Làm sao để giúp đỡ người thân bị trầm cảm?

Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, tỉ lệ người khám và được chẩn đoán trầm cảm ngày càng tăng cao. Việc tự thân vượt qua trầm cảm đã khó mà việc giúp đỡ người bị trầm cảm cũng không hề dễ dàng. Điều này đòi hỏi kiến thức chính xác, sự kiên nhẫn, thấu hiểu và sự tôn trọng nhất định dành cho người bệnh. Vậy người thân bị trầm cảm phải làm sao?

Không phải ai cũng phản ứng với các vấn đề cảm xúc theo cách giống nhau nên việc chẩn đoán trầm cảm không hề dễ dàng. Nếu bạn bè, người thân của bạn đang bị trầm cảm, họ có thể có những dấu hiệu sau:

• Có vẻ buồn hoặc dễ rơi nước mắt hơn bình thường
• Thường bi quan và tuyệt vọng về tương lai
• Nói về cảm giác tội lỗi, trống rỗng hoặc vô giá trị thường xuyên hơn bình thường
• Dường như ít quan tâm đến việc dành thời gian bên người khác, ít giao tiếp hơn bình thường
• Dễ khó chịu và cáu kỉnh bất thường
• Có ít năng lượng, di chuyển chậm chạp và có vẻ bơ phờ
• Ít quan tâm đến ngoại hình, bỏ qua các nhu cầu chăm sóc cơ bản (ví dụ như tắm hoặc đánh răng)
• Khó ngủ hoặc ngược lại, ngủ nhiều hơn bình thường
• Ít quan tâm đến các hoạt động và sở thích thông thường
• Hay quên hoặc khó tập trung giải quyết công việc
• Ăn nhiều hơn hoặc ít hơn so với thông thường
• Từng đề cập về cái chết hoặc tự tử

Nếu có người thân được chẩn đoán trầm cảm, dưới đây là 9 lời khuyên để giúp bạn trở thành nguồn động viên, hỗ trợ cho họ:

2.1. Khởi đầu cuộc trò chuyện và thể hiện sự quan tâm

Đầu tiên, hãy cho bạn bè của bạn biết bạn luôn ở đó, sẵn lòng giúp đỡ họ. Bạn có thể bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách chia sẻ mối quan tâm của mình và đặt một câu hỏi cụ thể. Ví dụ, bạn có thể nói:

• “Có vẻ như gần đây bạn đang gặp khó khăn. Bạn đang nghĩ gì vậy?"
• “Kể từ lần cuối cùng chúng ta gặp nhau, bạn có vẻ hơi hụt hẫng. Có điều gì đang xảy ra với bạn mà bạn muốn nói không? "
• "Bạn đã từng nhắc đến việc trải qua một số khó khăn thời gian gần đây - bạn cảm thấy thế nào rồi?"

Hãy nhớ rằng đối phương có thể muốn nói về những gì họ cảm thấy, nhưng chưa chắc họ đã cần nghe lời khuyên. Hãy tương tác với bạn bè của bạn bằng cách sử dụng các kỹ thuật lắng nghe tích cực:

• Đặt câu hỏi để có thêm thông tin thay vì cho rằng bạn đã hiểu ý của họ.
• Có những câu phản hồi xác thực cảm xúc của họ. Bạn có thể nói, “Điều đó nghe thực sự khó khăn. Tôi cũng buồn khi nghe điều đó”
• Thể hiện sự đồng cảm và quan tâm bằng ngôn ngữ cơ thể
• Đối phương có thể không muốn chia sẻ ngay lần đầu tiên khi bạn hỏi, vì vậy bạn có thể nói với họ rằng bạn vẫn luôn quan tâm
• Tiếp tục đặt những câu hỏi mở (không thúc ép) và bày tỏ mối quan tâm của bạn
• Cố gắng trò chuyện trực tiếp bất cứ khi nào có thể. Nếu hai bạn sống ở các khu vực khác nhau, có thể thử trò chuyện video.

2.2. Giúp họ tìm kiếm các nguồn hỗ trợ

Một số người có thể không biết mình đang phải đối mặt với chứng trầm cảm hoặc không biết các nguồn liên hệ để được hỗ trợ. Ngay cả khi họ biết được một số nguồn tư vấn hữu ích, việc chủ động tìm kiếm, liên hệ với nhà trị liệu vẫn có thể vướng phải nhiều rào cản. Do vậy, nếu thấy đối phương có vẻ quan tâm đến việc tư vấn, hãy đề nghị giúp họ xem xét những đơn vị tiềm năng. Hãy khuyến khích và hỗ trợ họ đến với cuộc hẹn đầu tiên, đây là bước đầu tiên rất quan trọng.

2.3. Động viên và hỗ trợ họ tiếp tục trị liệu

Việc trị liệu trầm cảm có thể bị gián đoạn bất cứ lúc nào bởi những bất ổn trong cảm xúc. Người bệnh có thể kiệt quệ năng lượng và làm tăng mong muốn tự cô lập. Nếu thấy bạn bè của bạn có xu hướng khép kín và tránh né các cuộc gặp trị liệu, hãy thử động viên bằng cách nói: “Tuần trước sau khi về bạn đã nói rằng việc trị liệu rất hiệu quả, bạn cũng cảm thấy tốt hơn nhiều sau đó. Điều gì sẽ xảy ra nếu các buổi tiếp theo cũng hữu ích?”

Đối với thuốc cũng vậy, nếu đối phương muốn ngừng dùng thuốc do các tác dụng phụ khó chịu, hãy hỗ trợ và khuyến khích họ trao đổi với bác sĩ tâm lý để chuyển sang một loại thuốc chống trầm cảm khác hoặc cân nhắc ngừng thuốc (nếu cần). Việc ngừng thuốc chống trầm cảm đột ngột mà không có sự giám sát của bác sĩ có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng. Do vậy hãy luôn trao đổi với bác sĩ trước khi ngừng thuốc để ngăn ngừa các biến chứng về sức khỏe.

2.4. Lưu ý chăm sóc bản thân mình

Khi quá quan tâm đến một người bị trầm cảm, nhiều người thân có xu hướng muốn bỏ tất cả mọi thứ để ở bên cạnh và hỗ trợ họ. Tuy nhiên, việc đặt ranh giới và quan tâm đến nhu cầu của chính bạn cũng rất quan trọng. Nếu bạn dồn hết sức lực để hỗ trợ cho bạn mình, bạn sẽ chỉ còn lại rất ít năng lượng cho bản thân. Đồng thời, nếu chính bạn cũng cảm thấy kiệt sức hoặc thất vọng, bạn cũng sẽ không giúp được gì cho bạn mình.

2.5. Tự tìm hiểu thêm về bệnh trầm cảm

Cách tốt nhất để giúp đỡ người trầm cảm là chính bạn cũng có những kiến thức nhất định về tình trạng này. Bạn có thể nói chuyện với họ về các triệu chứng, cảm nhận của họ nhưng tránh yêu cầu họ diễn giải, nói với bạn về bệnh trầm cảm nói chung.

Thay vào đó hãy tự tìm hiểu các triệu chứng, nguyên nhân, cách chẩn đoán trầm cảm và phương pháp điều trị. Mặc dù mỗi người sẽ trải qua trầm cảm theo các cách khác nhau, nhưng việc quen thuộc với các triệu chứng và thuật ngữ chung có thể giúp bạn trò chuyện sâu sắc hơn với bạn của mình.

2.6. Đề nghị giúp đỡ các công việc hàng ngày

Với những bất ổn về cảm xúc và tâm lý, việc duy trì các công việc hàng ngày có thể gây quá tải với người trầm cảm. Do vậy họ có thể sẽ đánh giá cao một lời đề nghị giúp đỡ, bạn có thể hỗ trợ họ bằng cách hỏi: “Hôm nay bạn cần giúp điều gì không?”. Hoặc nếu nhận thấy tủ lạnh của họ trống không, hãy nói: “Tôi có thể đưa bạn đi mua hàng tạp hóa hoặc bạn viết cho tôi danh sách những gì bạn cần nhé” hoặc “Chúng ta có thể đi siêu thị mua đồ và nấu bữa tối cùng nhau”.Nếu đối phương đang làm việc nhà, rửa bát hoặc bất kỳ công việc gia đình nào khác, hãy đến thăm họ, bật một vài bản nhạc và cùng họ xử lý các công việc, điều này sẽ tăng sự kết nối hơn.

2.7. Đưa ra những lời đề nghị “mở”

Những người bị trầm cảm có thể gặp khó khăn trong việc giữ kết nối với bạn bè và duy trì các buổi gặp gỡ. Việc từ chối lời mời cũng có thể mang lại cảm giác tội lỗi cho họ, đồng thời cũng khiến người khác ngại rủ rê hơn, làm gia tăng sự cô lập.

Bạn có thể trấn an bạn mình bằng cách vẫn gửi họ lời mời tham gia các hoạt động (ngay cả khi bạn biết đối phương ít có khả năng chấp nhận). Nói với họ rằng họ có thể sắp xếp thời gian phù hợp và tham gia bất cứ khi nào họ muốn.

2.8. Hãy kiên nhẫn

Trầm cảm thường được cải thiện khi điều trị, tuy nhiên đây có thể là một quá trình kéo dài, thậm chí gồm nhiều thử nghiệm và sai sót. Người bệnh có thể phải thử một số phương pháp tư vấn hoặc thuốc khác nhau trước khi tìm thấy một loại thuốc phù hợp giúp cải thiện các triệu chứng của họ.

Ngay cả khi đã điều trị thành công, không phải lúc nào bệnh cũng có thể “khỏi hoàn toàn”. Bệnh trầm cảm không có lịch trình phục hồi rõ ràng. Kỳ vọng người bệnh sẽ trở về con người bình thường chỉ sau một vài tuần điều trị sẽ không giúp ích gì cho cả hai.

2.9. Giữ liên lạc

Hãy cho người bạn trầm cảm của mình biết rằng bạn vẫn quan tâm đến họ, kể cả khi bạn không thể dành nhiều thời gian cho họ thường xuyên. Hãy thường xuyên kiểm tra tin nhắn, cuộc gọi điện thoại hoặc ghé thăm nhanh. Ngay cả việc gửi một tin nhắn nhanh với nội dung: “Tôi vừa nghĩ đến bạn xong, tôi rất quan tâm đến bạn” cũng có thể hữu ích.

Những người bị trầm cảm có thể trở nên thu mình hơn và khó tiếp cận, vì vậy bạn có thể thấy mình phải làm nhiều việc hơn để duy trì tình bạn. Tuy nhiên, việc tiếp tục trở thành một người tích cực, có mặt hỗ trợ trong cuộc sống của họ cũng có thể tạo nên sự khác biệt, ngay cả khi họ không thể bày tỏ điều đó với bạn lúc này.

3.1. Không cá nhân hóa mọi việc

Người thân bị trầm cảm không phải là lỗi của bạn và cũng không phải lỗi của họ. Hãy tránh những suy nghĩ tiêu cực đó đặc biệt là khi đối phương tỏ vẻ thờ ơ, giận dữ hoặc bực tức với bạn. Đôi khi bạn có thể cần giữ một khoảng cách nhất định để đôi bên nghỉ ngơi, thả lỏng. Bạn cũng cần không gian riêng cho bản thân nếu cảm thấy kiệt quệ về cảm xúc, nhưng cũng không nên đổ lỗi cho bạn bè hoặc nói những điều góp phần vào cảm xúc tiêu cực của họ.

3.2. Không cố gắng sửa chữa vấn đề

Trầm cảm là một tình trạng rối loạn tinh thần nghiêm trọng cần được điều trị chuyên nghiệp. Không dễ để hiểu chính xác cảm giác của bệnh trầm cảm nếu bạn chưa từng trải qua nó. Tình trạng này cũng không dễ để giải quyết chỉ với một vài cụm từ có chủ đích tốt như: “Bạn nên biết ơn vì những điều tốt đẹp trong cuộc sống của mình”, “Hãy vui lên, đừng nghĩ về những điều buồn bã”.

Bạn có thể khuyến khích sự tích cực bằng cách nhắc họ về những điều bạn thích ở họ - kể cả khi họ đang tập trung vào những điều tiêu cực. Điều này sẽ khiến họ biết rằng họ vẫn thật sự có giá trị và quan trọng với một ai đó.

3.3. Tránh đưa ra lời khuyên

Mặc dù một số thay đổi trong lối sống thường giúp cải thiện các triệu chứng của bệnh trầm cảm, nhưng trên thực tế có thể khó thực hiện những thay đổi này trong giai đoạn trầm cảm.

Mọi người thường có xu hướng giúp đỡ người trầm cảm bằng cách đưa ra lời khuyên, ví dụ như tập thể dục nhiều hơn hoặc ăn uống điều độ. Kể cả khi đó là lời khuyên tốt và đúng đắn, thì người bệnh chưa hẳn đã muốn nghe nó vào lúc này. Điều tốt nhất bạn có thể làm là lắng nghe đồng cảm và tránh đưa ra lời khuyên cho đến khi được hỏi.

3.4. Tránh so sánh trải nghiệm đôi bên

Khi người thân của bạn chia sẻ về chứng trầm cảm của họ, có thể bạn sẽ muốn tỏ ra đồng tình bằng cách nói “Tôi hiểu, tôi cũng từng như vậy”. Nhưng nếu bạn chưa bao giờ thật sự đối mặt với chứng trầm cảm, điều này có thể làm suy giảm cảm xúc nơi họ.

Trầm cảm không chỉ đơn giản như một nỗi buồn, sợ hãi, lo lắng thoáng qua. Ngược lại nó kéo dài và có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng, các mối quan hệ, công việc... và tất cả các khía cạnh khác trong cuộc sống trong nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm.

Do vậy so sánh những gì họ đang trải qua với những vấn đề của người khác hoặc nói những câu như: “Mọi thứ còn có thể tệ hơn nhiều” thường không hữu ích. Thay vào đó bạn có thể nói:“Tôi không thể tưởng tượng được việc này khó khăn như thế nào. Tôi biết tôi không thể làm cho bạn thấy tốt hơn, nhưng hãy nhớ rằng bạn không đơn độc”.

Nỗi đau của người trầm cảm là điều có thật đối với họ ngay bây giờ - và thấu hiểu chân thành, đồng hành cùng họ trải qua nỗi đau đó là điều tốt nhất mà bạn có thể làm để giúp họ.

Trầm cảm có thể làm tăng nguy cơ tự tử hoặc tự gây thương tích cho bản thân, vì vậy sẽ rất hữu ích nếu bạn biết cách nhận biết các dấu hiệu. Một số dấu hiệu nghiêm trọng có thể cho thấy người trầm cảm đang có ý định tự tử bao gồm:

• Thay đổi tâm trạng hoặc tính cách thường xuyên
• Nói về cái chết
• Mua vũ khí
• Tăng sử dụng chất kích thích
• Thực hiện các hành vi rủi ro hoặc nguy hiểm
• Loại bỏ đồ đạc hoặc cho đi tài sản quý giá
• Nói về cảm giác bị mắc kẹt hoặc muốn một lối thoát
• Đẩy mọi người ra xa hoặc nói rằng họ muốn được ở một mình
• Nói lời tạm biệt với nhiều cảm xúc hơn bình thường

Nếu bạn cho rằng bạn mình đang có ý định tự tử, hãy tìm cách trì hoãn quyết định đó bằng thái độ nhẹ nhàng nhưng cương quyết. Liên hệ nhờ tới sự trợ giúp của bác sĩ tâm lý, người thân xung quanh để khiến họ suy nghĩ lại. Nhìn chung, cuộc chiến với bệnh trầm cảm là một cuộc chiến dai dẳng, lâu dài không chỉ với bản thân bệnh nhân mà cả với những người xung quanh họ. Hãy kiên nhẫn và dùng sự chân thành, tôn trọng để động viên họ vượt qua giai đoạn khó khăn trong cuộc đời này.