Chẩn đoán hình ảnh trong hẹp động mạch cảnh

Bài viết được viết bởi Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh, Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park.

Hẹp động mạch cảnh là tình trạng hẹp động mạch lớn ở hai bên cổ có nhiệm vụ dẫn máu đến đầu, mặt và não. Tình trạng này thường là hậu quả của quá trình tích tụ các mảng bám trong động mạch hay còn gọi là xơ vữa động mạch. Hẹp động mạch cảnh có thể diễn biến xấu đi theo thời gian và có thể chặn hoàn toàn động mạch dẫn đến đột quỵ.

Động mạch cảnh là hai mạch máu lớn cung cấp máu giàu oxy cho phần lớn phía trước của não. Đây là nơi chịu trách nhiệm cho suy nghĩ, lời nói, tính cách và các chức năng cảm giác và vận động. Bạn có thể cảm thấy mạch đập của động mạch cảnh ở mỗi bên cổ, ngay dưới góc của đường quai hàm.

Giống như các động mạch cung cấp máu cho tim (động mạch vành), động mạch cảnh cũng có thể phát triển chứng xơ vữa động mạch hoặc bị cứng lại ở bên trong các mạch máu.

Xơ vữa động mạch là sự tích tụ cholesterol, chất béo và các chất khác đi trong dòng máu, chẳng hạn như tế bào viêm, chất thải tế bào, protein và canxi. Các chất này dính vào thành mạch máu, theo thời gian các chất này bám vào trong thành mạch khi con người già đi và kết hợp lại với nhau tạo thành mảng bám. Theo thời gian, quá trình tích tụ các chất béo và cholesterol làm thu hẹp các động mạch cảnh (tên tiếng Anh là Carotid artery disease hoặc carotid artery stenosis). Điều này làm giảm lưu lượng máu đến não và tăng nguy cơ đột quỵ.

Đột quỵ tương tự như một cơn đau tim, đột quỵ não xảy ra khi dòng máu bị cắt khỏi một phần của não. Nếu thiếu lưu lượng máu kéo dài hơn ba đến sáu giờ, sẽ dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn. Đột quỵ có thể xảy ra nếu:

• Động mạch trở nên cực kỳ hẹp
• Có vết rách hoặc vỡ trong động mạch bị xơ vữa và di chuyển đến não
• Mảng bám vỡ ra và di chuyển đến các động mạch nhỏ hơn trong não
• Cục máu đông hình thành và làm tắc nghẽn mạch máu

Đột quỵ có thể xảy ra do các nhiều các bệnh lý khác ngoài bệnh động mạch cảnh. Ví dụ, chảy máu đột ngột trong não, được gọi là xuất huyết não (intracerebral hemorrhage) cũng có thể gây ra đột quỵ. Các nguyên nhân có thể khác bao gồm:

• Chảy máu đột ngột trong dịch tủy sống - xuất huyết dưới nhện
• Rung tâm nhĩ
• Bệnh cơ tim
• Huyết áp cao
• Tắc nghẽn của các động mạch nhỏ bên trong não

Người bệnh có thể không có bất kỳ triệu chứng của bệnh động mạch cảnh. Tuy nhiên, người bệnh có thể có những dấu hiệu cảnh báo của đột quỵ. Cơn thiếu máu não thoáng qua (còn gọi là TIA hoặc "đột quỵ nhỏ") là một trong những dấu hiệu cảnh báo quan trọng nhất của đột quỵ. TIA xảy ra khi cục máu đông ngăn chặn đột ngột động mạch cung cấp máu cho não. Các triệu chứng sau đây của TIA diễn ra tạm thời và có thể kéo dài vài phút hoặc vài giờ, bên cạnh đó, các triệu chứng này có thể xảy ra một mình hoặc kết hợp:

• Mất thị lực đột ngột hoặc mờ mắt ở một hoặc cả hai mắt
• Yếu và/hoặc tê ở một bên mặt, hoặc ở một cánh tay hoặc chân, hoặc một bên của cơ thể
• Nói chậm, khó nói hoặc khó hiểu những gì người khác đang nói
• Mất khả năng phối hợp
• Chóng mặt hoặc lú lẫn
• Khó nuốt

TIA là một cấp cứu y tế, vì không thể dự đoán liệu nó có tiến triển thành một cơn đột quỵ lớn hay không. Nếu bạn hoặc ai đó bạn biết gặp phải các triệu chứng này, hãy nhờ trợ giúp khẩn cấp. Điều trị ngay lập tức có thể cứu sống người bệnh hoặc tăng cơ hội phục hồi hoàn toàn.

TIA là những tiên lượng mạnh về đột quỵ trong tương lai; khi một người đã trải qua TIA thì sẽ có nguy cơ bị đột quỵ lớn gấp 10 lần so với người chưa trải qua TIA.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh bao gồm:

• Huyết áp cao: Tăng áp lực quá mức lên thành động mạch có thể làm suy yếu thành mạch và khiến thành mạch dễ bị tổn thương hơn.
• Sử dụng thuốc lá: Nicotine có thể gây kích ứng lớp lót bên trong động mạch, ngoài ra hút thuốc cũng làm tăng nhịp tim và huyết áp.
• Bệnh tiểu đường: Bệnh tiểu đường làm giảm khả năng xử lý chất béo hiệu quả, khiến bạn có nguy cơ cao huyết áp và xơ vữa động mạch.
• Nồng độ mỡ trong máu cao: Nồng độ LDL cholesterol (low density lipoprotein cholesterol) và nồng độ triglyceride cao sẽ tạo điều kiện cho tích tụ các mảng bám trong lòng động mạch.
• Tiền sử gia đình: Nguy cơ mắc bệnh động mạch cảnh cao hơn nếu người thân bị xơ vữa động mạch hoặc hẹp động mạch vành.

• Tuổi tác: Động mạch trở nên kém linh hoạt và dễ bị chấn thương theo tuổi tác.
• Béo phì: Cân nặng quá mức làm tăng khả năng bị huyết áp cao, xơ vữa động mạch và tiểu đường.
• Chứng ngưng thở lúc ngủ có thể làm tăng nguy cơ đột quỵ.
• Ít tập thể dục: Yếu tố này góp phần vào các bệnh lý làm hỏng động mạch, bao gồm huyết áp cao, bệnh tiểu đường và béo phì.

Thông thường người bệnh không có triệu chứng của bệnh động mạch cảnh cho đến khi bị TIA hoặc đột quỵ. Đó là lý do tại sao đi khám sức khỏe định kỳ rất quan trọng. Bác sĩ có thể nghe các động mạch ở cổ của bạn bằng ống nghe. Nếu có âm thanh bất thường, đó được gọi là tiếng thổi động mạch cảnh.

Lắng nghe tiếng thổi ở cổ là một cách đơn giản, an toàn và rẻ tiền để sàng lọc chứng hẹp động mạch cảnh, mặc dù kỹ thuật này có thể không phát hiện ra tất cả tắc nghẽn. Một số chuyên gia tin rằng tiếng thổi có thể là yếu tố dự báo tốt hơn về bệnh xơ vữa động mạch hơn là nguy cơ đột quỵ. Tuy nhiên, bạn nên cho bác sĩ biết nếu bạn đã có bất kỳ triệu chứng nào được liệt kê ở trên.

Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh được sử dụng để chẩn đoán, xác định vị trí và đo mức độ hẹp của hẹp động mạch cảnh bao gồm:

• Siêu âm động mạch cảnh (bao gồm siêu âm Doppler): Kỹ thuật này sử dụng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh thời gian thực của các động mạch và xác định vị trí tắc nghẽn. Doppler là kỹ thuật siêu âm đặc biệt có thể phát hiện các khu vực lưu lượng máu bị giảm trong động mạch.

• Chụp cắt lớp vi tính có dựng hình mạch máu não (Computed tomography angiography - CTA): CTA sử dụng máy chụp CT để tạo ra hình ảnh chi tiết của các động mạch ở bất cứ đâu trên cơ thể - trong trường hợp của hẹp động mạch cảnh là ở cổ. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích cho người bệnh có đặt máy tạo nhịp tim hoặc stent.
• Chụp mạch cộng hưởng từ (MRA): Kỹ thuật không xâm lấn này cung cấp thông tin tương tự như của CTA nhưng không sử dụng bức xạ ion hóa.
• Chụp mạch máu não (Cerebral angiography): chụp động mạch não là kỹ thuật chẩn đoán xâm lấn tối thiểu, trong đó ống thông được dẫn từ động mạch đến khu vực cần kiểm tra. Chất cản quang được tiêm qua ống và hình ảnh sẽ được chụp lại bằng tia X.

Nguồn tham khảo: radiologyinfo.org, mayoclinic.org, my.clevelandclinic.org