Hình ảnh bệnh lý nhiễm trùng gan trên chụp cắt lớp vi tính

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS, BS. Đặng Mạnh Cường - Bác sĩ Chẩn đoán hình ảnh - Khoa Chẩn đoán hình ảnh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park. Bác sĩ có trên 18 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực siêu âm – chẩn đoán hình ảnh.

Áp-xe gan amip còn được gọi là áp xe do trùng Entamoeba histolytica gây ra. Được phân chia làm 2 giai đoạn: Viêm gan khu trú và hóa mủ.

Ổ áp xe thường là 1 vùng hoại tử vô khuẩn lan rộng trong nhu mô gan, ít phản ứng viêm tới nhu mô gan lành. Thường hay gặp ở thùy phải hơn thùy trái.

Dấu hiệu lâm sàng: Sốt, đau hạ sườn phải, gan to, đau khi ấn kẽ sườn. Xét nghiệm thấy tăng bạch cầu (đặc biệt bạch cầu đa nhân trung tính).

Biến chứng của áp-xe gan amip: Vỡ ổ áp xe lan lên màng phổi, màng tim (áp xe gan trái) hoặc vào ổ bụng.

1.1. Chẩn đoán hình ảnh áp xe gan amip

Để chẩn đoán sớm và hướng dẫn chọc hút điều trị các ổ áp xe, người ta sử dụng siêu âm, chụp cộng hưởng từ và chụp cắt lớp vi tính gan.

Thường hình ảnh chụp cắt lớp gan của bệnh nhân áp-xe gan amip sẽ có các dấu hiệu:

• Giai đoạn áp xe chưa hóa mủ: Vùng giảm tỷ trọng trước và sau tiêm giới hạn không rõ. Nhu mô gan quanh vùng tổn thương không thay đổi. Giai đoạn này khó chẩn đoán phân biệt với các tổn thương khu trú khác ở gan, cần dựa thêm vào khám lâm sàng, phản ứng huyết thanh..v.v.
• Giai đoạn áp xe đã hóa mủ: Ổ áp xe tròn, giảm tỷ trọng, có cấu trúc dịch, thành rõ, giới hạn rõ, ngấm thuốc cản quang mạnh sau tiêm. Có vòng giảm tỷ trọng bao quanh.

Ngoài ra, chụp cắt lớp vi tính gan còn giúp phát hiện các biến chứng của ổ áp xe như vỡ lan lên màng phổi, vào trong ổ bụng...v..v. Trong trường hợp cấu trúc ổ hoại tử không đồng đều thì cần phân biệt với u gan, cần tìm thêm những dấu hiệu chụp cắt lớp gan khác, đánh giá cụ thể khối u hơn như: tình trạng mạch máu gan (huyết khối, mức độ thâm nhiễm...), mạch máu đi vào u, tình trạng nhu mô gan xung quanh ổ áp xe...

2.1. Tổng quan

Là các ổ mủ hình thành trong nhu mô gan do vi khuẩn xâm nhập qua:

• Đường mật: Nhiễm trùng đường mật do sỏi hoặc giun, tắc mật do u.
• Đường máu: Chủ yếu do nhiễm khuẩn huyết.
• Đường tĩnh mạch cửa: Ổ nhiễm khuẩn nguyên phát là viêm đại tràng, viêm ruột thừa, viêm tụy.
• Đường kế cận: Áp xe túi mật, áp xe dưới cơ hoành, viêm thận bể thận, ứ mủ thận.
• Do thầy thuốc hoặc chấn thương: Phẫu thuật, can thiệp đường gan, mật bằng dụng cụ.

2.2. Chẩn đoán hình ảnh áp xe gan vi khuẩn

• Giai đoạn sớm: Gồm giai đoạn thâm nhiễm viêm và phù nề. Trên ảnh chụp cắt lớp vi tính gan có hình ảnh giảm tỷ trọng, giới hạn không rõ trước và sau khi tiêm thuốc cản quang, tổn thương có thể có hình tròn hoặc bầu dục.
• Giai đoạn ổ áp xe đã hóa mủ: Có nhiều ổ nhỏ, bờ không đều, xen kẽ nhu mô gan bắt thuốc không đều, có khí bên trong, tổn thương đường mật. Dễ xảy ra biến chứng vỡ, chảy máu đường mật.

Đôi khi việc chẩn đoán phân biệt áp xe gan amip với áp xe gan vi khuẩn sẽ khó khăn nếu không có các dấu hiệu đặc thù. Ở nước ta hầu hết áp xe gan vi khuẩn xuất phát từ đường mật nên khi thấy tổn thương như trên kèm theo sỏi hoặc giun thì sẽ dễ dàng chẩn đoán hơn. Áp xe gan đường mật dễ gặp ở vùng ngoại vi hoặc gan phải nhiều hơn gan trái.

3.1. Tổng quan

Các loại ký sinh trùng có thể gây nhiễm trùng gan là:

• Sán lá gan: Sán lá gan lớn (ấu trùng ở ốc, thực vật thủy sinh) và sán lá gan bé (ấu trùng sán ốc, cá). Theo quy trình, sán lá gan sẽ xuyên qua thành dạ dày và bao Glisson, tiến vào nhu mô gan và vào đường mật ngoại vi.
• Kyste hydatique: Nang sán.
• Sán máng (Billharziose)

Để chẩn đoán chủ yếu tìm kiếm ấu trùng trong phân hoặc kiểm tra huyết thanh.

3.2. Chẩn đoán hình ảnh ký sinh trùng

Thường hình ảnh chụp cắt lớp gan của bệnh nhân nhiễm ký sinh trùng sẽ có các dấu hiệu:

• Sán lá gan lớn

Giai đoạn nhu mô sẽ thấy gan to đau, sốt. Chụp cắt lớp vi tính gan thấy vùng giảm tỉ trọng hình khối dài nằm dưới bao gan.

Giai đoạn đường mật: Thấy dấu hiệu vàng da tắc mật, trên chụp cắt lớp gan thấy những tổn thương sát bao gan, nhiều khối dạng nang nhỏ. Thành không nét, ngấm thuốc ít, tập trung lại theo chùm, phân bố theo 1 phân thùy hoặc hạ phân thùy.

• Sán lá gan bé

Trên chụp cắt lớp vi tính gan thấy đường mật giãn nhẹ, thành dày, không đều. Thâm nhiễm viêm quanh tĩnh mạch cửa, thành túi mật dày, có thể thấy hình sán trong đường mật.

• Kyste hydatique (nang sán)

Hiện nay chưa thấy tồn tại ở Việt Nam. Do ấu trùng sán Echinococcus granulosus ký sinh trong gan. Nang thường có kích thước lớn tới hơn 10cm.

Trên phim chụp không chuẩn bị có thể thấy dấu hiệu vôi hoá vỏ nang.

Gharbi chia thành 5 loại:

• Giai đoạn 1: Khối dịch trong giới hạn thấy rõ.
• Giai đoạn 2: Toàn bộ hoặc 1 phần màng ấu trùng bị tách ra và trôi nổi trong khối dịch.
• Giai đoạn 3: Xuất hiện các đầu sán dưới dạng các nang nhỏ nằm ở ngoại vi hay toàn bộ nang, có hình ảnh tổ ong.
• Giai đoạn 4: Khối đặc chất đầy đầu sán, các đầu sán vôi hóa và xẹp xuống.
• Giai đoạn 5: Vôi hóa vỏ khối

Tóm lại, bệnh lý nhiễm trùng gan có thể gây nguy hiểm đến tính mạng của người bệnh nếu như không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Do vậy, tầm soát bệnh lý nhiễm trùng gan trên chụp cắt lớp vi tính là rất cần thiết.