Chụp cắt lớp vi tính chẩn đoán các bệnh đường mật

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Trần Công Trình - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh.

Chụp cắt lớp vi tính là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hiện đại cho phép quan sát các cơ quan trong cơ thể, gồm xương, mạch máu và các mô mềm. Chụp cắt lớp vi tính mật đóng vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán các bệnh đường mật và đề ra hướng điều trị phù hợp.

1.1 Sỏi mật là gì?

Theo thống kê, sỏi mật là bệnh lý khá phổ biến ở Việt Nam, trong đó sỏi đường mật hay gặp hơn sỏi túi mật (do yếu tố nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng đường mật).

Nguyên nhân được xác định là do lượng cholesterol tiết ra trong dịch mật tăng, kết hợp với muối mật giảm khiến không đủ khả năng hòa tan nên mới lắng đọng thành sỏi. Sỏi có thể hình thành ở đường mật trong gan, đường mật ngoài gan hoặc cả hai.

Bệnh nhân mắc sỏi mật thường có các biểu hiện:

• Sỏi túi mật sẽ thấy đau vùng hạ sườn bên phải.
• Sỏi đường mật trong gan hay ống mật chủ thì đau vùng thượng vị, vai bên phải hoặc sau lưng.
• Cơn đau thường xuất hiện sau bữa ăn, nhất là các bữa ăn dầu mỡ hoặc ăn đêm.
• Thường xuyên chướng hơi, đầy bụng, khó tiêu.

1.2 Phương pháp chẩn đoán sỏi mật

Ngoài các xét nghiệm thường quy như đánh giá chức năng gan, kiểm tra hàm lượng cholesterol trong máu thì các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, siêu âm, chụp cắt lớp vi tính vùng bụng sẽ được các bác sĩ chỉ định để khảo sát các tổn thương tại túi mật, ống dẫn và gan.

Đặc biệt chỉ định chụp cắt lớp vi tính mật khi:

• Quá trình thực hiện siêu âm gặp khó khăn như: bệnh nhân tạng người to, chướng bụng, đoạn thấp ống mật chủ có sỏi nhỏ.
• Sỏi có biến chứng.
• Cần đánh giá chi tiết tình trạng sỏi và nhu mô gan để định hướng điều trị.

Đặc điểm hình ảnh

Khi chụp cắt lớp vi tính mật, nếu bệnh nhân có sỏi mật sẽ thấy các dấu hiệu:

• Tăng tỷ trọng sỏi trong đường mật.
• Giãn đường mật phía trước sỏi.
• Sỏi do cholesterol thường đồng tỷ trọng với dịch mật.
• Có thể bỏ sót trên chụp cắt lớp vi tính do sỏi nhỏ hoặc không tăng tỉ trọng.

2.1 Viêm túi mật là gì?

Viêm túi mật được xem là biến chứng của sỏi mật. Khi sỏi mật hình thành trong túi mật sẽ làm tắc nghẽn quá trình lưu thông của dịch mật khiến dịch mật ứ đọng, tích tụ vi khuẩn và gây viêm nhiễm. Ngoài ra, các ổ viêm cũng có thể hình thành do các khối u hay các bệnh lý khác.

Người bị viêm túi mật thường có các biểu hiện:

• Có các cơn đau đột ngột ở vùng bụng bên phải hoặc giữa ổ bụng.
• Kết hợp với biểu hiện sốt, nôn mửa.
• Thường đau dữ dội sau bữa ăn, đau quằn quại từng cơn, âm ỉ.
• Có biểu hiện vàng da khi bệnh tiến triển nặng.

Viêm túi mật nếu diễn tiến thành mãn tính có thể khiến túi mật sưng, dày lên rồi mất dần khả năng lưu trữ, giải phóng mật.

2.2 Phương pháp chẩn đoán viêm túi mật

Với tình trạng viêm túi mật thì chụp cắt lớp vi tính vùng bụng sẽ cung cấp những hình ảnh chính xác và chân thực nhất về những tổn thương trong túi mật, mức độ viêm, vị trí viêm...cũng như giúp khảo sát các cơ quan xung quanh như gan, ruột, tuyến tụy. Khi chụp cắt lớp vi tính mật, nếu bệnh nhân bị viêm túi mật sẽ thấy các dấu hiệu:

• Thành túi mật dày (>4mm), ngấm thuốc cản quang mạnh sau tiêm.
• Túi mật phình to (đường kính ngang >40mm)
• Dịch và thâm nhiễm tổ chức mỡ quanh túi mật và nhu mô gan.
• Dịch quanh túi mật có thể chỉ khu trú ở giường túi mật với một lớp mỏng.
• Viêm túi mật sinh hơi: thấy xuất hiện hơi trong túi mật.
• Viêm túi mật hoại tử: thành túi mật dày, có thể thấy các ổ áp xe nhỏ, có thể thấy hơi trong thành.

Polyp túi mật là tình trạng xuất hiện u ở niêm mạc thành túi mật. Nhiều giả thuyết cho rằng u túi mật hình thành là do các tế bào nội mạc tăng sinh hoặc do lớp niêm mạc bị tổn thương.

Hiện nay, siêu âm bụng đã có thể chẩn đoán được u niêm mạc túi mật. Tuy nhiên chụp cắt lớp vi tính ổ bụng mang lại hình ảnh sắc nét và rõ ràng hơn, giúp các bác sĩ xác định mức độ xâm lấn của khối u. Chụp cắt lớp vi tính mật đặc biệt hữu ích với những trường hợp tiến triển sang ung thư, từ đó định hướng điều trị cũng như giúp theo dõi quá trình đáp ứng thuốc.

Ung thư túi mật thường xảy ra ở nữ giới hơn nam giới, thường đi kèm với sỏi túi mật hoặc túi mật sứ. Có 2 loại là thể u sùi và thể thâm nhiễm. Khi chụp cắt lớp vi tính mật, nếu bệnh nhân bị ung thư túi mật sẽ thấy các dấu hiệu:

• Thành túi mật dày không đều, nụ sùi vào trong lòng túi mật.
• Giới hạn khối túi mật và gan không rõ, nhiều thùy, giảm tỷ trọng so với nhu mô gan trước và sau khi tiêm thuốc.
• Giai đoạn muộn chụp cắt lớp vi tính mật sẽ thấy khối u phát triển hay lan nhanh vào hạch rốn gan, nhu mô gan vùng hạ phân thùy IV hoặc V.

Ung thư đường mật thường gặp ở nam nhiều hơn nữ, 95% là ung thư tuyến. Khối u thường ở vùng rốn gan hoặc đường mật ngoài gan. Khi chụp cắt lớp vi tính mật, nếu bệnh nhân bị ung thư đường mật sẽ thấy các dấu hiệu:

• Khối u ở trong lòng đường mật, có thể xâm lấn ra ngoài vào nhu mô vùng rốn gan hoặc các tổ chức xung quanh rốn gan.
• Khối u giảm tỷ trọng trước tiêm, bắt cản quang yếu và không đều sau tiêm.
• Giãn đường mật vùng thượng lưu.
• Có thể có huyết khối tĩnh mạch cửa, di căn gan, hạch rốn gan...

Chụp cắt lớp vi tính được sử dụng nhiều trong phát hiện, chẩn đoán các tổn thương ở hầu hết mô mềm, xương và mạch máu bởi hình ảnh thể hiện rõ ràng, chính xác, độ phân giải cao, thời gian và thao tác thực hiện nhanh chóng, dễ dàng.

Xem thêm: Hướng dẫn chẩn đoán ung thư đường mật