả năng xã hội, có tác động đến cuộc sống hàng ngày của bạn. Mặc dù sa sút trí tuệ nói chung liên quan đến mất trí nhớ nhưng nếu chỉ có triệu chứng mất trí nhớ thì không có nghĩa là bạn mắc sa sút trí tuệ. Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ tiến triển ở người lớn tuổi. Tùy thuộc vào nguyên nhân, một số triệu chứng sa sút trí tuệ có thể được cải thiện.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, sa sút trí tuệ là một hội chứng có diễn tiến mạn tính và tiến triển, trong đó có sự suy giảm chức năng nhận thức (tức là khả năng tư duy) so với người bình thường ở cùng độ tuổi. Hội chứng này ảnh hưởng đến trí nhớ, suy nghĩ, định hướng, hiểu, tính toán, năng lực học tập, ngôn ngữ và phán đoán. Sự giảm chức năng nhận thức thường đi kèm, hoặc đôi khi xảy ra trước đó, với sự suy giảm khả năng kiểm soát cảm xúc, hành vi xã hội hoặc động lực.

Mặc dù tuổi tác là yếu tố nguy cơ mạnh nhất đối với chứng sa sút trí tuệ, nhưng đó không phải là hậu quả tất yếu của lão hóa. Các triệu chứng khởi phát của chứng bệnh này xuất hiện ở người trước 65 tuổi được gọi là sa sút trí tuệ ở người trẻ, chiếm tới 9% các trường hợp.

Các triệu chứng sa sút trí tuệ sẽ khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân, nhưng các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Thay đổi nhận thức;
• Mất trí nhớ, thường được ghi nhận bởi người khác;
• Khó giao tiếp hoặc tìm từ để giao tiếp;
• Suy giảm chức năng thị giác-không gian, chẳng hạn như bị lạc trong khi lái xe;
• Khó khăn biện luận hoặc giải quyết vấn đề;
• Khó xử lý các nhiệm vụ phức tạp;
• Khó khăn với việc lập kế hoạch và tổ chức;
• Khó khăn với sự phối hợp chức năng vận động;
• Nhầm lẫn và mất phương hướng;
• Thay đổi tâm lý;
• Thay đổi tính cách;
• Phiền muộn;
• Lo âu;
• Co các hành vi không phù hợp, không như bình thường;
• Chứng hoang tưởng;
• Kích động;
• Ảo giác.

Khi nào đi khám bác sĩ?

Gặp bác sĩ nếu bạn hoặc người thân có vấn đề về trí nhớ hoặc các triệu chứng sa sút trí tuệ. Một số phương pháp điều trị bệnh có thể gây ra biểu hiện giống sa sút trí tuệ, vì vậy điều quan trọng người bệnh cần gặp bác sĩ để xác định nguyên nhân thì mới có hướng xử lý phù hợp.

Chứng sa sút trí tuệ là do tổn thương hoặc mất các tế bào thần kinh và các kết nối giữa chúng ở trong não. Tùy thuộc vào khu vực não bị ảnh hưởng mà dẫn đến các triệu chứng khác nhau.

Chứng sa sút trí tuệ được chia theo nhóm dựa trên những đặc điểm chung, như bệnh protein Tau, Alpha-synuclein protein. Các protein bất thường này tích tụ trong phần não bị ảnh hưởng. Một số bệnh biểu hiện giống như chứng sa sút trí tuệ, chẳng hạn như bị ảnh hưởng do tác dụng phụ của thuốc, bệnh do thiếu vitamin, nhưng triệu chứng giống sa sút trí tuệ trong các bệnh này có thể cải thiện khi được điều trị.

Các nguyên nhân phổ biến nhất gây biểu hiện sa sút trí tuệ bao gồm:

• Bệnh thoái hóa thần kinh, bao gồm bệnh Alzheimer, bệnh Parkinson, bệnh Huntington, sa sút trí tuệ thể Lewy,... những bệnh này ngày càng nặng hơn theo thời gian.
• Sa sút trí tuệ mạch máu.
• Bệnh xơ cứng rải rác.
• Chấn thương sọ não do tai nạn xe hơi, ngã, chấn động, ...
• Nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương, bao gồm viêm màng não, HIV và bệnh Creutzfeldt-Jakob.
• Lạm dụng bia rượu hoặc chất kích thích trong thời gian dài.
• Bệnh đầu nước (ứ dịch não thất).

Chứng sa sút trí tuệ có thể được chia thành hai nhóm dựa trên khu vực nào của não bị ảnh hưởng.

• Sa sút trí tuệ xảy ra do các vấn đề ở vỏ não (lớp ngoài cùng của não). Vỏ não đóng một vai trò quan trọng trong trí nhớ và ngôn ngữ. Những người mắc chứng sa sút trí tuệ thường bị mất trí nhớ nghiêm trọng và không thể nhớ từ để giao tiếp hoặc hiểu ngôn ngữ. Bệnh Alzheimer và bệnh Creutzfeldt-Jakob là hai dạng sa sút trí tuệ vỏ não.
• Sa sút trí tuệ dưới vỏ, xảy ra do các vấn đề ở các phần bên dưới vỏ não. Những người mắc chứng sa sút trí tuệ dưới vỏ có xu hướng thay đổi về tốc độ suy nghĩ và khả năng khởi đầu các hoạt động nhưng họ ít có triệu chứng quên hay rối loạn ngôn ngữ. Bệnh Parkinson, bệnh Huntington và HIV có thể gây ra loại sa sút trí tuệ này.

Sa sút trí tuệ có thể ảnh hưởng nhiều đến chức năng các hệ thống của cơ thể như:

• Dinh dưỡng kém: Nhiều người mắc chứng sa sút trí tuệ cuối cùng giảm hoặc ngừng ăn, ảnh hưởng đến lượng dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Cuối cùng, họ có thể không nhai hoặc không nuốt được .
• Viêm phổi: Nuốt khó làm tăng nguy cơ nghẹn hoặc hít thức ăn vào phổi, có thể gây tắc thở và viêm phổi hít.
• Mất khả năng tự chăm sóc bản thân: Khi chứng sa sút trí tuệ tiến triển, nó ảnh hưởng đến khả năng thực hiện độc lập các hoạt động sống hằng ngày như tắm, mặc quần áo, chải tóc hoặc đánh răng, sử dụng nhà vệ sinh hay uống thuốc sao cho đúng.
• Nguy cơ về an toàn cá nhân: Một số tình huống có thể gây ra các vấn đề an toàn cho những người mắc chứng sa sút trí tuệ, bao gồm lái xe, nấu ăn và đi bộ một mình.
• Tử vong: Chứng sa sút trí tuệ ở giai đoạn muộn dẫn đến tử vong, thường là do nhiễm trùng.

Không có cách nào để ngăn ngừa hoàn toàn chứng sa sút trí tuệ, nhưng có những bước bạn có thể thực hiện để làm hạn chế mắc bệnh hoặc làm chậm sự tiến triển:

• Các hoạt động kích thích não hoạt động như đọc, giải câu đố, chơi trò chơi chữ, rèn luyện trí nhớ có thể trì hoãn khởi phát của chứng sa sút trí tuệ và giảm tác động của nó đến cơ thể.
• Hãy hoạt động thể chất và xã hội. Hoạt động thể chất và tương tác xã hội có thể trì hoãn sự khởi phát của chứng sa sút trí tuệ và giảm các triệu chứng của nó. Di chuyển nhiều hơn và tập thể dục khoảng 150 phút mỗi tuần.
• Bỏ hút thuốc lá. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng hút thuốc ở tuổi trung niên trở lên có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ và các bệnh về mạch máu. Bỏ hút thuốc có thể làm giảm nguy cơ và cải thiện sức khỏe của bạn.
• Cung cấp đủ vitamin cho cơ thể. Một số nghiên cứu cho thấy những người có lượng vitamin D trong máu thấp có nhiều khả năng mắc bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác. Bạn có thể cung cấp vitamin D cho cơ thể thông qua một số loại thực phẩm, thuốc và phơi nắng.
• Quản lý các yếu tố nguy cơ tim mạch. Tuân thủ điều trị và quản lý tốt các bệnh như huyết áp cao, cholesterol cao, tiểu đường và giữ chỉ số khối cơ thể (BMI) ở mức bình thường. Huyết áp cao có thể dẫn đến nguy cơ mắc một vài chứng mất trí nhớ.
• Điều trị các bệnh liên quan đến mất thính lực, trầm cảm hoặc lo âu.
• Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh. Chế độ ăn uống lành mạnh rất quan trọng vì nhiều lý do, như chế độ ăn Địa Trung Hải giàu trái cây, rau, ngũ cốc và axit béo omega-3 (có trong một số loại cá và các loại hạt) giúp tăng cường sức khỏe và giảm nguy cơ phát triển chứng sa sút trí tuệ. Loại chế độ ăn này cũng cải thiện sức khỏe tim mạch, giúp giảm nguy cơ sa sút trí tuệ. Hãy thử ăn cá béo như cá hồi 3 lần/tuần, một số các loại hạt, đặc biệt là hạnh nhân và quả óc chó nên ăn hàng ngày.
• Cải thiện chất lượng giấc ngủ. Xây dựng chế độ sinh hoạt khoa học để có một giấc ngủ tốt và nói chuyện với bác sĩ nếu bạn ngủ ngáy hoặc có những khoảng thời gian ngừng thở hoặc thở mệt khiến bạn phải thức giấc khi ngủ.

Chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ và nguyên nhân của nó có thể là thách thức với các bác sĩ. Biểu hiện của sa sút trí tuệ bao gồm: suy giảm nhận thức, mất khả năng thực hiện các chức năng hàng ngày, chẳng hạn như uống thuốc, thanh toán hóa đơn và lái xe an toàn.

Để chẩn đoán nguyên nhân của chứng sa sút trí tuệ, bác sĩ cần tìm ra các kỹ năng, chức năng bị mất và xác định những gì người bệnh vẫn có thể tự làm được. Gần đây, các nhà khoa học đã sử dụng các dấu ấn sinh học để hỗ trợ chẩn đoán bệnh Alzheimer.

Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ xem xét tiền sử bệnh tật, các triệu chứng hiện tại và tiến hành khám thực thể.

Không có xét nghiệm đơn lẻ nào có thể chẩn đoán chứng sa sút trí tuệ, vì vậy các bác sĩ cần chỉ định một số xét nghiệm, các kỹ thuật chẩn đoán thì mới có thể xác định chính xác nguyên nhân bệnh, như:

• Đánh giá chức năng nhận thức.
• Khám hệ thống thần kinh.
• Chụp CT hoặc MRI não.
• Chụp cắt lớp positron.
• Xét nghiệm máu.
• Đánh giá sức khỏe tâm thần.

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện không những đảm bảo chất lượng chuyên môn với đội ngũ y bác sĩ, hệ thống trang thiết bị công nghệ hiện đại mà còn nổi bật với dịch vụ khám, tư vấn và chữa bệnh toàn diện, chuyên nghiệp; không gian khám chữa bệnh văn minh, lịch sự, an toàn và tiệt trùng tối đa.

Bài viết tham khảo nguồn: who.int, webmd.com