Các xét nghiệm sàng lọc thiết yếu mọi phụ nữ nên biết

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Đinh Thanh Hà - Bác sĩ Sản phụ khoa - Khoa Sản phụ khoa, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Nha Trang

Những xét nghiệm sàng lọc có thể chỉ ra những vấn đề sức khỏe, thậm chí trước khi người bệnh có triệu chứng. Một điều cần lưu ý rằng nên thực hiện xét nghiệm sàng lọc theo độ tuổi, tiền sử gia đình, tiền sử bản thân và các yếu tố nguy cơ khác.

Càng phát hiện sớm ung thư vú, người bệnh càng có nhiều cơ hội được chữa khỏi bởi lẽ các khối u bị phát hiện khi kích thước còn nhỏ khó có khả năng di căn qua hạch, những cơ quan sống còn như phổi và não. Các bạn nữ trong lứa tuổi 20 đến 30 được các chuyên gia khuyến cáo nên khám kiểm tra vú vào chương trình khám tổng quát định kỳ một đến ba năm. Đối với các bạn nữ có thêm các yếu tố nguy cơ, bác sĩ sẽ khuyến cáo kiểm tra sàng lọc thường xuyên hơn.

Sàng lọc ung thư vú bằng phương pháp chụp nhũ ảnh

Chụp nhũ ảnh (Mammogram) là kỹ thuật chụp X-quang liều thấp có thể tìm thấy u vú từ trước khi người bệnh cảm nhận được sự tồn tại của khối u, mặc dù kết quả bình thường không loại trừ hết được nguy cơ ung thư. Một số chuyên gia khuyến cáo phụ nữ tuổi 40 nên thực hiện chụp nhũ ảnh hàng năm, sau đó giãn ra cách năm thực hiện một lần trong độ tuổi từ 50 đến 70. Với những người bệnh có nguy cơ cao, bác sĩ sẽ đưa ra khuyến nghị sàng lọc với tần suất dày hơn.

Ung thư cổ tử cung hoàn toàn không khó phòng tránh. Cổ tử cung là một ống dẫn hẹp nối tử cung (nơi em bé được nuôi dưỡng) và âm đạo (đường sinh). Để sàng lọc ung thư cổ tử cung, bác sĩ sẽ kết hợp phương pháp phết tế bào cổ tử cung (Pap smear) và xét nghiệm HPV (Virus u nhú ở người – Human Papillomavirus). Pap smear tìm ra các tế bào bất thường của cổ tử cung, vốn có thể cắt bỏ từ trước khi chúng trở thành tế bào ác tính.

Tuy nhiên, hàng loạt các nghiên cứu sau đó cho thấy đối với phương pháp PAP truyền thống, hơn 80% các tế bào bị loại bỏ sau khi phết lên slide, chính vì vậy sẽ tăng tỉ lệ bỏ sót các tế bào bất thường.

Nhằm nâng cao chất lượng chẩn đoán và cập nhật kỹ thuật mới, kể từ tháng 1 năm 2013, Bệnh viện Vinmec chính thức đưa xét nghiệm phát hiện sớm ung thư cổ tử cung ThinPrep Pap Test vào phục vụ công tác chẩn đoán và điều trị ung thư cổ tử cung (CTC). Nguyên nhân chính của ung thư cổ tử cung là virus HPV, thường lây qua đường tình dục.

Vắc xin cho ung thư cổ tử cung

Vắc xin HPV có thể bảo vệ các bạn nữ dưới 26 tuổi trước nhiều chủng HPV. Tuy nhiên, vắc xin không thể bảo vệ bạn trước tất cả các chủng HPV gây ung thư và không phải tất cả các trường hợp bị ung thư cổ tử cung đều bắt nguồn từ HPV, vì vậy, tầm soát ung thư cổ tử cung định kì vẫn rất cần thiết.

Loãng xương là tình trạng xương yếu và dễ gãy. Sau mãn kinh, phụ nữ bắt đầu mất nhiều khối lượng xương hơn, nhưng không chỉ phụ nữ, đàn ông cũng bị loãng xương. Triệu chứng đầu tiên thường là sự đau đớn dù chỉ bị ngã nhẹ, bị đập trúng hay chẳng may vặn người đột ngột. Tại Hoa Kỳ, trong độ tuổi trên 50, khoảng một nửa phụ nữ và một phần tư nam giới bị gãy xương do ảnh hưởng bởi căn bệnh này. May mắn thay, loãng xương có thể bị phòng ngừa và điều trị.

Xét nghiệm sàng lọc loãng xương

Một kỹ thuật X-quang đặc biệt gọi là DXA (dual energy X-ray absorptiometry - đo độ hấp thụ tia X hai nguồn năng lượng) có thể kiểm tra tình trạng xương và phát hiện loãng xương trước khi người bệnh bị gãy xương, nó cũng giúp dự đoán nguy cơ gãy xương trong tương lai. Tất cả phụ nữ trên 65 tuổi đều được khuyến cáo thực hiện DXA. Nếu phụ nữ đã có yếu tố nguy cơ bị loãng xương, bác sĩ sẽ đề nghị kiểm tra sớm hơn.

Có rất nhiều loại ung thư da và áp dụng điều trị sớm cho tất cả các trường hợp ung thư da đều có hiệu quả. Loại ung thư da nguy hiểm nhất là ung thư hắc tố, xảy ra trên loại tế bào tạo sắc tố cho da. Một số người có yếu tố nguy cơ di truyền của loại ung thư này, nguy cơ càng tăng lên khi người bệnh tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời. Ung thư tế bào đáy và tế bào vảy cũng là hai dạng ung thư không tế bào hắc tố phổ biến.

Tầm soát ung thư da

Hãy lưu ý đến bất kỳ thay đổi nào trên da, bao gồm cả nốt ruồi và tàn nhang, kiểm tra những thay đổi về hình dạng, kích thước và màu sắc của các vết này. Người bệnh được khuyến cáo nên kiểm tra da với bác sĩ da liễu khi khám sức khoẻ tổng quát định kì.

Khi tuổi đời tăng lên, nguy cơ mắc cao huyết áp ở phụ nữ cũng tăng theo, nhất là đối với người thừa cân hoặc có thói quen sống không lành mạnh. Cao huyết áp có thể gây ra những vấn đề nguy hiểm đến tính mạng như nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ mà không có bất kỳ dấu hiệu báo trước nào. Vì vậy, việc thăm khám thường xuyên với bác sĩ nhằm khống chế huyết áp mang tính sống còn. Giảm mức huyết áp cũng ngăn chặn những mối nguy về lâu về dài như bệnh tim mạch và suy thận.

Tầm soát cao huyết áp

Huyết áp bao gồm hai chỉ số: Huyết áp tâm thu là áp lực của máu lên động mạch khi tim đập để bơm máu, huyết áp tâm trương là áp lực máu trong lòng mạch khi tim nghỉ giữa hai nhịp đập. Chỉ số huyết áp bình thường theo phân loại của Hội tim mạch và huyết áp Châu âu (ESC/ESH) năm 2018:

Huyết áp bình thường được xác định khi:

• Huyết áp tâm thu từ 90 mmHg đến 129 mmHg.
• Huyết áp tâm trương từ 60 mmHg đến 84 mmHg.

Phân độ tăng huyết áp theo Hội tim mạch và huyết áp Châu âu (ESC/ESH) năm 2018:

• Huyết áp tối ưu: Huyết áp tâm thu < 120 mmHg và huyết áp tâm trương < 80 mmHg.
• Huyết áp bình thường: Huyết áp tâm thu 120-129 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương 80-84 mmHg.
• Huyết áp bình thường cao: Huyết áp tâm thu 130-139 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương 85-89 mmHg.
• Tăng huyết áp độ 1: Huyết áp tâm thu 140-159 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương 90-99 mmHg.
• Tăng huyết áp độ 2: Huyết áp tâm thu 160-179 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương 100-109 mmHg.
• Tăng huyết áp độ 3: Huyết áp tâm thu ≥ 180 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 110 mmHg.
• Tăng huyết áp tâm thu đơn độc: Huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg và huyết áp tâm trương < 90 mmHg.

Chỉ số huyết áp dù cao hay thấp đều ảnh hưởng tới chức năng hoạt động của các cơ quan trong cơ thể. Biết được chỉ số huyết áp bình thường và các tác nhân nào gây thay đổi huyết áp để có biện pháp tự phòng tránh là điều rất cần thiết, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa để nắm được phương pháp, tần suất theo dõi huyết áp cũng như các dấu hiệu nguy cơ.

Lượng mỡ trong máu cao tạo mảng bám gây tắc nghẽn động mạch, điều nguy hiểm là mảng bám lặng lẽ tích tụ trong nhiều năm mà không có triệu chứng gì, cuối cùng dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Cao huyết áp, tiểu đường và hút thuốc lá cũng là nguyên nhân cho mảng bám phát triển. Tình trạng đó gọi là xơ cứng động mạch hoặc xơ vữa động mạch. Thay đổi lối sống và điều trị nội khoa có thể làm giảm nguy cơ mắc phải cho phụ nữ.

Kiểm tra mỡ máu

Người bệnh được lưu ý nhịn ăn trong vòng 12 tiếng trước khi thực hiện xét nghiệm, không được ăn hay uống các loại nước ngọt, nước hoa quả, nước có ga, đặc biệt là rượu, bia, cà phê... Các chất có trong đồ ăn có thể chuyển hóa thành đường glucose khiến kết quả xét nghiệm không chính xác, đặc biệt là các xét nghiệm liên quan đến tim mạch, mỡ máu. Kiểm tra mỡ máu bao gồm: định lượng Cholesterol toàn phần, Cholesterol xấu LDL, Cholesterol tốt HDL và Triglycerid. Thời điểm bắt đầu kiểm tra định kì và tần suất kiểm tra sẽ được bác sĩ thông báo tuỳ vào tình trạng sức khoẻ của từng người bệnh.

Một phần ba người Mỹ mắc tiểu đường không hề biết họ là nạn nhân của căn bệnh này. Tiểu đường có thể gây bệnh tim hoặc thận, đột quỵ, mù loà do biến chứng lên mạch máu võng mạc, phá huỷ chúng và dẫn đến những vấn đề nghiêm trọng khác. Người bệnh có thể kiểm soát tiểu đường bằng chế độ ăn, tập thể dục thể thao, giảm cân và điều trị nội khoa, đặc biệt khi tiểu đường được phát hiện sớm.

Tầm soát tiểu đường

Trước khi làm xét nghiệm máu tầm soát tiểu đường, người bệnh cần nhịn ăn trước 8 tiếng. Xét nghiệm tiểu đường bao gồm đường máu hiện tại (Glucose) và đường máu trung bình trong 3 tháng trước đó (HbA1c), xét nghiệm dung nạp đường huyết. Đối với những người nằm trong nhóm nguy cơ như có tiền sử gia đình từng mắc tiểu đường, béo phì, ... bác sĩ sẽ chỉ định khám và xét nghiệm sàng lọc sớm với tần suất cao hơn.

HIV là virus gây hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (AIDS), virus này lây lan qua máu và dịch tiết từ người nhiễm, như: quan hệ tình dục không an toàn, dùng chung kim tiêm bẩn, phụ nữ mang thai nhiễm HIV có thể lây sang con. Hiện không có phương pháp điều trị cũng như vắc xin cho virus này nhưng điều trị sớm với thuốc kháng virus HIV có thể hỗ trợ hệ miễn dịch chiến đấu chống virus.

• Xét nghiệm HIV

HIV có thể không gây bất kỳ triệu chứng gì trong nhiều năm, cách duy nhất để phát hiện HIV là làm xét nghiệm máu. Cơ quan Y tế Dự phòng Hoa Kỳ khuyến cáo thực hiện sàng lọc cho ở thanh thiếu niên và người trưởng thành từ 15 đến 65 tuổi. Thanh thiếu niên trẻ tuổi và người lớn tuổi có nguy cơ cao cũng nên được kiểm tra.

• Phòng tránh lây nhiễm HIV

Hầu hết những người mới nhiễm sẽ có kết quả dương tính với HIV khoảng hai tháng sau khi phơi nhiễm với virus. Nhưng trong những trường hợp hiếm hoi, có thể mất đến sáu tháng để kháng thể HIV phát triển. Nên sử dụng bao cao su khi quan hệ tình dục để tránh nhiễm HIV hoặc các bệnh nhiễm trùng lây qua đường tình dục khác.

Ung thư đại trực tràng là ung thư gây tử vong phổ biến thứ hai sau ung thư phổi. Hầu hết ung thư đại tràng phát triển từ polyp, là những khối mọc trên niêm mạc ruột già. Polyp có thể ác tính hoặc không, nhưng nếu là ung thư, chúng sẽ di căn đến các phần khác của cơ thể. Cắt bỏ polyp sớm trước khi chúng phát triển thành ung thư có thể ngăn chặn nguy cơ toàn diện.

Tầm soát ung thư đại trực tràng

Nội soi đại tràng là phương pháp sàng lọc ung thư đại trực tràng phổ biến, thường được thực hiện sau khi gây mê người bệnh. Khi bệnh nhân ngủ, bác sĩ Nội soi sẽ đưa một ống mềm nhỏ có gắn máy ghi hình vào đại tràng, khi tìm thấy polyp, bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật cắt bỏ.

Glôcôm (còn gọi là cườm nước) là một bệnh ở mắt do áp lực nội nhãn tăng cao chèn ép thị thần kinh, làm tổn thương thần kinh thị giác, dẫn đến tình trạng mất dần thị lực Nếu không được điều trị, nó có thể phá huỷ gai thị và gây mù loà. Thường thì người bệnh không có triệu chứng gì cho đến khi thị trường bị ảnh hưởng.

Tầm soát Glôcôm

Tần suất kiểm tra với bác sĩ chuyên khoa Mắt tuỳ thuộc vào độ tuổi và yếu tố nguy cơ, như người Mỹ gốc Phi hoặc gốc Tây Ban Nha, hơn 60 tuổi, từng có tiền sử chấn thương mắt, đã sử dụng thuốc steroid và có tiền sử gia đình với Glôcôm.

Một số xét nghiệm như tầm soát ung thư cổ tử cung hoặc ung thư vú nên được thực hiện thường xuyên. Một số xét nghiệm khác cần dựa trên các yếu tố nguy cơ mà người bệnh có. Xét nghiệm sàng lọc thích hợp không phải lúc nào cũng ngăn ngừa được bệnh tật, nhưng chúng giúp phát hiện ra bệnh đủ sớm để người bệnh có cơ hội được điều trị tốt nhất.

Bài viết tham khảo nguồn: Webmd.com